Angstpropaganda over klimaat leidt bij veel jongeren tot ‘klimaatdepressie’
Hendriëlle de Groot | Datum: 23 juni 2025
Beeld: Postercampagne in Arnhem in november 2023. Na veel negatieve reacties werden de posters al na twee dagen verwijderd.
70% van de kinderen en jongeren maken zich zorgen over klimaatverandering
Hulpverleners zien steeds meer jongeren lijden aan ‘klimaatdepressie’. 70 procent van de kinderen en jongeren maken zich zorgen over klimaatverandering en bij 5 tot 30 procent is dit zo intens dat het hun nachtrust of dagelijks functioneren beïnvloedt. Psycholoog Mariëlle Van Heugten vindt het kwalijk dat jongeren angst wordt aangejaagd in klimaatcampagnes.
‘De zesde grote uitstervingsgolf is al aan de gang.’ ‘Baarschaamte: Zij willen geen kinderen vanwege het milieu.’ ‘Klimaatgevolgen staan Nederland nu al aan de lippen.’ Dit soort koppen komt voortdurend voorbij. Een constante stroom van rampspoed over onze planeet. Al deze doemdenkerij heeft een rampzalige invloed op de mentale gesteldheid van jongeren.
Volgens psycholoog Mariëlle Van Heugten, al bijna dertig jaar werkzaam in de psychische hulpverlening, zijn de effecten van de klimaatpropaganda ernstiger dan vaak wordt erkend. “Als mensen voortdurend worden blootgesteld aan dreigende boodschappen, reageert het brein alsof er acuut gevaar is. Je lichaam schakelt over op overlevingsstand. Als die dreiging voortdurend op je afkomt, zoals in het klimaatdiscours, raakt je systeem chronisch overbelast. Je amygdala, het alarmsysteem van je brein, wordt dan overactief. Dat is funest voor je mentale én lichamelijke gezondheid.”
Slecht klimaatnieuws kan verlammend werken, zegt de psycholoog. “Je ziet smeltende ijskappen, brandende bossen, uitstervende dieren, met de boodschap: ‘Doe iets, voordat het te laat is’. Maar de schaal is zo groot, dat mensen zich machteloos voelen.” Die machteloosheid kan leiden tot klimaatangst, die vervolgens kan omslaan in depressie of zelfs suïcidaliteit. “Als je constant in overlevingsstand leeft, raak je overprikkeld en kun je concentratieproblemen ervaren en klachten ontwikkelen die lijken op burn-out of depressie.”
Volgens het Nederlands Jeugdinstituut (NJi) ervaart ongeveer 70 procent van de kinderen en jongeren zorgen over klimaatverandering en bij 5 tot 30 procent is dit zo intens dat het hun nachtrust of dagelijks functioneren beïnvloedt. Dit komt overeen met onderzoeksresultaten van Ipsos, in opdracht van Milieudefensie Jong. Daaruit blijkt dat 70 procent van de jongeren zich zorgen maakt over klimaatverandering en dat 9 op de 10 “negatieve gevoelens ervaart die worden veroorzaakt door de klimaatcrisis”.
Van Heugten stelt dat klimaatcampagnes vaak bewust angst zaaien. Ze noemt een poster die haar twee jaar geleden diep raakte. “Daar stond iets op in de trant van: ‘En toch hebben jouw ouders ervoor gekozen jou op de wereld te zetten’. De boodschap: jij had er eigenlijk niet mogen zijn.” Ze vindt dat schadelijk. “Je zadelt kinderen op met het idee dat ze hun bestaan moeten rechtvaardigen, door iets voor het klimaat te doen. En dat kan leiden tot verhoogde suïcidaliteit onder jongeren.”
De effecten van klimaatangst beperken zich niet tot gevoelens van somberheid, maar kunnen ook leiden tot extreem gedrag. Sommige mensen gooien hun hele leven om: ze eten uitsluitend plantaardig, stoppen met vliegen en willen geen kinderen. Hoe kunnen we dit duurzame gedrag dat doorslaat, duiden? Het gaat niet altijd om een lifestylekeuze, benadrukt de psycholoog, maar om een gevolg van angst en controledrang. “Wanneer mensen het gevoel hebben dat alles hen ontglipt, proberen ze grip te houden. Dan is het geen vrije keuze, dat is dwang.”
Voor jongeren is groepsdruk extra sterk. “Ze willen erbij horen. Peers zijn voor jongeren van levensbelang. Zij conformeren zich gemakkelijker aan het heersende narratief, omdat afwijken grote sociale gevolgen kan hebben.” Veel jongeren willen bijdragen aan een betere wereld, zegt Van Heugten. “Maar als dat streven voortkomt uit angst en schuld, is het een wankele basis.” Ze noemt het ‘een gekaapte zielenmissie’, als jouw missie hier op aarde wordt bepaald door een opgedrongen narratief.
Waar ligt de grens tussen voorlichting en manipulatie? “Voorlichting laat ruimte voor interpretatie. Manipulatie stuurt gedrag, zonder ruimte voor reflectie of eigen interpretatie. Dat is precies wat we zien in klimaatcampagnes: sterke beelden, weinig nuance, een duidelijke boodschap wat jij moet doen.” Een voorbeeld: “Schoolboeken waarin staat dat klimaatverandering de grootste bedreiging voor jouw toekomst is. Dat is framing, geen neutrale voorlichting.”
Ze ziet binnen haar vakgebied hoe lastig het is kritisch te blijven. “Tijdens corona lag de nadruk vooral op: hoe krijgen we mensen mee met het beleid? De vraag of dat beleid proportioneel was, werd amper gesteld.” Iets vergelijkbaars ziet ze nu bij het klimaat. “Zodra je vragen stelt, word je als complotdenker weggezet. Alles wordt gebracht alsof er consensus is, terwijl wetenschap juist gaat over twijfelen, vragen en onderzoeken.”
Hoe kunnen mensen zich wapenen tegen klimaatindoctrinatie? “Door contact te maken met hun hart. Niet alles geloven wat je hoort. Gedachten vormen software die je kunt herschrijven.” Ze benadrukt het belang van zelfreflectie. “We leven in een maatschappij die draait op overtuigingen, maar die zijn niet absoluut. We kunnen leren afstand nemen van onze gedachten, van wat we denken dat waar is.”
In 2018 pleegde de Amerikaanse advocaat en milieuactivist David Buckel zelfmoord door zichzelf in brand te steken in een park in New York. In zijn afscheidsbrief schreef hij dat zijn dood een metafoor was voor wat we de planeet aandoen: “Mijn vroegtijdige dood door fossiele brandstoffen weerspiegelt wat we onszelf aandoen.” Ook klimaatactivist Wynn Bruce overleed in 2022 nadat hij zichzelf op Earth Day in brand stak voor het Amerikaanse Hooggerechtshof. Vrienden meldden dat hij hiermee aandacht wilde vragen voor de klimaatcrisis.
Op de website van 113 Zelfmoordpreventie wordt expliciet aandacht besteed aan klimaatzorgen als risicofactor voor zelfdoding. “Vermoed je dat je een klimaatdepressie hebt, bijvoorbeeld omdat je suïcidale gedachten hebt door je klimaatstress? Zorg goed voor jezelf en blijf niet in je eentje rondlopen met je problemen.” Maryke Geerdink, klinisch psycholoog bij 113, bevestigt dat klimaatzorgen voorkomen in gesprekken met jongeren en jongvolwassenen. “Het komt vaak voor in combinatie met andere thema’s, zoals prestatiedruk. Het is niet zo dat klimaat de enige reden is, maar het draagt bij aan een groter gevoel van onmacht.” Ze wijst erop dat suïcidaliteit zelden één enkele oorzaak heeft. “Er kunnen allerlei factoren meespelen: biologische, genetische en sociale invloeden. Als die samenkomen, kunnen mensen psychische klachten ontwikkelen.”
Therapeuten en onderzoekers signaleren steeds vaker specifieke klachten die voortkomen uit de angst voor ecologische rampspoed. Deze termen zijn niet altijd officieel erkend in handboeken zoals de DSM, maar vinden wel steeds meer weerklank in therapieruimtes en wetenschappelijke literatuur. Enkele voorbeelden:
Eco-anxiety: Een chronische angst voor ecologische ondergang, gekenmerkt door gevoelens van verdriet, boosheid, hulpeloosheid en schaamte over de eigen ecologische voetafdruk.
Klimaatdepressie: Lijkt op een klassieke depressie, maar is geworteld in existentiële zorgen over het klimaat en het gevoel dat de wereld onherroepelijk verslechtert. Gaat vaak gepaard met machteloosheid, vermijding en verlies van toekomstperspectief.
Ecorexia: Een relatief nieuwe term, die verwijst naar dwangmatige en rigide gedragingen rondom duurzaamheid. Mensen isoleren zich sociaal of economisch, stoppen met vliegen, willen geen kinderen, of leggen zichzelf extreme leefregels op om ‘klimaatneutraal’ te leven. Dit kan leiden tot sociale spanningen of uitputting.
Solastalgia: Heimwee naar een ‘verloren wereld’. Het verdriet of de onrust die mensen ervaren wanneer hun vertrouwde leefomgeving ecologisch verslechtert, bijvoorbeeld door ontbossing, droogte of vervuiling.
Climate grief / ecologische rouw: Een vorm van rouw om het verlies van natuur, dieren, ecosystemen of een intacte planeet. Deze gevoelens zijn vergelijkbaar met rouw na het verlies van een geliefde en kunnen leiden tot somberheid en hopeloosheid.
Hoewel ‘klimaatpsycholoog’ nog geen officiële of beschermde titel is, begint het vakgebied wel voet aan de grond te krijgen. In de Verenigde Staten is de Climate Psychiatry Alliance opgericht: een netwerk van psychiaters en therapeuten die zich inzetten voor bewustwording, therapieontwikkeling en scholing rond klimaatgerelateerde mentale klachten. De Vrije Universiteit startte vorig jaar met een mastertrack Planetaire Gezondheid, waarin geestelijk verzorgers leren omgaan met existentiële vragen rond klimaatverandering.
Wat je alleen leest in De Andere Krant
Dossiers
