^DeAndereKrant

We schrijven 14 februari 2019. Ruim een jaar voordat de coronacrisis losbarst. Door de Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding en Veiligheid (NCTV) wordt een Rondetafel-bijeenkomst georganiseerd waarbij zeker vier andere ministeries betrokken zijn (Onderwijs, Buitenlandse Zaken, Binnenlandse Zaken, Economie) plus de hoofdredacteuren van diverse media-organisaties, vertegenwoordigers van de social-media bedrijven en een netwerk van zogeheten ‘factcheckers’. Onderwerp: “Versterken van een gecoördineerde en gezamenlijke respons op desinformatie.” Aan de orde komt onder meer het Rapid Alert System (RAS), waarmee EU-landen elkaars informatievoorziening afstemmen, onder meer “op het gebied van verkiezingen”.

Het is slechts één voorbeeld van de vele activiteiten die de overheid dan al een aantal jaren in het geheim onderneemt om wat zij noemt ‘desinformatie’ tegen te gaan. Onderzoeker Cees van den Bos, die op zijn substack Bomen en Bos in drie delen de documenten die deze jarenlange propagandacampagne blootleggen toont en bespreekt, vindt het met name stuitend dat de media zo nauw blijken samen te werken met de overheid. “Journalistiek is een essentieel onderdeel van democratie – een voorwaarde om deze te laten functioneren”, zegt hij tegen De Andere Krant. “Wat mij betreft moet je als journalist juist in complotten denken en je blijven afvragen, ‘wat zit hierachter’? Journalistiek is nu juist omgekeerd ingezet, niet om vragen te stellen, maar om het overheidsnarratief te bewaken. In de Wob-documenten worden de media, waaronder NOS, Nu.nl, RTL en EénVandaag, niet één keer, maar minstens 15 keer de ‘steunpilaar’ van de overheid genoemd. Dat is slopend voor de democratie.”

Het beeld dat uit de Wob-documenten naar voren komt, is dat van een zeer grootschalige internationaal gecoördineerde organisatie die het gehele informatielandschap vergaand manipuleert. Er zijn twee grote ‘operaties’: de Denktank Desinformatie, die valt onder de Vaccinatiealliantie van het Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS), en de Newsroom op het Ministerie van Binnenlandse Zaken (BZK). Beide worden aangestuurd door de NCTV op het ministerie van Justitie, en ondersteund door het Land Information Manoeuvre Centre (LIMC) dat onder Defensie valt. Saillant is dat zowel de NCTV als het LIMC geen wettelijke grondslag hebben voor hun activiteiten.

Wanneer deze grootschalige ‘bestrijding van desinformatie’ door de overheid is begonnen is volgens Van den Bos niet helemaal duidelijk. Het initiatief komt vanuit Navo en EU. De Navo bepaalt tijdens de coronapandemie de richtlijnen van de Covid-respons en coördineert de ‘Stratcom’ (strategische communicatie). De richtlijnen worden via de ministers van buitenlandse zaken van de lidstaten verspreid.

Het bestrijden van ‘desinformatie’ door de Navo heeft een langere geschiedenis: de EU en Navo werken sinds 2014 al samen om onder de noemer “bescherming van de democratie” desinformatie te bestrijden. Dit krijgt concreet vorm in 2018, wanneer er expliciete afspraken worden gemaakt tussen Navo-landen. Daarna komen volgens Van den Bos deze activiteiten in een stroomversnelling. Bijvoorbeeld, na een bijeenkomst van buitenlandse ministers van Defensie van de Northern Group op 4 juni 2018, geven deze aan: “Landen willen (Russische) desinformatie met één stem kunnen tegenspreken”. In die tijd is er veel te doen over vermeende invloed van Russische ‘trollen’ op Twitter. Inmiddels is van dit verhaal weinig meer over.

In september 2019 komt de Denktank Desinformatie bijeen. De denktank is opgericht met meerdere doelen: “Het vergroten van de vaccinatiebereidheid, het onderdrukken van geluiden die de vaccinatiebereidheid verkleinen en het dienen van inhoudelijke repliek aan kritische geluiden ten aanzien van vaccinaties en coronamaatregelen”. Zowel Google als Facebook, alsook de Inspectie Gezondheidszorg en Jeugd (IGJ) worden in de Wob-documenten als lid van de desinformatie organisatie aangeschreven. “Dit was drie maanden vóór de eerste coronapatiënt in China”, merkt van den Bos op. Google past zoekresultaten aan en berichten op sociale media worden op verzoek van de denktank onderdrukt of verwijderd. Ter illustratie: Facebook wordt op 13 september 2019 verzocht actie te ondernemen tegen berichten met “verwijzingen naar beruchte desinformatie sites” van “de twee meest actieve groepen op Facebook (Vaccinvrij, Kritisch Prikken)”.

Als corona zijn intrede doet, in maart 2020, houden Navo en NCTV de leiding over de propaganda-activiteiten. Op 2 april 2020 komen de Navo ministers van buitenlandse zaken in Nederland bijeen, onder andere om de aanpak van ‘desinformatie’ te bespreken. Alle EU-landen hebben op dat moment een zogenaamde newsroom. Deze staan met elkaar in contact via het Rapid Alert System. De NCTV zorgt voor het aansluiten van de Nederlandse newsroom op het RAS. Via het RAS delen lidstaten meldingen over “desinformatiecampagnes”, daarnaast delen zij informatie in de vorm van een “(trend)analyse, rapport, best practice of gecoördineerde respons”.

Naast het RAS wordt op 14 januari 2020 melding gemaakt van de intentie een Rapid Response Mechanism (RRM) te ontwikkelen, en wordt het European Centre of Excellence on Countering Hybrid Threats (ECHCT) opgericht. De gehele organisatie heeft rechtstreekse ingangen bij social-mediabedrijven. Vanuit de Europese Commissie wordt druk uitgeoefend op de grote techbedrijven om meer censuur uit te oefenen. In een e-mail gedateerd 24 maart 2020 wordt de werkwijze van de newsroom beschreven, met verwijzing naar de “rol van de overheid binnen de newsroom corona”. Deze houdt zich bezig met “signalering door monitoring”, om te beoordelen of een bericht “schadelijk voor de gezondheid” is, “onrust veroorzaakt” of “de reputatie van instituties als het RIVM aantast”. Daarna wordt nagegaan welke “steunpilaren” kunnen worden ingezet, zoals media, factcheckers, experts, politie of veiligheidsregio’s.

Door de overheid bij de media aangevraagde berichtgeving wordt vervolgens door anonieme ambtenaren op social media verspreid door “het bericht te liken, delen, retweeten of retweeten met een opmerking”. Om deze taken te bewerkstelligen wordt de newsroom ondersteund door de organisatie Monitoring Informatie Domein (MID), die surveillance verzorgt, en Dreigingsbeeld Informatie Domein (DID), die verzamelde informatie analyseert. Deze taak neemt het LIMC voor een groot deel voor haar rekening. Daarnaast heeft de newsroom rechtstreeks contact – een “escalatiekanaal” – met Big Tech-bedrijven als Google, Facebook en Twitter.

Van den Bos somt een flink arsenaal aan technieken op die worden ingezet om regie te houden over ‘het narratief’: censuur, propaganda, het inzetten van influencers, surveillance, cancelen van accounts, intimidatie door politie, OM, en instanties als het IGJ, vrijgeven van persoonlijke gegevens. Ook worden werkgevers onder druk gezet en mengen ambtenaren zich in het publieke debat met anonieme accounts, met als doel discussies te infiltreren, manipuleren of polariseren. Het LIMC maakt daarbij onder meer gebruik van de Behavioural Dynamics Methodologie (BDM), een oorlogstechniek die in het leger is ontwikkeld. Van den Bos concludeert: “Tijdens de coronacrisis werd vrijwel het complete arsenaal aan desinformatiebestrijdingstechnieken ingezet. Dit komt neer op een informatieoorlog tegen de bevolking.”