Autoriteiten in de startblokken voor censuur rond Kamerverkiezingen
Karel Beckman | Datum: 27 augustus 2025
Fotografie: Alicia Windzio | ANP
EUropese ‘digital services act’ verplicht internetplatforms ‘desinformatie’ te bestrijden
De Autoriteit Consument & Markt (ACM) maakt zich, samen met de Europese Commissie, op om ‘ongewenste’ content rond de Kamerverkiezingen in oktober te weren van het internet. De autoriteiten hebben online platforms als X, Tiktok, Instagram, Youtube en Facebook erop gewezen dat zij onder de nieuwe Europese Wet Digitale Diensten verplicht zijn ‘desinformatie’ te bestrijden die het verkiezingsproces zou kunnen beïnvloeden. De ACM belegt in september een bijeenkomst, waarbij linkse en pro-Navo ‘factcheckers’ aanwezig zijn zoals Benedmo en Bellingcat, om de platforms te wijzen op hun verplichtingen.
De Kamerverkiezingen op 29 oktober hebben een primeur. Het zijn de eerste verkiezingen die in Nederland plaatsvinden sinds de invoering van de Wet Digitale Diensten, beter bekend als de Digital Services Act (DSA). Deze Europese wet, die vorig jaar van kracht werd, verplicht grote internetplatforms en zoekmachines maatregelen te nemen om diverse vormen van ongewenste content te bestrijden. De wet heeft nadrukkelijk niet alleen betrekking op illegale content, maar ook op wat in de wettekst wordt omschreven als “misleidende of bedrieglijke content”, “desinformatie”, “haatspraak” en inhoud die “werkelijke of voorzienbare negatieve effecten heeft op maatschappelijke discussies en verkiezingsprocessen”.
Hoe worden de techbedrijven geacht te weten wat zij wel en niet mogen toelaten op hun platforms? Dat is verre van duidelijk. De website van de ACM vermeldt dat “online platforms volgens de DSA maatregelen moeten nemen tegen misleidende, haatzaaiende of opzettelijk onjuiste informatie op hun platforms. Dat kan verkiezingen namelijk verstoren. De verspreiding van zulke informatie kan online snel gaan. En de gevolgen voor democratie en samenleving kunnen groot zijn. Tegelijkertijd moeten online platforms de vrijheid van meningsuiting beschermen volgens de DSA. Ze mogen niet zomaar accounts van gebruikers blokkeren. Of zomaar content verwijderen. Platforms moeten hier een goede reden voor hebben.”
De ACM geeft hiermee een dubbele boodschap af: de platforms moeten ‘de vrijheid van meningsuiting’ beschermen, maar ook de burgers behoeden voor ongewenste informatie. Harde criteria voor wat wel of niet is toegelaten, zijn er niet, erkent de ACM: “De DSA bepaalt niet wat illegaal is op internet — dat staat in andere wetten zoals het Wetboek van Strafrecht of privacywetgeving. Wat de DSA wél regelt, is hoe online platforms moeten omgaan met meldingen over illegale inhoud: het moet voor iedereen gemakkelijk zijn te melden en platforms moeten snel reageren en goed motiveren wat ze met de melding doen. De ACM moedigt online gebruikers aan het bij de ACM te melden als ze er niet uitkomen met een online platform.”
De ACM kan het online platform niet dwingen content te verwijderen. Ze kunnen dat zelfs niet “verzoeken”. “Platforms blijven zelf verantwoordelijk voor hun besluiten. Wel moeten zij aan de melder uitleggen waarom zij een bepaald besluit hebben genomen. En waarom zij iets wel of geen illegale content of desinformatie vinden.” De techbedrijven zien zich dus voor een lastig dilemma geplaatst. Zij moeten zelf oordelen vellen over content en riskeren torenhoge boetes — tot 6 procent van hun omzet — als ze dat niet goed doen. Maar harde criteria voor hun besluiten krijgen ze niet.
De autoriteiten bieden de platforms echter diverse uitwegen uit dit dilemma. Een daarvan is dat zij zich kunnen verlaten op zogeheten ‘betrouwbare vlaggers’ — een vertaling van het Engelse begrip trusted flaggers. Dit zijn “organisaties die illegale content opsporen, vaststellen en melden bij online platforms. Zij richten zich vaak op een bepaald soort illegale content. Bijvoorbeeld discriminerende, terroristische of seksueel overschrijdende content. Betrouwbare vlaggers melden illegale content bij de aanbieder van het online platform waar de content staat.”
De platforms “moeten meldingen van betrouwbare vlaggers met voorrang behandelen”, stelt de ACM, hoewel daarmee hun probleem nog niet meteeen is opgelost: “Dit betekent niet automatisch dat een online platform de content ook moet verwijderen”.
Wie zijn de trusted flaggers die een bevoorrechte positie krijgen bij het melden van ‘desinformatie’? Organisaties kunnen de status van betrouwbare vlagger bij de ACM aanvragen. Die beoordeelt of een organisatie geschikt is. De criteria die daarbij worden aangelegd zijn vaag. Een organisatie moet “voldoende kennis, expertise en middelen hebben”, haar werk “zorgvuldig, nauwkeurig en objectief doen” en “onafhankelijk zijn van aanbieders van online platforms”.
In Nederland is tot dusver één organisatie erkend als trusted flagger: stichting Offlimits, die het meldpunt kinderporno beheert. Drie andere instellingen hebben een aanvraag ingediend: stichting Brein en React — beide organisaties die zich bezighouden met het beschermen van merkrechten en copyrights — en Meld Online Discriminatie.
De Europese Commissie houdt een lijst bij van trusted flaggers die zijn goedgekeurd door nationale instanties van de lidstaten. Daar staan op dit moment veertig partijen op. Sommige van de organisaties zijn sterk politiek gekleurd. De Duitse vlagger HateAid AG wordt geleid door toppolitici van de gevestigde partijen CDU/CSU, De Groenen, de SPD en FDP, en door mensen als de advocaat Chan-jo Jun, die eerder openlijk pleitte voor een Berufsverbot voor ambtenaren die lid zijn van de AfD. Een andere goedgekeurde Duitse betrouwbare vlagger is Meldestelle Respect, een door de Duitse overheid gesubisidieerde anti-discriminatie club die op haar website trots meldt dat zij sinds haar oprichting in 2017 25.938 meldingen heeft gedaan van desinformatie bij de Duitse wetshandhavingsinstanties. Andere opvallende trusted flaggers zijn de Ierse Centrale Bank — de enige Centrale Bank op de lijst — en de organisatie Debunk EU uit Litouwen, die zichzelf beschouwt als “bondgenoot van de Europese Unie en de Navo”. Debunk EU wordt gefinancierd door het Digital News Initiative, een initiatief van Google.
Een andere methode die de platforms kunnen volgen om aan de verplichtingen van de DSA te voldoen, is via een vrijwillige gedragscode. Vrijwel alle grote platforms — op X na — hebben zich hier inmiddels aan gecommitteerd. Onder deze gedragscode verplichten zij zich gebruik te maken van ‘factcheckers’. Dit zijn meestal politiek of ideologisch sterk gekleurde organisaties die het op zich hebben genomen ‘desinformatie’ op het internet te bestrijden.
De ACM organiseert nu op 15 september een besloten “rondetafelgesprek met vertegenwoordigers van 12 grote online platforms, de Europese Commissie, andere betrokken toezichthouders en ngo’s”, om te bespreken “welke maatregelen de platforms gaan nemen” om onder meer “desinformatie rond de verkiezingen tegen te gaan”. De platforms hebben een vragenlijst toegestuurd gekregen, maar ACM wil niet zeggen wat er op die lijst staat. Twee van de ngo’s, meldt de ACM desgevraagd, zijn Bellingcat en Benedmo. Bellingcat is een door westerse overheden gefinancierde pro-Navo organisatie. Benedmo is een door de Nederlandse overheid gesubsidieerd netwerk van veelal linkse ‘desinformatie-experts’, afkomstig van onder meer de universiteiten van Amsterdam, Leiden en Utrecht, het KRO-NCRV programma Pointer, Bellingcat en de in Leiden gevestigde organisatie Reuser’s Information Services, opgericht door een ex-medewerker van de Nederlandse militaire inlichtingendienst, Arno Reuser.
Noot: De Andere Krant heeft in het verleden getracht zich aan te melden als factchecker bij Benedmo, maar werd afgewezen, omdat wij ‘complottheorieën’ zouden verspreiden.
GERELATEERD ARTIKEL
Een onderzoekscommissie van het Amerikaanse Huis van Afgevaardigden noemt de Europese Digital Services Act “een censuurinstrument dat ’s werelds grootste sociale mediaplatforms dwingt politieke uitingen in Europa, de VS en de rest van de wereld te censureren”. Volgens de Amerikanen gebruikt de Europese Commissie de DSA als politiek instrument: “De censuur richt zich vrijwel uitsluitend op conservatieve uitingen”.
Eind juni bracht de House Judiciary Committee, een commissie van het Amerikaanse Huis van Afgevaardigden onder leiding van de Republikein Jim Jordan, een vernietigend — en onthullend — rapport uit over de Wet Digitale Diensten (de Digital Services Act). De commissie die onder de regering-Trump stappen neemt om de vrijheid van meningsuiting in de VS te bevorderen, ziet de Europese wetgeving als bedreiging, omdat ze vreest dat de — veelal Amerikaanse — techbedrijven de Europese regels ook in de VS gaan toepassen. Het is voor de online platforms eenvoudiger om wereldwijd hetzelfde toelatingsbeleid te hanteren. De commissie stelt zelfs dat de Europese Commissie druk uitoefent op de bedrijven om de Europese regels wereldwijd toe te passen. Zij wijst er ook op dat de boetes die door de EU kunnen worden opgelegd enorm hoog zijn, tot 6 procent van de wereldwijde omzet.
De onderzoekscommissie, die in augustus 2024 is gestart met haar onderzoek naar de DSA, stelt vast dat het bij deze EU-wetgeving nadrukkelijk niet alleen gaat om illegale content. Waar het op neerkomt, stellen de Amerikanen, is dat de platforms content die door Europese toezichthouders wordt beschouwd als “misleidend, bedrieglijk of haatzaaiend” moeten verwijderen. Dat is volgens de commissie niets meer of minder dan censuur: “De DSA is de EU’s alomvattende digitale censuurwet”, meldt het rapport.
De Amerikanen hebben niet alleen gekeken naar de wetstekst zelf, maar wilden ook weten hoe de wet in de praktijk zal worden gebracht. In de wet staat nergens wat wel of niet ‘desinformatie’ is. De Europese Commissie organiseerde echter op 7 mei 2025 een besloten workshop met vertegenwoordigers van de platforms om, in aanwezigheid van maatschappelijke organisaties, te bespreken hoe zij hun wettelijke verplichtingen in de praktijk moeten brengen. Hoewel de workshop besloten en geheim was, dwong de onderzoekscommissie de Amerikaanse techbedrijven de inhoud openbaar te maken.
Dat leverde volgens de commissie een ontluisterend beeld op: “De wet is slecht in theorie. De praktijk is nog veel erger.” De voorbeelden die in de workshop werden besproken, waren vooral gericht op het bestrijden van ‘rechtse’ denkbeelden, stellen de Amerikanen. Een voorbeeld dat in de workshop aan bod kwam, was het denkbeeldige geval van een “16-jarig moslim-meisje, Amira, dat zich onzeker voelt over haar identiteit en in het verleden te maken heeft gehad met online pesterijen. Op zekere dag, als zij aan het browsen is op platform Delta, ziet ze een post van een gebruiker met de naam @Patriot90. Die toont een meme waarop een vrouw te zien is in een hijab (hoofddoek), met een onderschrift, ‘Terrorist in vermomming’. De post krijgt veel likes en commentaren, waaronder code-woorden die anti-moslim-gevoelens uitdrukken, zoals ‘we moeten ons land terugpakken’.”
Niet alleen is de content van @Patriot90 illegaal, stelt de Europese Commissie in de workshop. “Hij kan er daarnaast toe leiden dat Amira zich onzeker gaat voelen, wat weer kan leiden tot zelfcensuur en een negatief effect kan hebben op hoe ze zichzelf durft te uiten.” Dat laatste is dan volgens de Europese Commissie een bedreiging van de vrijheid van meningsuiting. Met andere woorden, de Europese Commissie suggereert dat de uitingen van @Patriot90 moeten worden gecensureerd om de vrijheid van meningsuiting van Amira te waarborgen.
De Amerikanen zijn verontwaardigd over dit voorbeeld. Zij wijzen erop dat Donald Trump in zijn verkiezingscampagne regelmatig heeft beloofd dat hij “het land gaat terugpakken” (we will take back our country). Onder de EU-regelgeving zou deze uitspraak kunnen worden gecensureerd, constateren zij. Ook het gebruik van de fictieve naam @Patriot90 schiet bij de commissie in het verkeerde keelgat: “De Europese Commissie beschouwt een patriot blijkbaar niet als iemand die van zijn land houdt of van zijn nationale erfgoed, maar als een lamlendig figuur”.
De onderzoekscommissie omschrijft nog een aantal andere voorbeelden. Zo wordt kritiek op massa-immigratie en op elektrische auto’s gelijkgesteld aan desinformatie. De Amerikanen zijn ook niet te spreken over de manier waarop de EU-wet wordt uitgevoerd, met behulp van trusted flaggers — door de Europese Commissie goedgekeurde partijen die mogen melden wat zij beschouwen als desinformatie. Volgens de Amerikanen gaat het om “pseudowetenschappers en denktanks die censuur nastreven”. Zij merken op dat de betrouwbare vlaggers “onafhankelijk moeten zijn van de platforms, maar niet van de Europese toezichthouders die hen certificeren”.
Volgens de Amerikanen drongen de maatschappelijke organisaties die aan de workshop deelnamen zonder uitzondering aan op stevige censuur. De “meest agressieve” roep om censuur kwam volgens hen van de vertegenwoordiger van EDMO (European Digital Media Observatory), een door de Europese Commissie opgezet netwerk van ‘fact-checkers’ dat in heel de EU afdelingen heeft. De Nederlandse afdeling van Edmo heet Benedmo (zie het artikel elders op deze pagina).
Jordan en andere leden van de Amerikaanse onderzoekscommissie bezochten begin augustus, na publicatie van hun rapport, Brussel, Londen en Dublin, waar zij met vertegenwoordigers van de EU spraken en met Amerikaanse techbedrijven. Na afloop gaven zij een persbericht uit waarin ze stelden dat hun bezoek hun zorgen alleen maar had vergroot. “Niets dat we hebben gehoord heeft onze zorgen over de Digital Services Act verminderd”, zei Jordan. “Deze zeer ruime regelgeving heeft een zeer ernstig bedreigend effect op de vrijheid van meningsuiting.”
Wat je alleen leest in De Andere Krant
Dossiers
