Cognitieve oorlogvoering: brein van burger is het nieuwe slagveld
Elze van Hamelen | Datum: 28 juni 2022
Beeld: Marjolein Jansen
“Het doel is om van iedereen een wapen te maken”
De Navo heeft aan de traditionele domeinen van oorlogvoering – land, zee, lucht, de ruimte en cyberspace – een nieuwe toegevoegd: “het cognitieve domein”. Dit gaat niet alleen om het overbrengen van bepaalde ideeën of gedrag, zoals bij traditionele propaganda en psy-ops, maar om het aanpassen van cognitie – het beïnvloeden van het proces waarmee we tot ideeën, inzichten, overtuigingen, keuzes en gedrag komen. Het doelwit is daarbij niet primair een vijandelijk leger, maar de burger. Inclusief de eigen burger, die wordt ingezet als wapen in de strijd.
“Cognitieve oorlogvoering is een van de meest besproken onderwerpen binnen de Navo”, vertelt de onderzoeker François du Cluzel tijdens een paneldiscussie op 5 oktober 2021. Hij schreef in 2020 een toonaangevend paper Cognitive Warfare voor de Navo-denktank Innovation Hub. Hoewel cognitieve oorlogvoering overlapt met informatieve oorlogvoering, klassieke propaganda en psychologische operaties, wijst Du Cluzel erop dat cognitieve oorlogvoering véél verder gaat. Bij een informatieoorlog probeert men ‘slechts’ de toevoer van informatie te beheersen. Bij psychologische operaties gaat het om het beïnvloeden van percepties, overtuigingen en gedrag. Het doel van cognitieve oorlogvoering is “van iedereen een wapen maken”, en “het doel is niet wát individuen denken aan te vallen, maar hóe ze denken”. Du Cluzel: “Het is een oorlog tegen onze cognitie – de manier waarop onze hersenen informatie verwerken en in kennis omzetten. Het is rechtstreeks gericht op het brein”. Cognitieve oorlogvoering gaat om het “hacken van het individu”, waardoor het brein “geprogrammeerd kan worden”.
Om deze beïnvloeding te bewerkstelligen wordt bijna elk denkbaar kennisdomein uit de kast getrokken: psychologie, linguïstiek, neurobiologie, logica, sociologie, antropologie, gedragswetenschappen, “en meer”. “Sociale maakbaarheid (social engineering) begint altijd met begrip van de omgeving en het doelwit, het doel is de psychologie van de doelpopulatie te doorgronden”, schrijft Du Cluzel. De basis blijft traditionele propaganda en desinformatietechnieken, die worden versterkt door huidige technologie en vooruitgang in kennis. “Gedrag is ondertussen dermate te voorspellen en berekenen”, volgens Du Cluzel, “dat de door AI aangestuurde gedragswetenschap behavioral economics eerder als een bèta-vak (hard science) dan als alfa (soft science) geclassificeerd zou moeten worden”.
Omdat bijna iedereen op het internet en social media actief is, zijn individuen niet langer passieve ontvangers van propaganda: met de huidige technologie participeren ze actief in het creëren en verspreiden ervan. Kennis over hoe deze processen te manipuleren “is eenvoudig in een wapen om te zetten”. Du Cluzel haalt het Cambridge Analytica schandaal aan als voorbeeld. Door middel van vrijwillig aangeleverde persoonlijke data aan Facebook waren er gedetailleerde individuele psychologische profielen opgesteld van een grote populatie. Normaal gesproken wordt dergelijke informatie gebruikt voor op de persoon aangepaste reclame, maar in het geval van Cambridge Analytica werd deze informatie gebruikt om twijfelende kiezers met op de persoon aangepaste propaganda te bombarderen. De cognitieve oorlogvoering “benut de zwaktes van het menselijk brein”, en erkent het belang van de rol van emoties in het aansturen van cognitie. Cyberpsychologie, die de interactie tussen mens, machine en AI (kunstmatige intelligentie) probeert te begrijpen, zal hierbij in toenemende mate belangrijk zijn.
Andere veelbelovende technologieën die kunnen worden ingezet zijn neurowetenschappen en technologieën: NeuroS/T en NBIC (nanotechnologie, biotechnologie, informatietechnologie, cognitieve wetenschap), “inclusief ontwikkelingen op het gebied van gentech”. NeuroS/T kunnen farmacologische middelen zijn, brein-machinekoppelingen, maar ook psychologisch verontrustende informatie. Door het beïnvloeden van het zenuwstelsel met kennis of technologie kunnen veranderingen in geheugen, leervermogen, slaapcycli, zelfcontrole, gemoedstoestand, zelf-perceptie, besluitvaardigheid, vertrouwen en empathie, en conditie en daadkracht worden teweeggebracht. Du Cluzel schrijft: “Het potentieel van NeuroS/T om inzicht en de capaciteit te creëren om cognitie, emoties en gedrag van individuen te beïnvloeden is met name interessant voor veiligheids- en inlichtingendiensten, en militaire en oorlogsinitiatieven”.
Oorlogvoering op cognitieve processen van individuen betekent een radicale verschuiving van traditionele vormen van oorlogvoering, waarbij men, tenminste in principe, burgers buiten schot probeert te houden. In de cognitieve oorlog is de burger het doelwit en zijn of haar brein het slagveld. Het verandert de aard van oorlogvoering, de spelers, de duur en hoe de oorlog gewonnen wordt.
Volgens Du Cluzel heeft “cognitieve oorlogvoering universeel bereik, van het individu naar staten en multinationale ondernemingen”. Een conflict wordt niet langer gewonnen door het bezetten van een gebied, of door het aanpassen van grenzen op een landkaart, want “de ervaring van oorlog voeren leert ons dat hoewel oorlog in het fysieke domein een vijandelijk leger kan verzwakken, het er niet toe leidt dat alle doelen van de oorlog behaald worden”. Met een cognitieve oorlog verschuift het einddoel: “Wat ook de aard en het doel van de oorlog zelf is, het komt uiteindelijk neer op een botsing tussen groepen die iets anders willen, en daarom betekent overwinning het vermogen om gewenst gedrag bij een gekozen publiek te kunnen opleggen”. In feite gaat het dus om het bewerkstelligen van een ideologische conversie bij de doelpopulatie.
De vijand is niet alleen de burger in bezet of vijandelijk gebied – maar ook de eigen burger, die volgens de inschattingen van de Navo een gemakkelijk doelwit is voor cognitieve operaties door vijandelijke partijen. “De mens is de zwakke schakel. Dit moet erkend worden om het menselijk kapitaal van de Navo te beschermen”.
Deze ‘bescherming’ gaat heel ver: “Het doel van cognitieve oorlogvoering is niet slechts het schaden van militairen, maar van samenlevingen. De manier van oorlogvoeren lijkt op een “schaduwoorlog”, en vereist het betrekken van de gehele overheid bij het bestrijden ervan”. De oorlog kan dus met én zonder militairen erbij gevoerd worden, en Du Cluzel vervolgt: “Cognitieve oorlogvoering is potentieel eindeloos, want voor dit type conflict kun je geen vredesverdrag sluiten, of een overgave tekenen”.
China, Rusland en andere landen hebben cognitieve oorlog hoog in het vaandel staan. En ook bij het Nederlandse leger is de doctrine van cognitieve oorlogvoering sterk verankerd, zo blijkt uit correspondentie die uit Wob-verzoeken naar voren kwam.
De onafhankelijke nieuwssite Indepen.nl bericht: “De Luitenant-Generaal van het Commando Landstrijdkrachten schrijft op 4 augustus 2020 in een nota aan toenmalig minister van Defensie Ank Bijleveld dat ‘informatie-gestuurd optreden’ (IGO) zich afspeelt in 3 dimensies: de fysieke, de virtuele en de cognitieve. ‘Optreden in het landdomein behelst het opereren binnen deze drie dimensies om de gewenste effecten te bereiken binnen een politiek-strategische doelstelling. Omdat het landoptreden zich per definitie tussen menselijke actoren en groepen afspeelt, is effectiviteit in de cognitieve dimensie cruciaal. Kern is het ontnemen van de wil tot vechten bij of het opleggen van onze wil aan tegenstanders. Overigens volgen we hiermee de Navo-doctrine voor het landdomein’.”
Deze werkwijze, waarbij de gehele overheid wordt betrokken in informatie- en cognitieve oorlog, en de burger als mogelijke vijand te zien, die richting correct gedrag gemanipuleerd moet worden, zien we sterk terug in de coronaperiode. Niet voor niets organiseerde Nederland in het voorjaar van 2020 een Navo Innovation Challenge, gericht op Covid-19.
“We zoeken naar innovatieve oplossingen om biologische dreigingen te identificeren, in te schatten en managen, zodat Navo-strijdkrachten, geallieerden en civiele eenheden beschermd worden”, is op de aankondiging te lezen. Er wordt specifiek gezocht naar “surveillance, inclusieve maatregelen om gezondheid te controleren” en “samenwerkingsmogelijkheden tussen militairen, burgerlijke gezondheids- en onderzoeksinstituties, ambtenaren op lokaal en nationaal niveau en surveillance-analisten”.
NRC Handelsblad berichtte in november 2020 dat, zonder juridische grondslag daarvoor, het Land Information Manoeuvre Centre (LIMC) was opgericht – een afdeling die onder de landmacht valt die Nederlandse burgers in de coronaperiode in de gaten houdt. Door middel van Behavioral Dynamics Modeling, een benadering die door de Britse SCL group, het moederbedrijf van het eerdergenoemde Cambridge Analytica, werd ontwikkeld, en waar het leger tijdens missies in Afghanistan ervaring mee opdeed, werden burgers niet alleen gevolgd, maar ook actief beïnvloed. Uit de Wob-documenten die in het begin van 2022 vrijkwamen bleek dat het LIMC nauw samenwerkt met politie en de NCTV.
Hoe is het mogelijk dat het voor sommigen heel duidelijk is dat we met een staatsgreep, revolutie of zelfs Derde Wereldoorlog te maken hebben, terwijl voor anderen het leven weer gewoon, normaal is?
De Duitse journalist en historicus Sebastian Haffner, die in 1938 uit Nazi-Duitsland vluchtte, biedt een verklaring. “Mijn vader bereidde me voor op de vorige oorlog”, schreef hij destijds. Hij beschrijft hoe hij als jongetje van zeven de Eerste Wereldoorlog beleefde, het opgroeien tijdens het interbellum en hoe hij de opkomst van het Nazisme ervoer. Hij stelde zich bij oorlog een loopgravenoorlog voor, en was niet voorbereid op terreur, massahysterie en demagogie.
Wij stellen ons bij een nieuwe oorlog een demagoog voor – een Trump, Poetin, Assad, enzovoort, die als ‘een nieuwe Hitler’ wordt afgeschilderd. Oorlog is voor ons een leger dat binnenvalt, militairen op straat, steden die gebombardeerd worden.
Wij zitten nu middenin een nieuw soort revolutie. Kees van der Pijl legt in zijn boek ‘Pandemie van de angst’ helder uit hoe deze revolutie in tegenstelling tot bijvoorbeeld de Franse en Amerikaanse revoluties niet van onderaf, maar van bovenaf, door de oligarchie is ingezet. Ze voeren beleid via gecoöpteerde overheden en organisaties als de Amerikaanse regering, de EU, het WHO en het World Economic Forum, ondersteund door Big Tech bedrijven. Het systeem waarnaar wordt toegewerkt is totalitair, technocratisch en gecentraliseerd.
Dat nog relatief weinig mensen beseffen hoe radicaal de omwenteling is die we doormaken, komt vooral doordat deze oorlog niet is ingezet met rechtstreeks fysiek geweld, maar door cognitieve oorlog, gericht op burgers. De doctrine van cognitieve oorlogvoering laat zien dat moderne oorlog in eerste plaats als een geavanceerde psyop gevoerd wordt. Het voldoet niet aan het klassieke beeld van oorlogvoering. Daarom is hij voor de meeste mensen niet zichtbaar.
Geen van de documenten over cognitieve oorlogvoering laat een teken van besef zien van hoever deze methodiek afstaat van de basiswaarden, die de grondvesten zijn voor een vrije samenleving: het centraal stellen van de rechten en vrijheden van het individu om zelf te doen, denken, zijn leven in te richten, zonder externe inmenging.
Cognitieve oorlogvoering wordt verkocht als een manier om “oorlog te winnen zonder te vechten”, zodat er minder (burger)slachtoffers vallen. Dat lijkt in eerste instantie positief, maar deze benadering, vooral wanneer die op grote schaal én op eigen burgers wordt toegepast, biedt geen enkele ruimte aan het individu om zelf informatie te vergaren, te beoordelen en ernaar te handelen. De burger is niet langer een zelfstandig denkend mens, maar een kwetsbaar subject met “beperkte rationaliteit”. Gedrag dat afwijkt van wat de Navo, het LIMC of de overheid als problematisch bestempeld dient ‘gecorrigeerd’ te worden. Is de overheid of het leger dan wel rationeel?
Is rationaliteit een voorwaarde voor het maken van keuzes, beslissingen of overtuigingen? Waarom mag een burger niet een afwijkende mening hebben zonder als “mogelijk staatsgevaarlijk” te worden aangemerkt? Het willen corrigeren van ‘staatsgevaarlijke’ burgers met ‘foute’ overtuigingen doet denken aan Sovjet-Rusland, het China van Mao, het Cambodja van Pol Pot. Het past niet in een vrije samenleving.
Wat je alleen leest in De Andere Krant
Dossiers
