De neoliberale Oekraïense droom ligt in duigen

De westerse zakenwereld gelooft in elk geval niet meer in de ‘kansen’ van project Ukraine. Op 5 juli meldde persbureau Bloomberg dat het Ukraine Development Fund (Ontwikkelingsfonds voor Oekraïne), in mei 2023 begonnen door ’s werelds grootste investeringsfonds, Blackrock, eerder dit jaar stilletjes in de ijskast is gezet. Op 10 en 11 juli van dit jaar zou Blackrock in Rome op een speciale conferentie, de Ukraine Recovery Conference, het fonds, dat eerder werd vergeleken met het beroemde Marshall Fonds van na de Tweede Wereldoorlog, feestelijk presenteren. Maar er werden geen champagne­flessen ontkurkt in de Italiaanse hoofstad: het fonds is opgeheven vanwege gebrek aan belangstelling en het ontbreken van Amerikaanse steun, meldt Bloomberg.

Daarmee wordt, wellicht definitief, een streep gezet door de ambitieuze plannen van westerse concerns om de Oekraïense economie te exploiteren. Die plannen dateren al minstens van 2013, vóór de Maidan-coup in 2014, schrijft de onafhankelijke Britse onderzoeksjournalist Kit Klarenberg in een uitgebreid artikel op zijn substack. Klarenberg wijst erop dat de media al hun aandacht richten op de oorlog en nauwelijks oog hebben voor de commerciële achtergronden die meespelen in het westerse beleid. Dat beleid is er volgens hem vanaf het begin af aan op gericht geweest om van Oekraïne een nieuw wingewest te maken, zoals eerder gebeurde met Rusland in de jaren ’90, met desastreuze gevolgen.

In 2013 hoopte iedereen in het Westen dat Oekraïne een ‘associatieverdrag’ zou sluiten met de EU. Dat zou moeten leiden tot grootscheepse privatiseringen en een einde maken aan het wettelijk verbod op de verkoop van landbouwgrond aan buitenlandse bedrijven. Oekraïne stond in het verleden bekend als ‘de graanschuur van Europa’ en beschikt over een enorm areaal aan akkerland, het equivalent van een derde van de landbouwgrond in de hele EU.

In januari 2013 tekende energieconcern Shell een 50-jarig contract met de Oekraïense regering om naar schaliegas te boren in de oostelijke regio’s Donetsk en Charkov. In mei van dat jaar kondigde agriconcern Monsanto aan 140 miljoen dollar te gaan investeren in de bouw van een maiszaadfabriek in Oekraïne. ­Monsanto, berucht om zijn lobby voor genetisch gemodificeerde organismen (gmo’s) en de productie van de insecticide Roundup, was in 1995 een van de oprichters van de US-Ukraine Business Council. De penningmeester van deze club, die tot doel heeft het ‘investeringsklimaat van Oekraïne te bevorderen’, is de neoconservatief David Kramer, die eerder werkzaam was bij de Project for the New American Century (PNAC), de neoconservatieve denktank die in 1997 aankondigde dat de VS na het einde van de Koude Oorlog moest streven naar alleenheerschappij in de wereld. In haar oprichtingsdocument verklaarden de initiatiefnemers van PNAC dat “een nieuw Pearl Harbor” nodig was om de bevolking te mobiliseren voor dit doel. In 2001 vonden de 9/11 aanslagen op het World Trade Center plaats, door de Amerikanen inderdaad ervaren als een nieuw Pearl Harbor. 9/11 luidde het tijdperk in van de War on Terror, die gepaard ging met Amerikaanse coups, militaire acties en invasies overal in de wereld, waaronder de invasies van Afghanistan en Irak.

Tijdens de Maidan-revolutie in 2014 was Kramer tevens president van Freedom House, een onderdeel van de ­National Endowment for Democracy (NED), een front­organisatie van de CIA. Freedom House en NED waren mede verantwoordelijk voor de ‘Oranje Revolutie’ in 2004, die de pro-westerse president Viktor ­Yoesjtsjenko aan de macht bracht. Yoesjtsjenko voerde destijds al verregaande neoliberale ‘hervormingen’ door, waaronder forse bezuinigingen op sociale uitgaven. Die waren zo onpopulair dat hij bij de presidentsverkiezingen in 2010 nog slechts 5 procent van de stemmen haalde.

Yoesjtsjenko werd opgevolgd door Viktor Janoekovytsj die in november 2013 het associatieverdrag met de EU afwees en koos voor een gunstiger deal met Rusland. Janoekovytsj werd daarop in 2014 verjaagd in de Maidan-coup. Die werd vanuit de VS geleid door de neoconservatieve topfunctionaris Victoria Nuland, de vrouw van Robert Kagan, een van de oprichters van PNAC.

In juni 2014 werd de pro-westerse ­Petro Porosjenko geïnstalleerd als president. Porosjenko voerde vanaf maart 2016 een grootschalige privatisering van staats­bedrijven door. In 2018 volgde een nieuwe ronde van uitverkoop van publieke bedrijven aan buitenlandse concerns. Porosjenko durfde het alleen niet aan het verbod op de verkoop van landbouwgrond aan buitenlandse concerns te schrappen, ook al bepaalde het Europese Hof voor de Rechten van de Mens in 2018 tot veler verbazing dat dit verbod een schending van de mensenrechten vormde. De overgrote meerderheid van de Oekraïense bevolking was faliekant tegen opheffing van het verbod, zo bleek uit opiniepeilingen. Pas in 2020 durfde de opvolger van Porosjenko, Volodymyr Zelensky, het aan de verkoop van landbouwgrond aan buitenlandse concerns te legaliseren.