De zonnebrandmythe
Pim Christiaans | Datum: 9 augustus 2025
“Factor 50 smeren werkt averechts en is levensgevaarlijk”
Zoek de schaduw op en smeer je dik in met zonnebrandcrème om huidkanker te voorkomen. Dat is kort samengevat het advies van KWF Kankerbestrijding en de beroepsvereniging van huidartsen NVDV. Dit advies is achterhaald en zelfs levensgevaarlijk, zeggen een onderzoeker en twee huidartsen in deze krant. Volgens recente inzichten beschermt ultraviolette straling (uv) in zonlicht juist tegen veel kankersoorten — inclusief huidkanker. Bovendien verlaagt onbeschermd zonnen de bloeddruk en daarmee de kans op hart- en vaatziekten. Naar schatting overlijden in Europa jaarlijks 480.000 mensen door een tekort aan uv-straling. “Uv blokkeren met factor 50 is levensgevaarlijk.”
Illustratie: Wilfred Klap
De adviezen van KWF Kankerbestrijding en de Nederlandse Vereniging voor Dermatologie en Venereologie (NVDV) om de zon te mijden en hoge beschermingsfactoren te gebruiken, zijn achterhaald en schadelijk. Zonnebrandcrèmes verstoren de natuurlijke aanpassing van de huid aan de zon en blokkeren ultraviolette straling (uv), die essentieel is voor de gezondheid. Onderzoek wijst uit dat onvoldoende blootstelling aan de zon in Europa jaarlijks 480.000 extra sterfgevallen veroorzaakt. “We worden bang gemaakt voor huidkanker, maar niemand vertelt dat de zomerzon beschermt tegen andere kankersoorten en hart- en vaatziekten”, aldus de experts.
Met de zomer in volle gang waarschuwen KWF en NVDV opnieuw voor de risico’s van ultraviolette straling (uv A en uv B). In de lente en de zomer is deze straling in Nederland volgens het RIVM zo sterk dat het DNA in onze huidcellen kan schaden. Dit leidt niet alleen tot rimpels en ouderdomsvlekken, maar ook tot een verhoogd risico op huidkanker. KWF en NVDV adviseren: “Bescherm jezelf door de zon te mijden, beschermende kleding te dragen en je in te smeren met minimaal SPF 30”.
De zonnebeschermingsfactoren (SPF staat voor Sun Protection Factor) in zonnebrandproducten voorkomen dat uv A en uv B in de huid kunnen doordringen. Het gebruik ervan wordt daarom gestimuleerd door onder meer zorgverzekeraars en lokale overheden die overal langs de kust, op campings en bij zwembaden en pretparken dispensers (‘smeerpalen’) plaatsen waar mensen gratis crème met SPF 30 kunnen pakken. Zorgverzekeraar Zilveren Kruis deelt gratis zonnebrandcrème uit op terrassen en waarschuwt het publiek met ronkende reclamespotjes: “Een op de vijf mensen krijgt de snelst groeiende vorm van kanker: huidkanker. Terwijl je de meeste gevallen kunt voorkomen door je goed in te smeren!”
Er is groeiende kritiek op deze benadering van de zon als bron van gevaarlijke straling. In een recente publicatie (juni 2025) in Photochemical & Photobiological Sciences, een Brits vakblad voor specialisten in de biologische effecten van licht, roept een internationale groep van zeventien wetenschappers op tot het aanpassen van de huidige zonadviezen aan nieuwe inzichten: uv-straling is onmisbaar voor de gezondheid en het publiek zou juist moeten worden aangespoord vaker onbeschermd de zon op te zoeken zonder te verbranden. Een van deze wetenschappers is Frank de Gruijl, een expert in de fotobiologie van de huid, die jarenlang als hoofdonderzoeker en professor werkzaam is geweest bij het Leids Universitair Medisch Centrum (LUMC). “Er is geen twijfel over dat verbranden het risico op huidkanker verhoogt”, zegt hij. “Alleen wordt er met de huidige adviezen geen rekening mee gehouden dat de zon ook veel gunstige effecten heeft.”
Het bekendste positieve effect van uv is dat het de aanmaak van vitamine D in de huid stimuleert. De zon is daarmee de belangrijkste bron van deze vitamine, die we met voeding slechts mondjesmaat binnenkrijgen. Van oudsher is bekend dat vitamine D onmisbaar is voor sterke botten, maar in de afgelopen twintig jaar is duidelijk geworden dat het veel meer voor de gezondheid doet. Vitamine D blijkt duizend tot tweeduizend genen te beïnvloeden en is belangrijk voor de afweer en de hersenen. Onderzoek na onderzoek draagt verder bij aan het bewijs dat deze vitamine beschermt tegen infectiezieken, auto-immuunziekten, dementie en kanker — inclusief huidkanker.
Daarnaast zorgt uv-straling voor de aanmaak van stikstofoxide, een stof die de bloedvaten verwijdt en de bloeddruk verlaagt. De Gruijl vertelt dat volgens grote bevolkingsonderzoeken de algemene sterfte lager wordt naarmate mensen meer in de zon komen. Vooral de sterfte aan hart- en vaatziekten is lager bij verhoogde zonblootstelling. In een Engels onderzoek kwam huidkanker vaker voor bij mensen die veel in de zon kwamen, maar ook bij deze mensen was de algemene sterfte juist verlaagd. De Gruijl: “Met als saillant eindresultaat dat de groep met huidcarcinomen en de hoogste zonblootstelling zelfs de laagste sterfte binnen de onderzochte bevolkingsgroep had”.
Een belangrijk signaal dat het mijden van de zon een slecht idee is, komt uit Zweden. De epidemioloog dr. Pelle Lindqvist van het Karolinska Universiteitsziekenhuis in Solna onderzocht het zongedrag van 29.518 Zweedse vrouwen tussen 25 en 64 jaar en publiceerde zijn bevindingen in 2016. Vrouwen die regelmatig in de zon kwamen, hadden ondanks een iets verhoogd risico op huidkanker een lager sterftecijfer. Zonmijdende vrouwen hadden 60 procent meer kans om te overlijden aan hart- en vaatziekten. Opvallend was dat niet-rokende zonmijders hetzelfde overlijdensrisico hadden als rokende ‘zonaanbidsters’. Lindqvist concludeerde: “Zonlicht vermijden is een risicofactor voor vroegtijdig overlijden, vergelijkbaar met roken”.
Sindsdien zijn er studies bijgekomen die suggereren dat het opzoeken van de schaduw en het blokkeren van uv-straling met zonnebrandcrème — precies zoals KWF en NVDV adviseren — schadelijk is voor de gezondheid. De cijfers liegen er niet om. Een publicatie uit 2020 van opnieuw een internationale groep wetenschappers, onder wie Frank de Gruijl, gebruikte vitamine D-niveaus als maatstaf voor zonblootstelling. Lage vitamine D-spiegels correleerden met een 400 procent hogere kans op borstkanker, 125 procent meer kans op dementie, 122 procent meer kans op alzheimer en een verdubbeling van het risico op hart- en vaatziekten. Een hoog vitamine D-gehalte ging gepaard met een 125 procent lagere kans op multiple sclerose, een auto-immuunziekte die tot ernstige neurologische schade leidt. De onderzoekers schatten dat in Europa jaarlijks 480.000 sterfgevallen en in de VS 340.000 sterfgevallen te wijten zijn aan onvoldoende zonblootstelling.
“Zonnebaden is niet per se aan te bevelen”, zegt De Gruijl. “Maar over het algemeen is het gezond in de zomer veel naar buiten te gaan en uv te incasseren. De vuistregel is dat je nooit moet verbranden, dat is zonder meer schadelijk. In feite is verbranden een uv-vergiftiging van de huid. Maar als je vanaf de lente elke dag in de zon komt, kan de huid langzaam wennen. Het is onverstandig je elke dag in te smeren met een hoge SPF, want dan krijgt de huid niet de kans om zich aan te passen.”
Ids Boersma, een huidarts verbonden aan het expertisecentrum voor haar en hoofdhuid HAARR in Etten-Leur, sluit zich hierbij aan en gaat nog een stap verder: “Factor 50 smeren is levensgevaarlijk”, zegt hij resoluut, “want het geeft een vals gevoel van veiligheid. De huid wordt in de zomer van nature een beetje dikker terwijl het pigment toeneemt. Dat biedt voor de meeste mensen voldoende bescherming tegen de Nederlandse zon. Als je de hele dag SPF 50 gaat smeren, blokkeer je dat natuurlijke proces. De huid blijft kwetsbaar. Mensen denken ondertussen dat ze vijftig keer langer in de zon kunnen blijven met SPF 50, maar dat werkt alleen als je je om de haverklap heel erg dik insmeert. Dat doet niemand. In werkelijkheid sla je stukjes over of smeer je te dun. Dan heb je een verhoogde kans te verbranden, zeker als je onbezorgd lang in de zon blijft omdat je jezelf door de crème beschermd waant.”
Het advies van de NVDV, de zon tussen 11:00 en 15:00 uur de zon te mijden, vindt hij absurd. “Mensen zitten al veel te veel binnen, je moet ze juist stimuleren meer naar buiten te gaan om van de voordelen van de zon te profiteren. Het is bekend dat bij mensen die voor hun beroep veel buiten zijn, zoals boeren en wegwerkers, minder melanomen voorkomen dan bij kantoormensen die de hele dag binnen zitten. Het echte gevaar zit erin dat mensen naar Spanje of de tropen vliegen en daar met een winterhuid in de volle zon op het strand ploffen. Als je vaak verbrandt, neemt het risico op huidkanker toe.”
Volgens het KWF is huidkanker de snelst groeiende vorm van kanker, maar volgens Boersma vergeten ze erbij te zeggen dat het in meer dan 80 procent van de gevallen om relatief onschuldige vormen van kanker gaat, die goed zijn te behandelen. De dodelijkste vorm van huidkanker, melanoom, komt betrekkelijk weinig voor. En ook aan deze vorm van kanker gaan steeds minder mensen dood dankzij een betere controle en behandeling. “Bovendien valt het aantal doden door melanoom in het niet vergeleken bij het aantal sterfgevallen door borst-, prostaat- en darmkanker. En daar lijkt uv-straling juist tegen te beschermen. Overigens zijn er aanwijzingen dat mensen met een melanoom een grote overlevingskans hebben als ze meer in de zon komen.”
De kritiek die De Gruijl en Boersma op de traditionele zonadviezen uiten is niet nieuw. Boersma zorgde in 2011 voor ophef in de media met een oproep vooral geen crème met SPF 50 te gebruiken. Het kwam hem op boze reacties van collega-huidartsen te staan, terwijl de beroepsvereniging NVDV dreigde hem te schrappen als lid. “Bij de NVDV vonden ze mijn uitspraken onverantwoordelijk, ze verweten mij dat ik verwarring onder de mensen zaaide”, zegt hij. “Het liep met een sisser af. Later hebben ze het advies in stilte verlaagd naar SPF 30, maar een excuus voor mij heeft er nooit afgekund.”
Opvallend is dat zowel het KWF als de NVDV zich weinig lijkt aan te trekken van veranderende inzichten en niet van traditionele standpunten afwijken. Een van eerste de huidartsen die het KWF en de NVDV begon aan te sporen de zonadviezen te versoepelen, is Han van der Rhee. Van der Rhee had zich vanaf de jaren ’80 ingespannen om mensen tegen huidkanker te waarschuwen, was tientallen jaren adviseur van KWF-kankerbestrijding en was een van de initiatiefnemers van de ‘sproetenbus’: een bus die langs stranden trok om strandgangers op de gevaren van de zon te wijzen. Gaandeweg kwam hij tot het inzicht dat hij daarmee meer kwaad dan goed deed en vanaf 2000 begon hij de zon juist als bron van gezondheid te promoten. “Een goede wetenschapper moet van mening kunnen veranderen”, zei hij hierover in een interview. Hij publiceerde wetenschappelijke artikelen over de gunstige effecten van uv-straling en richtte zich op een breder publiek met de boeken Zonnen mag en Zon Wijzer. In 2016 zei hij hierover in een interview met het gezondheidsblad Life Unlimited: “Er wordt op mijn artikelen zeer afwijzend gereageerd door mijn collega’s. En als ik een boek schrijf neemt de Nederlandse Vereniging voor Dermatologie er afstand van, nog voordat ze kennis hebben genomen van de inhoud.”
De inmiddels 79-jarige Van der Rhee heeft vanwege zijn leeftijd de strijd voor soepelere zonadviezen gestaakt. Per e-mail laat hij weten dat de zonadviezen van KWF en NVDV voor zover hij kan zien niet wezenlijk zijn veranderd. Op de vraag of hij de fakkel van zijn strijd voor verandering aan een jongere generatie huidartsen heeft overgedragen, noemt hij na enig nadenken Frank de Gruijl. Die laat weten daarmee zeer vereerd te zijn, maar wijst op zijn eigen leeftijd: 70 jaar. De enige andere dermatoloog die publiekelijk kritiek op het KWF en de NVDV uit, Ids Boersma is 73 jaar. “Ik ben van de protestgeneratie van de jaren ’70,” verklaart hij. “Mijn slogan is ‘Ik protesteer dus ik besta’. De huidige generatie artsen zit praktisch de hele dag in een bubbel achter de computer, neemt weninig risico’s en volgt zonder nadenken de protocollen.”
De Gruijl is milder en snapt wel waarom jongere collega’s moeilijk te porren zijn: “Het is nu eenmaal al decennialang de algemene, diepgewortelde opinie dat uv-straling slecht is. Ga je daar tegenin, dan krijg je te maken met veel commentaar en scepsis van vakgenoten. Dat is niet zo handig voor je carrière.” Zelf behoorde hij ook lange tijd tot de wetenschappers die de slechte kanten van uv benadrukken. “Ik ging zelfs in debat met onderzoekers die vonden dat de voordelen van uv-straling de nadelen overtreffen. Totdat mijn onderzoekersgroep een keer een proef deed met muizen die gevoelig waren voor darmkanker. In muizen die we met uv bestraalden, werd de groei van darmkanker tot mijn stomme verbazing geremd. Als wetenschapper moet je dan een open mind hebben, van mening kunnen veranderen zie ik als een goede eigenschap.”
De NVDV was ‘wegens vakantie’ niet in staat te reageren op ons verzoek om commentaar. Van KWF ontvingen wij geen antwoord op onze vragen voor het verstrijken van de deadline
Bronnen
Wetenschappelijke publicatie 2025: dakl.nl/voordelen-zon-2025
Wetenschappelijke publicatie 2020: dakl.nl/voordelen-zon-2020
Zonnebrandchemicaliën in bloed: dakl.nl/zonnebrand-chemicalien
De verkoop van zonnebrandproducten is big business: volgens Fortune Business Insights, een organisatie gespecialiseerd in marktanalyses, bedraagt de wereldwijde omzet ruim 14 miljard dollar met een toekomstverwachting van 22 miljard dollar in 2030. Critici zien dit als een ramp voor zowel de mens als het milieu. Milieuorganisaties zoals Natuur & Milieu en het Wereld Natuur Fonds (WWF) wijzen erop dat veel zonnebrandcrèmes chemische uv-filters zoals oxybenzone en octinoxaat bevatten, die in het water kunnen komen en schadelijk zijn voor koraalriffen, vissen en andere waterorganismen. Daarnaast bevatten sommige zonnebrandmiddelen microplastics, die in toenemende mate de gezondheid van mens en dier bedreigen. Maar ook voor de gebruikers zelf is zonnebrandcrème niet altijd veilig. Het idee dat de huid alles tegenhoudt wat je erop smeert klopt niet. In 2019 checkten onderzoekers het bloed van proefpersonen die zonnebrand hadden gebruikt. Ze concludeerden: “In dit onderzoek, uitgevoerd in een kliniek en met gezonde deelnemers, werden zes werkzame stoffen uit vier verschillende soorten zonnebrand getest. Alle zes stoffen kwamen in het bloed terecht en hun hoeveelheid was hoger dan de grens die de Amerikaanse gezondheidsdienst (FDA) hanteert om tot extra veiligheidsonderzoek over te gaan.” Stichting Tegengif, opgericht om de blootstelling van burgers aan schadelijke chemicaliën tegen te gaan, waarschuwt dat hormoonverstorende stoffen uit chemische uv-filters zijn aangetroffen in bloed, urine en moedermelk. In de pdf De schaduwkant van zonnebrand geven zij tips voor het vermijden van schadelijke stoffen uit zonnebrandproducten: dakl.nl/schaduwkant-zonnebrand
Wat je alleen leest in De Andere Krant
Dossiers
