^DeAndereKrant

Het nieuwe verbod wordt toegevoegd aan het al bestaande artikel 137c van het Wetboek van Strafrecht. Dit artikel bepaalt dat bepaalde uitlatingen strafbaar zijn als ze “beledigend” zijn voor een groep mensen “wegens hun ras, godsdienst of levensovertuiging, hetero- of homoseksuele gerichtheid of hun lichamelijke, psychische of verstandelijke handicap”. Op dit delict staat een celstraf van maximaal een jaar of een geldboete van de derde categorie (maximaal 10.300 euro). Onder de term ‘ras’ in dit artikel wordt verstaan de “afkomst of nationale of etnische afstamming.” Joden en Armenen vallen bijvoorbeeld ook onder deze definitie, zo blijkt uit rechtspraak van de Hoge Raad.

Het nieuwe verbod, dat op 1 oktober van dit jaar zal intreden, vindt zijn oorsprong in Europees recht. In 2008 heeft de Raad van de Europese Unie een besluit genomen, dat iedere lidstaat de verplichting oplegt zijn strafwetten dusdanig aan te passen dat bepaalde vormen van ‘racisme’ en ‘vreemdelingenhaat’ strafbaar worden gesteld. Daaronder valt onder meer “het publiekelijk vergoelijken, ontkennen of verregaand bagatelliseren van genocides, misdaden tegen de menselijkheid en oorlogsmisdaden”.

Het is niet duidelijk of ontkenning van de Holocaust op dit moment strafbaar is in Nederland. In de rechtszaken die er zijn geweest van Holocaustontkenners was het niet zozeer de ontkenning van de Holocaust als wel de groepsbelediging van Joden die werd bestraft. Zo veroordeelde de rechtbank Overijssel in 2014 een man uit Almelo tot een werkstraf van 50 uur en twee weken voorwaardelijke gevangenisstraf, nadat hij in een op internet gepubliceerd artikel, getiteld De gotspe van de Holocaust, had geschreven dat de gaskamers en Auschwitz “niet bestaan lijken te hebben”.

Zijn woorden waren op zich grof en beledigend. In 2022 legde de rechtbank Amsterdam een taakstraf op van 40 uur aan een 61-jarige man nadat hij in 2019 in een radioprogramma genaamd Gaan! van BNNVARA had gesteld dat de Joden opzettelijk de Holocaust tot stand hebben gebracht, om zo met een schone lei een eigen staat te kunnen beginnen: “Bijvoorbeeld ook de davidster, om Joden uit te lichten met de davidster, dat is gewoon met voorbedachten rade geweest om de slachtofferrol te kunnen spelen en uiteindelijk Israël te kunnen claimen. Maar ik geloof nooit dat Hitler daar zelf op gekomen is.” De veroordeelde had, volgens de rechtbank, “hiermee in het openbaar een zeer negatieve conclusie over Joden getrokken en hen daarmee in een zeker negatief daglicht gesteld, hetgeen uitermate beledigend voor deze groep mensen is”. Uit deze uitspraken kan niet worden afgeleid dat het puur ontkennen van de holocaust in een niet-beledigende context strafbaar was.

Er is in Nederland in ieder geval nog nooit iemand vervolgd voor het ontkennen of bagatelliseren van de Holocaust als zodanig of een andere historische gebeurtenis dan de Holocaust. Daar kan met de nieuwe wet, die onlangs als hamerstuk (zonder inhoudelijke behandeling) door de Eerste en Tweede Kamer is aangenomen, echter verandering in komen. Aan artikel 137c van het Wetboek van Strafrecht wordt een bepaling toegevoegd dat dezelfde strafmaat zal gelden voor het “vergoelijken” en “ontkennen of verregaand bagatelliseren” van “genocides”, “misdaden tegen de menselijkheid” en “internationale misdrijven”. Het is daarbij vereist dat een internationale of Nederlandse rechter eerst een uitspraak doet of een gebeurtenis wel of niet te kwalificeren is als genocide of internationaal misdrijf. Welke rechter dat is, en om welke ‘internationale rechters’ het gaat, is niet duidelijk. Het lijkt erop dat zelfstandige toetsing door de rechter onder de nieuwe wet wordt beperkt. Op dit moment onderzoekt en toetst de rechter zelfstandig of een uitlating beledigend is. Daarvoor kijkt de rechter naar de specifieke uitlating, de context waarbinnen deze gedaan is en of de uitspraak dusdanig beledigend is dat de verdachte er niet ongestraft mee mag wegkomen. Deze zelfstandige toetsing door de rechter lijkt met de nieuwe regel te komen vervallen. De tekst van het nieuwe verbod suggereert dat het ontkennen, vergoelijken en bagatelliseren van bepaalde internationale misdrijven en genocides strafbaar wordt zodra is vastgesteld om welke misdaden en genocides het gaat.

Hoe de nieuwe wet in de praktijk zal uitpakken, is onduidelijk, maar dat hij zal worden ingezet om het publieke debat te beïnvloeden en afwijkende meningen te censureren, is niet onwaarschijnlijk. Mag je het slavernijverleden straks nog relativeren? Of de politionele acties in Indonesië? Forum voor Democratie-Kamerlid Gideon van Meijeren, die in het verleden werkzaam was als wetgevingsjurist bij het ministerie van Binnenlandse Zaken, hekelt de nieuwe wet. “We zien steeds vaker dat de overheid de controle over wat burgers wel en niet mogen zeggen, probeert uit te breiden. Deze wet past in een bredere trend waarin fundamentele vrijheden van burgers stapsgewijs worden uitgehold onder het mom van ‘bescherming’ of ‘veiligheid’. De realiteit is dat dergelijke wetten worden misbruikt om elke vorm van afwijkend denken te ontmoedigen en te bestraffen. Dit is een gevaarlijke ontwikkeling die de basisprincipes van een democratische samenleving ondermijnt. Geschiedenis en de interpretatie ervan moeten het onderwerp zijn van vrij debat en onderzoek, niet van staatsdictaten.”

Oud-advocaat Frank Stadermann ziet het nieuwe verbod als een aanval op de waarheidsvinding en de vrijheid van meningsuiting: “Onder de nieuwe wet kan een ontkenning van een misdrijf tegen de menselijkheid strafbaar zijn, zelfs als die ontkenning wetenschappelijk gefundeerd en niet beledigend bedoeld is. De waarheid wordt geofferd aan de heersende ideologie.” Hij vreest dat een doos van Pandora wordt geopend. “Komen er straks rechtszaken tegen mensen die de Russische inval in Oekraïne verdedigen? Of die ontkennen dat 9/11 een terroristische aanslag was? Bepaalt de rechter wat wel en niet historische waarheid is?” Volgens Stadermann is het zelfs onduidelijk welke rechter hier uitspraak over mag doen en wat de reikwijdte is van gerechtelijke uitspraken over deze kwesties.

Rechtsfilosoof Paul Cliteur stelt desgevraagd: “Er zijn talloze uitspraken te bedenken die mensen kunnen doen die zot of verwerpelijk zijn. Maar moet je telkens het Openbaar Ministerie erop afsturen wanneer mensen deze dingen zeggen? Dat vind ik niet. Ik vind dat het OM in actie moet komen bij oproepen tot geweldpleging. Maar niet in allerlei situaties waarin mensen verwerpelijke dingen zeggen. Of waarin mensen dingen verkondigen die feitelijk onwaar zijn. Deze wetgeving, de wetgeving waarbij uitspraken over de Holocaust (of andere kwalijke historische gebeurtenissen) strafbaar worden, lijkt mij symboolwetgeving. Wetgeving waarmee de overheid het eigen imago van deugdzame overheid gaat oppoetsen. Ik zou het niet doen.”

Marloes van Noorloos, Universitair Hoofddocent straf- en strafprocesrecht aan de Universiteit van Leiden schrijft op de website Nederland Rechtsstaat: “Het is een grote symbolische stap om de ontkenning, vergoelijking én verregaande bagatellisering van zo’n breed scala aan misdrijven te verbieden – en een stap die in de praktijk naar verwachting zal uitnodigen tot meer aangiften en meer druk op het OM dan nu al het geval is. We kunnen ons allemaal voorstellen waarom het belangrijk is bepaalde vormen van misbruik van geschiedenis tegen te gaan, maar de risico’s van juridisering van het maatschappelijk debat over zwarte bladzijdes en blinde vlekken uit het verleden komen met dit wetsvoorstel indringend voor het voetlicht.”