^DeAndereKrant

De landen rondom de Noordzee kwamen op 24 april overeen om de komende jaren tienduizenden windturbines in de Noordzee te plaatsen. De Andere Krant sprak met emeritus professor en marien ecoloog Han Lindeboom over de mogelijke effecten van de windparken op de natuur. Als marien ecoloog was Lindeboom betrokken bij milieustudies rondom de ontwikkeling van Nederlands eerste windpark op zee bij Egmond aan Zee. Hij volgt als voorzitter van de wetenschappelijke klankbordcommissie voor het Noordzeeoverleg de ontwikkelingen nog steeds nauwgezet. Lindeboom kwam het afgelopen jaar prominent in het nieuws in het nieuws vanwege zijn kritische kijk op het stikstofdossier.

Wie met een ecologisch oog kijkt, ziet positieve en negatieve kanten. Afhankelijk van hoe je die effecten weegt, kan dat een bepaalde kant op slaan. Uiteindelijk is het een politieke beslissing. Wat wij als ecologen proberen te doen, is zo goed mogelijk weergeven wat de plussen en de minnen zijn. Er zijn dingen die wij zeker weten. Op het moment dat je windmolens bouwt, verandert de natuur. Waar de paal van de windmolen in het water staat, kunnen er bepaalde beesten op groeien die daar anders niet gegroeid waren. De biodiversiteit onder water neemt dus toe. Dat kun je positief noemen, tenzij het ongewenste soorten zijn. Op het moment dat er dan heel veel turbines komen, gaat het verder. Dan gaat het invloed hebben op het ecosysteem of functioneren van een voedselketen. Je krijgt dan een ander systeem. Dat hoeft niet slecht te zijn, maar het is wel een systeem waar de mens door dit soort activiteiten op ingrijpt. Daar moet je je goed bewust van zijn. Het effect is mede afhankelijk van de schaal. Wat we altijd gezegd hebben is: dat is best. Maar, zeg ik: monitor de impact, op een goede manier, in het veld, ter plekke. Dus niet met modellen, want die kennen we ondertussen wel. De basis van het voedselweb, die moet je meten. Gebruik die monitoringsgegevens dan ook om eventueel bij te sturen.

Nee, er wordt niet genoeg gemonitord. Maar, het is wel belangrijk om te zorgen dat je die kennis in huis hebt en dat je de veranderingen begrijpt. Bijvoorbeeld: er is een gelaagd gebied midden in de Noordzee. In de zomer wordt de bovenlaag warmer en de onderlaag kouder. Dan mengt dat water niet meer. Als je daar windmolenpalen in zet, ontstaat er stroming omheen, die wervelt. Dan ontstaat een ander ecosysteem. Het is dan belangrijk om de effecten aan te tonen en te vragen: is dit wat we willen? Het is mogelijk dat hierdoor de haringen verdwijnen en er bijvoorbeeld zandspieringen voor in de plaats komen. Die haringen zijn ook voedsel voor de dieren die daar leven. Dat verandert dan. Als we hebben afgesproken dat we de biodiversiteit willen handhaven, dan moet je daar toch goed naar kijken.

Die zitten met name in de verstoring van vogels. Dat zijn vogels die zichzelf doodvliegen tegen windmolens. Als dat er veel zijn, dan kan dat een effect hebben op de populatie. Anderzijds is er de vraag in hoeverre de foerageergebieden van de vogels toegankelijk blijven met de windmolens erin. Daar is veel onderzoek naar gedaan. Het hangt af van de vogelsoorten, de plek waar je zit, en van gewenning. De effecten lijken mee te vallen, maar zeker is dat niet. Doordat er nu veel vogels doodgaan aan de vogelgriep, zijn de populaties lager dan twee jaar geleden. Op dit moment is er discussie. Stel dat de windmolens wel een significant effect op de geslonken vogelpopulaties hebben, wanneer wordt dat een getal waarvan je zegt: nu mag het niet meer? Dan gaat de regelgeving in werking treden omdat blijkt dat de effecten van windmolenparken groter worden dan wat juridisch is toegestaan. Dat moet gewogen worden door goede monitoring. Als de aantallen te ver naar beneden gaan, bijvoorbeeld onder een vastgelegde waarde, moet je de bouw op plaatsen waar vogels uit de betreffende kolonies komen stoppen, volgens mij.

Op dit moment zijn er plekken op de Noordzee die vol zijn, en die nog relatief leeg zijn. Naar mijn mening is het belangrijk dat er grotere gebieden gevrijwaard blijven van dit soort ingrepen. Plaats die molens dus niet overal. Laat ook gewoon grote stukken Noordzee met rust. Kijk eerst goed waar je ze neerzet, zodat je verschillende gebieden hebt waarvan je de ecologische processen al snapt. En blijf meten op een aantal vaste plekken. Als er dan wat verandert, kun je de oorzaak achterhalen en ingrijpen. De grote verandering die de Noordzee nu overkomt is dat de visserij om zeep wordt geholpen. Dat gaat ook leiden tot een andere Noordzee. Ik ben erg benieuwd om te horen wat er met de visserij gaat gebeuren. Een aantal jonge vissers wil heel graag door. Wat mij betreft zouden daarvoor grote visserijgebieden ingesteld kunnen worden, waar vissers het recht genieten om met duurzame technieken te vissen in die gebieden, een recht dat niet zomaar mag worden afgenomen. De visserij, vooral in de tijd dat ik met mijn Noordzeewerk begon, eind vorige eeuw, had een van de grootste effecten op de Noordzee. Dat was ook de reden om te pleiten voor beschermde gebieden. Net als voor de visserij, moeten de effecten van windmolens nu ook goed gemonitord en onderzocht worden.

Tot nu toe dacht ik: dat komt wel goed. De Noordzee is groot. Zolang je maar goed afspreekt waar je de windmolens wel en niet neerzet, en afspraken maakt over wat je doet met de natuur, en welke gebieden worden beschermd. Maar toen werd gezegd, we verdubbelen het aantal windmolens en gaan waterstof produceren. Toen dacht ik, wacht even, dit is ‘Rupsje Nooitgenoeg’. Productie van waterstof is een vrij inefficiënt proces. Zijn er straks betere technieken beschikbaar, zoals bijvoorbeeld thorium? In dat geval hebben we binnen een paar jaar de zonnepanelen en windmolens niet meer nodig. Dan heb je dus 30.000 windmolens neergezet. En dan? Daarmee zouden we ook rekening moeten houden. Het is mijn persoonlijke mening, dat ik hier wat voorzichtiger mee zou zijn. Zeker ook omdat ik de zee ken. Bagatelliseer de effecten van die windmolens niet.

Vissers merken al de effecten van de bestaande windmolenparken op zee en maken zich zorgen over de geplande uitbreiding. Kees van Beveren, die de Vissersbond - de belangenorganisatie voor Nederlandse beroepsvissers, vertegenwoordigt, legt uit: “Onze leden vermoeden dat de effecten van windparken erg negatief zijn op het gedrag van vissen. Trillingen, slagschaduw, elektriciteitsconcentraties, stroming en verhoging van de watertemperatuur verjagen de vis”.

Visser Dirk Kraak vist onder andere op tong en schol voor de Nederlandse kust en in de Duitse Bocht op langoustines in de noordelijkere Noordzee. “We merken nu al grote veranderingen in de zee. Dat hoor ik van alle vissers. Vooral de laatste paar jaar gaan de veranderingen heel hard. Er zijn veel minder vogels. De vissen zitten niet meer op de gebruikelijke plekken. Je vindt ze op andere tijden, op andere plekken en soms helemaal niet meer. De visstand wordt door wetenschappers van de overheid gemonitord. Ik vraag me af of zij deze veranderingen ook zien. Natuurlijk zijn we als vissers voor een beter milieu, als je energie opwekt waar we allemaal baat bij hebben, die efficiënt is, en die geen schade berokkent aan de natuur, dan zeg ik: ‘jongens, dat moeten we doen’. Maar nu wordt het met zo’n gang uitgerold zonder dat we goed weten wat de effecten zijn op het mariene-milieu, dan word je toch wel bezorgd. Dit is wel onze voedselbron waar we over praten”, vertelt hij aan De Andere Krant.

Kraak volgt de onderzoeken over de effecten van windmolens op zee nauwgezet. Veel van dat onderzoek is volgens hem verouderd. “Die onderzoeken gaan over de effecten van honderden windmolens, niet duizenden. Het voorzorgbeginsel wordt hiermee met handen en voeten getreden. Er komen geen antwoorden op nieuwe vragen, de leemtes in de onderzoeken worden niet ingevuld. Dat weten de natuurorganisaties ook. Ze hebben wel een mening over de vissers, maar ze spreken zich niet uit over wat die windmolens veroorzaken”. Visser Jurie Post uit Urk vertelt over een onderzoek van een aantal jaar geleden, waar gekeken werd naar het effect van de schaduw van vissers op het leven onder water. “Wat zijn de effecten van de slagschaduw van al die molens? Moet daar dan niet minstens zo kritisch naar gekeken worden?”