Nieuws Mens en Macht

Schaduwoverheid neemt de macht over in Nederland

schaduwoverheid
Marjolein Jansen
💹

Democratie buiten werking​
Democratie buiten werking
Datum: 9 april 2022
Mens en Macht

Elze van Hamelen

Elze van Hamelen

Er is in Nederland een schaduwoverheid gecreĂ«erd die buiten bestaande wettelijke en democratische kaders opereert. Het gaat daarbij om informele overheidsorganisaties, zoals de NCTV, IFV, RIEC en LIEC, die met instanties als politie, OM, FIOD, SIOD, Koninklijke Marechaussee, GGD, Belastingdienst en ministeries, beleid maken via overlegstructuren waar geen controle op is. Dit stelt jurist Jeroen Pols in een interview met deze krant. Volgens Pols wordt op deze manier “de rechtsstaat gesloopt” en “de democratie buiten werking gesteld”.

De bestuursstructuur in ­Nederland is fundamenteel veranderd. De ­traditionele scheiding der ­machten is vervangen door de â€˜Ă©Ă©n overheid’-gedachte. Allerlei overheidsorganen zijn ‘bij elkaar aan tafel gaan zitten’ om af te spreken hoe zij hun bevoegdheden kunnen gebruiken voor onwettige doelen. Ze proberen daarbij nadrukkelijk het gedrag van burgers te controleren en beĂŻnvloeden.

Dit constateert jurist Jeroen Pols. Hij baseert zich deels op de 14.000 pagina’s Wob-documenten over de aanpak van de coronacrisis door de overheid. Daaruit blijkt dat de overheid op ongekende schaal kritische burgers heeft gevolgd en gehinderd, en grondrechten als demonstratierecht en vrijheid van meningsuiting heeft beperkt. Maar beleidsmakers zijn al veel langer bezig om, ongehinderd door lastige rechtsregels, hun bevoegdheden te vergroten, zegt Pols. Dit gaat ten koste van de democratische rechtstaat. “Alle checks en balances zijn verdwenen. Bestuursorganen als NCTV en RIEC hebben niet eens een wettige grondslag of rechtspersoonlijkheid. Ze hoeven niet te reageren op ­Wob-verzoeken. Zelfs de rechterlijke macht zit bij ze aan tafel. Ambtenaren wordt geleerd dat de overheid altijd gelijk heeft”. Dit bleek ook in de toeslagenaffaire.

Het lijkt er overigens op dat de overheid wel probeert haar steeds ingrijpender dwangmaatregelen van een rechtsbasis te voorzien. Op 1 april reactiveerde het kabinet de uit 1952 daterende Wet Verplaatsing Bevolking (WVB). Deze noodwet, die wordt ingezet voor OekraĂŻense vluchtelingen, maakt onteigeningen en andere verregaande ingrepen mogelijk.

Parallelle overheid WERKT buiten wettelijke kaders


Informatie uit Wob-verzoeken laat zien dat coronabeleid werd ontwikkeld en uitgevoerd door bureaucratische organen, zoals het NCTV (Nationaal Coördinator Terrorisme en Veiligheid) en IFV (Instituut voor Fysieke Veiligheid), waarvan de meeste burgers weinig weet hebben. De democratische rechtsstaat hoort hiertegen te beschermen, dus hoe kan dit? Jurist Jeroen Pols van actiegroep Viruswaarheid, stelt dat deze ontwikkeling al veel langer aan de gang is. Volgens hem hebben we in toenemende mate te maken met een schaduwoverheid die zich onttrekt aan democratische en wettelijke controle.

Wat opvalt aan de informatie uit Wob-verzoeken is dat er een soort parallelle bestuursstructuur bestaat, waarin de NCTV en het IFV een erg grote rol hebben. Het is een schaduwoverheid. Zoals het RIEC (Regionaal Informatie en Expertise Centrum) en LIEC (Landelijk Informatie- en Expertise Centrum. Dat kun je niet los zien van de NCTV.

Hoe zie je die verbanden?

Het RIEC heeft servers, eigen computersystemen waarop alle ­informatie opgeslagen wordt. Wat ons ­vermoeden is naar aanleiding van de informatie uit de Wob-­verzoeken, is dat de NCTV uit dit systeem put. Dit is een hele parallelle overheid, een schaduwoverheid die buiten de wettelijke kaders werkt. Zonder wettelijke opdracht, zonder een rechtspersoonlijkheid. Ze hebben geen bevoegdheden, het is helemaal niks. Je krijgt het idee dat justitie een eigen geheime dienst gecreëerd heeft, die zichzelf taken toe-eigent, zoals het maken van het Dreigingsbeeld Terrorisme. Het is niet duidelijk waarom ze dat doen, er is namelijk geen grondslag voor. Het NCTV houdt zich niet bezig met wetsovertredingen, ze richten zich op gedrag. Dat past ook bij het RIEC. Zij kijken naar mensen die opvallen. Als je bijvoorbeeld kijkt naar de adviezen van het OMT, die gaan rechtstreeks naar het NCTV - wat hebben zij daarmee te maken?

Welke rol speelt de RIVM-corona gedragsunit?

Die spelen een hele belangrijke rol. Want alles wat ze doen bij het beleid gaat om gedrag. Telkens houden ze in de gaten - wat is de stemming onder de bevolking, de sfeer, de trend? Als je die Wob-stukken bekijkt, dan wordt social media gemonitord, zodat ze precies zien wat er die dag trending is, welke argumenten naar voren komen, daar maken ze een analyse van, daar wordt dan een antwoord op geformuleerd. Het is eigenlijk omgekeerd beleid. Bij beleid heb je een plan, dat ga je uitvoeren, en hier pas je het plan constant aan de stemming en de emotie aan.

We hebben een bestuursstructuur - met verdeling van macht, controle op macht, taken en verantwoordelijkheden voor bestuursorganen - en een grondwet. Wat zijn de beschermingen in de basis van die bestuursstructuur om zoiets niet te laten gebeuren? De overheid heeft toch helemaal geen mandaat om op deze manier ons gedrag te monitoren?

Een democratische rechtsstaat bestaat uit ‘checks en balances’. Dat betekent bijvoorbeeld, je hebt de Autoriteit Persoonsgegevens, die hoort onafhankelijk te zijn. Wanneer zij iets waarnemen dat niet klopt, dan moeten zij ingrijpen. Door er eerst een rapport over te schrijven en vervolgens maatregelen te nemen. Je hebt Justitie, wanneer zij zien dat ambtenaren strafbare feiten plegen, dan horen ze daarover een onderzoek te beginnen. Zo heb je in het systeem ‘checks and balances’, de verschillende takken van de overheid horen zo ingericht te zijn dat zij ook elkaar controleren. Dat hebben ze - en sinds 2009 is dat heel hard gegaan - helemaal afgebroken met de â€˜Ă©Ă©n overheidsgedachte’. Iedereen is met elkaar aan tafel gaan zitten en als jij ook aan tafel zit, ja dan dek je elkaar. Je hebt dan nog maar met Ă©Ă©n overheid te maken, er is geen scheiding van machten meer, en geen echte controle op macht. Daar is het misgegaan.

Dat zie je ook terug bij het RIEC, die vertegenwoordigen de één overheidsgedachte. Een integrale overheid, met een integrale ­aanpak. Zover zelfs, dat ook de rechtspraak daarbij aan tafel zit, zoals bij het Strategisch Beraad ­Ondermijning (SBO). We hebben op dit ­moment te maken met één overheid. Dat moest een weerbare overheid ­worden, dat was hun leus. Het is heel ­Orwelliaans. In een rechtstaat hoort een burger weerbaar te zijn, want de overheid heeft alle machtsmiddelen, de burger niet. De overheid moet zo ingericht zijn, dat de burger weerbaar is.

Het stokpaardje van het RIEC is die integrale overheid waarbij alle checks and balances zijn weggehaald en waarbij ook systematisch aan ambtenaren is geleerd dat dat een goede zaak is. Dat de overheid altijd gelijk heeft, de overheid moet beschermd worden. De overheid als slachtoffer van kwaadwillende burgers. Je mag niet vervelend doen tegen ambtenaren. Er moest een speciale rechtbank komen voor politiemensen als die strafbare feiten begingen, straffen voor een misdaad tegen overheidspersoneel werden verdubbeld of verdrievoudigd of zijn een verzwarende omstandigheid. Dit is jarenlang opgebouwd, en daardoor is de rechtstaat totaal gesloopt. Alles verloopt in volledig informele structuren waar we geen zicht op hebben, waar geen controle op bestaat en waarvoor we niet eens een Wob-verzoek kunnen indienen. Onlangs was er een rechterlijke uitspraak, iemand had een inzageverzoek gedaan bij het RIEC. De rechtbank zegt, het RIEC heeft geen rechtspersoonlijkheid, dus die kan geen informatie aanleveren. Zover zijn we gezakt.

Terwijl de rechtspraak de rechtstaat zou moeten beschermen.

Ja, dat is de eerste taak van de rechtspraak, het in stand houden van de rechtsstaat. Zij hebben nu als primaire taak het helpen die rechtstaat te slopen. Je moet het niet wagen je tegen de overheid te richten. Dat zie je ook in de uitspraak over de fakkeldrager. De rechter zei letterlijk, mensen moeten niet denken dat ze tegen de overheid mogen vechten. Dat is een uitspraak die gaat zo ver, die vat goed samen wat hier aan de hand is.

Hoe zie je de rol van het IFV (Instituut Fysieke Veiligheid)? Dat is een bestuursorgaan, maar ze halen een streep door de autonomie van gemeenten. Mag dat?

Dat hangt eigenlijk aan de Veiligheidsregio en die is opgetuigd om de macht te centraliseren. Daarom was het zo belangrijk dat corona op lijst A kwam, want daarmee komt de bevoegdheid bij de veiligheidsregio’s. En daarmee voorkom je dat burgemeesters gaan muiten, want die hebben geen zeggenschap meer. Ze hebben de macht dus bij de ­gemeentes weggehaald en als jij de definitie van een ramp steeds naar beneden aanpast, dan ondergraaft dat de autonomie van gemeenten. Alles wat een mogelijke ramp of crisis is, verschuift naar de regio, waar geen volksvertegenwoordigers in zitten. Terwijl de gemeentes een pijler zijn van het ­Nederlandse staatsbestel dat gemeentes een grote mate van onafhankelijkheid hebben.

Was de invoering van het IFV een grondwetswijziging? Want als iets een pijler is van je bestuur, dan kun je toch niet zomaar een institutie oprichten die dat ondergraaft?

Goede vraag. Ik denk dat toen ze daarmee begonnen, dat het ­alleen voor zeldzame rampsituaties ­bedoeld was. Dat is zo ­uitzonderlijk. Dat is inderdaad een ingrijpende­ ­wijziging geweest, die heel veel macht bij ­burgemeesters heeft weggehaald. En met die veiligheidsregio’s hoef je relatief weinig burgemeesters ­­onder controle te hebben. Kijk eens wie daar zitten. Veel van hen zijn aan het ­Wor­ld Economic Forum ­gelinkt. Kijk naar Utrecht, Den Haag, ­Amsterdam. Dat zijn WEF-burgemeesters, die zijn voorzitters van de veiligheidsregio’s.


NCTV

De Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding en Veiligheid is een ­afdeling op het ministerie van Justitie. De afdeling is niet bij wet opgericht, en heeft dus geen officiële wettelijke bevoegdheid of taak, en er bestaat geen constructie voor controle op het NCTV. Op hun website is te lezen:
“De NCTV is binnen de Rijksoverheid verantwoordelijk voor terrorisme­bestrijding, cybersecurity, nationale veiligheid, crisisbeheersing en ­weerbaarheid tegen statelijke dreigingen. De NCTV werkt hiervoor samen met zijn partners uit het veiligheidsdomein.”

RIEC-LIEC

RIEC staat voor Regionaal Informatie en Expertise Centrum. Tien RIEC’s en het Landelijk Informatie- en Expertise Centrum (LIEC) bestrijden sinds 2009 samen ‘ondermijnende criminaliteit’. RIEC’s en het LIEC zijn convenant­organisaties zonder rechtspersoonlijkheid waarin politie, OM, FIOD, SIOD, Koninklijke Marechaussee, GGD, Belastingdienst en gemeentes overleggen en gegevens uitwisselen zonder wettelijke grondslag en noodzaak, zonder rechtelijke toets of zelfs concrete verdenking en zonder kennisgeving aan de betrokkenen (bron: De Blauwe Tijger).

IFV / NIPV

Het Instituut Fysieke Veiligheid (IFV), sinds kort: Nederlands Instituut voor Publieke Veiligheid (NIPV).
Het Instituut Fysieke Veiligheid (IFV) is de landelijke ondersteunings­organisatie voor de veiligheidsregio’s. Via de Wet veiligheidsregio’s uit 2010 zijn verschillende wettelijke taken van de gemeente - waar wĂ©l volksvertegenwoordigers zitten - overgeheveld naar het IFV. Onlangs is de doelstelling van het IFV uitgebreid met taken naar aanleiding van klimatologische, digitale, maatschappelijke en internationale ontwikkelingen.



 
Wil je meer weten?
Koop de nieuwste editie bij jou in de buurt, of bestel deze editie.
Wil je meer weten?
Koop de nieuwste editie bij jou in de buurt, of bestel deze editie.




©2024 De Andere Krant.
Alle rechten voorbehouden.