De grote verbouwing van Nederland rolt gewoon door

De demissionaire regering heeft onlangs een concept Nota Ruimte uitgebracht, die voor een groot deel zal bepalen hoe ons land er in de toekomst uit gaat zien. Het is geen geruststellend beeld: de sloop van de landbouw en visserij gaat door, mobiliteit wordt beperkt, overal komen industriële windturbines, Defensie gaat enorm veel ruimte opslokken, grote delen van het land worden onleefbaar gemaakt door verhoging van de grondwaterstanden en de komst van de wolf. Toch horen we in de aanloop naar de verkiezingen niets over deze doelbewuste ‘grote verbouwing van Nederland’. Er is geen enkele aandacht voor in het parlement. Wanneer laten politici zich horen om deze ramp te voorkomen?

Liggen de straten in uw stad open voor het aanleggen van elektriciteitskabels voor de energietransitie en datakabels voor ‘slimme’ infrastructuur? Hebt u te maken met het afsluiten van wegen, verwijderen van parkeerplaatsen, exorbitante bedragen voor de parkeergelegenheid die blijft, het instellen van 30 kilometer per uur zones binnen de bebouwde kom, het versmallen van wegen en het instellen van 60 kilometer per uur zones buiten de bebouwde kom? Deze maatregelen zijn allemaal onderdeel van de de ‘mobiliteitstransitie’ en een ‘integrale transitie van het bestaande bebouwde gebied’. Die maken op hun beurt weer deel uit van wat ik ‘de Grote Verbouwing van Nederland’ noem.

Deze allesomvattende toekomstvisie voor de inrichting van ons land is voor het eerst vastgelegd in de Nationale Omgevings­visie van 2019. Daarna volgden verschillende documenten ter voorbereiding op een nieuwe Nota Ruimte, waarin alle ruimtelijke ordeningsplannen tot 2050 zullen worden vastgelegd. Dit is een juridisch bindend document, waaraan de politiek zich moet houden. Onlangs, op 26 september, publiceerde demissionair minister van Binnenlandse Zaken Mona Keijzer de ‘concept Nota Ruimte’. Deze ligt tot 15 december ter inzage voor reacties. Daarna worden de keuzes voor de verbouwing definitief vastgelegd in de Nota Ruimte. Zoals gebruikelijk heeft de ­concept-Nota weinig aandacht gehad. Er is niet eens een politiek debat over gevoerd. Terwijl in deze nota voor een groot deel de toekomst van Nederland wordt bepaald. Hoe belangrijk de Nota Ruimte is, en dat het hier daadwerkelijk gaat om een grote verbouwing van ons land, blijkt uit het feit dat in de stukken de vergelijking wordt gemaakt met de wederopbouwperiode. Toen vond, met de ruilverkaveling, de eerste ‘verbouwing’ van Nederland plaats. Maar liefst 70 tot 75 procent van het land ging op de schop om het land te herverdelen zodat het geschikt werd voor industriële landbouw. Het aantal boerenbedrijven liep terug van meer dan 400.000 in 1950 naar minder dan 50.000 in 2024. Ruim 350.000 boerenfamilies verloren hun land. We hebben nog steeds met de gevolgen te maken. Vóór de verkaveling waren boerenbedrijven klein, gemengd en grondgebonden. Ze onderhielden een rijke, biodiverse natuur, en waren biologisch voordat het woord in zwang was. Onder drang en dwang van de overheid zijn boeren overgestapt naar het industriële model, gebaseerd op schaalvergroting, scheiden van landbouw en veeteelt, en gebruik van kunstmest en pesticiden.

Deze herverdeling van land werd ingezet onder PvdA-minister van Landbouw ­Sicco Mansholt, onder de leus ‘nooit meer honger’. Die leus viel in vruchtbare aarde onder bewoners die net de oorlog en de Hongerwinter hadden overleefd. Het bestrijden van honger was niet het enige doel van de ruilverkaveling: Nederland had tekorten op de handelsbalans en deze moesten door het produceren van overschotten vlot getrokken worden.

De huidige verbouwing heeft niets meer te maken met voedselzekerheid of met onze internationale handelspositie. Het land wordt nu verbouwd vanwege alle ‘transities’ die door de overheid in gang zijn gezet, waaronder de natuurtransitie, energietransitie, klimaattransitie, circulaire economie, stedelijke transitie, digitale transitie en mobiliteitstransitie. Deze vloeien allemaal voort uit de Sustainable Development Goals (SDG) van de VN en uit gerelateerde EU-wetgeving en internationale verdragen. Naast die transities is ruimte nodig voor het oplossen van het woningtekort, ruimte voor de uitbreiding van het leger en om transporttaken in Navo-verband mogelijk te maken, met het oog op een oorlog tegen Rusland.

Geen van deze onderwerpen is politiek neutraal. Sterker, over veel van de onderwerpen die onder de verbouwing vallen lezen we dagelijks in het nieuws of er zijn Kamerdebatten over. Maar het grote plaatje blijft vrijwel altijd buiten beschouwing. Daarom leiden de debatten nooit tot concrete oplossingen.

Neem het voorbeeld van de wolf. Nederland heeft volgens sommige bronnen de dubieuze eer van de hoogste wolvendichtheid ter wereld. Schapenkuddes en ander vee hebben te lijden onder de ene na de andere wolvenaanval. Het eerste natuurgebied is al gesloten voor mensen vanwege een wolvenaanval, maar velen vermijden natuurgebieden uit zichzelf. Waarom gebeurt dit? De bescherming van de wolf is onderdeel van de ‘natuurtransitie’. Dit is weer het gevolg van door de VN en EU ingegeven beleid: respectievelijk de Biodiversiteitsconventie en de Habitatrichtlijn. Je kunt het probleem van de wolf niet aanpakken als je deze context niet meeneemt.

Of neem de talloze Natura 2000-gebieden die het land op een ‘stikstofslot’ zetten. Die maken ook onderdeel uit van de natuurtransitie. Ze zijn ingesteld omdat VN- en EU-wetgeving verplicht tot het uitbreiden van deze gebieden tot 30 procent van het totale land- en zeegebied in 2030, en tot het uitvoeren van ‘herstelwerkzaamheden’ in andere gebieden, zoals ‘bufferzones’ rondom Natura-gebieden. Als onderdeel van deze herstelwerkzaamheden worden op veel plekken in Nederland in en rondom Natura-gebieden nu grondwaterstanden verhoogd, met als gevolg ernstige wateroverlast voor bewoners en problemen voor boeren om hun productiequota te halen. Koeien zakken weg in het moeras en eten het gras niet. Voor landbouw is het land voor zware machines niet langer toegankelijk. Naast het verhogen van grondwaterstanden voor natuurherstel, wordt het grondwater ook verhoogd in veenweiden om het klimaat te beschermen (‘klimaattransitie’), en wordt in veel gebieden het water vastgehouden en de bodem ‘als een spons’ gebruikt in het kader van de ‘watertransitie’.