EU is watching you
Pim Christiaans | Datum: 23 augustus 2025
Nieuwe wetten veranderen EU in digitale gevangenis
De EU staat op het punt wetten door te voeren die een einde maken aan het recht op privécommunicatie (‘briefgeheim’), vrijheid van meningsuiting en vrije toegang tot informatie op het internet. Straks mag de overheid meekijken in chatberichten, komt er een identificatieplicht op internet en worden providers en platforms gedwongen data van gebruikers langdurig te bewaren, zodat opsporingsdiensten achteraf op zoek kunnen naar ‘verdachte patronen’ in internetgebruik. Als argument wordt het beschermen van kinderen en het bestrijden van criminaliteit en terrorisme genoemd. In werkelijkheid gaat het om een “enorme verschuiving van digitale grondrechten”, waarschuwt informaticus Michel Portier in een recente uitzending van De Nieuwe Wereld en op zijn socialmediakanalen. “Europa wordt hiermee een surveillancestaat. Als de maatregelen eenmaal zijn doorgevoerd, is er geen weg meer terug.”
Portier, die informatica studeerde en als docent informatica op de hogeschool Saxion in Deventer werkt, schetst een dystopisch beeld van de nabije toekomst in de EU door te wijzen naar wat er nu al gebeurt in het Verenigd Koninkrijk. Sinds 25 juli 2025 is daar de Online Security Act van kracht, een wet die internet veiliger voor kinderen moet maken. Alle websites, Youtube-kanalen, fora en berichten op sociale media met een inhoud die mogelijk schadelijk is voor minderjarigen, bevinden zich nu achter een age gate oftewel ‘leeftijdspoort’: je komt er alleen langs door te bewijzen dat je ouder bent dan 18. Daarvoor moet je je paspoort uploaden of een andere privacy-onvriendelijke leeftijdsverificatie ondergaan. “Dus elke site weet dan precies wie je bent”, aldus Portier.
Daarbij is er geen garantie dat de gegevens die je verplicht afgeeft en je bezoek aan de site niet door een datalek op straat belanden. Niet voor niets is het gebruik van VPN-software, waarmee gebruikers hun identiteit en locatie op internet kunnen verhullen, in het VK binnen enkele weken met 1400 procent gestegen.
Volgens critici in het VK is dit nog het minst opvallende bijeffect van de nieuwe wet. Toby Young, de voorman van de Britse Free Speech Union, een club die zich tegen internetcensuur verzet, stelt dat het venijn in de hoge straffen zit die websites en social mediaplatforms riskeren als ze verzuimen potentieel schadelijke content achter een leeftijdspoort te plaatsen. Young vertelt in een video op zijn eigen website dat CEO’s van internetbedrijven zelfs tot celstraffen kunnen worden veroordeeld als het misgaat. “Dit bewijst dat het om een wet van een autoritair regime gaat. Het gevolg van het dreigen met draconische straffen is een enorme overreactie bij websites en fora die geen enkel risico nemen en voor de zekerheid alles achter een leeftijdscontrole plaatsen.”
Enkele voorbeelden. Omdat roken en kinderen een ongelukkige combinatie zijn, is een platform voor mensen die willen stoppen met roken achter een digitale muur verdwenen, evenals sites over naturisme en fora waar meisjes worden voorgelicht over menstruatie. Op X zijn berichten over de negatieve gevolgen van immigratie achter een leeftijdspoort geplaatst.
“De Online Security Act werd gepresenteerd als een maatregel om kinderen online veiliger te laten zijn”, zegt Michel Portier. “Wie is daar nou op tegen? Het resultaat is dat er zwaar repressieve wetgeving is doorgeduwd. Ook veel legale content die maatschappelijk nuttig is, verdwijnt achter de verplichte leefdtijdscontrole.”
Portier stelt dat het niet bij het Verenigd Koninkrijk zal blijven. Vanaf 2026 begint een proef met een soortgelijke verplichting tot online-leeftijdsverificatie in vijf EU-landen, waarna de verplichte leeftijdscontrole vermoedelijk in 2027 in de rest van de EU zal worden uitgerold. Daardoor zullen ook hier platforms zichzelf achter een digitale muur plaatsen om boetes te voorkomen. Volgens de informaticus gaat het om een indirecte vorm van censuur. “Ik verwacht dat kritische podcasts en kanalen hiermee definitief achter de identificatieplicht gaan verdwijnen. Daardoor zullen ze volgers verliezen en niet kunnen overleven. Straks opent een trouwe kijker van de Nieuwe Wereld het kanaal op Youtube. Dan verschijnt een mededeling: De informatie in deze video is niet geverifieerd en daarmee mogelijk schadelijk voor minderjarigen. U kunt daarom deze video alleen bekijken als u 18-plus bent. U kunt zich legitimeren met een gezichtsscan, waarbij AI uw leeftijd zal vaststellen.”
Illustratie: Leon Baaren aka The Artoonist
De aankomende online-leeftijdsverificatie is slechts een van drie maatregelen die in combinatie met elkaar ‘huiveringwekkende gevolgen’ zullen krijgen volgens Portier.
De twee andere maatregelen betreffen een wet die berichtendiensten als Signal en WhatsApp verplichten alle berichten te gaan screenen op kinderporno (Chat control) en een wet die internetbedrijven verplicht alle gebruikersdata langdurig op te slaan (ProtectEU). Als alle drie de wetten zijn doorgevoerd, “sluit het net zich” aldus Portier. Dan is de overheidscontrole totaal en is er geen weg terug.
Het meest alarmerende onderdeel van de drie EU-plannen is volgens Portier de zogenoemde Chat controlwetgeving waarover de Europese Raad op 14 oktober zal stemmen. Deze maatregel betekent dat alle berichtendiensten — WhatsApp, Facebook Messenger, Signal, iMessage — elk bericht op kinderporno en grooming moeten controleren voordat het wordt verstuurd. “Laat dat even tot je doordringen: ieder bericht, miljarden dus!” benadrukt Portier.
Om dit mogelijk te maken, zal op alle smartphones een neural procressing unit worden geïnstalleerd, een AI-chip die razendsnel en energiezuinig berichten analyseert en controleert op verboden inhoud. “Iedereen krijgt een spion op de telefoon die meekijkt en meeleest”, aldus Portier. De AI die de beelden en teksten moet beoordelen, is verre van accuraat. “Hierdoor wordt straks iedereen gevlagd die een foto van zijn peuter in bad maakt. AI is namelijk niet in staat onderscheid te maken tussen een onschuldige foto of een foto gemaakt door misbruikers.”
Voor tekst geldt hetzelfde. Ook een onschuldig tekstberichtje aan een minderjarige dat als flirterig zou kunnen worden uitgelegd, kan een alarmsignaal doen afgaan. Omdat AI niet perfect werkt, zal alles dat als verdacht wordt gebrandmerkt door mensen moeten worden bekeken, zegt Portier. Kortom, straks zullen ergens honderden ambtenaren een kantoor gaan betrekken om dag in, dag uit foto’s en teksten die burgers naar elkaar sturen te beoordelen. Portier wijst op de absurditeit van het systeem, die in feite een eind maakt aan het briefgeheim: “Je denkt privéfoto’s te maken, maar in de praktijk kijkt de overheid gewoon mee. Het effect is dat mensen er niet meer op kunnen vertrouwen dat er niemand meekijkt met gevoelige privéberichten. Dit is zo’n enorme schending van fundamentele privacy dat men zich anders zal gaan gedragen. Als je weet dat iemand meekijkt, verandert je gedrag.”
Ondertussen is het volgens Portier niet na te gaan of er straks alleen op potentiële kinderporno wordt gecontroleerd. “Zeker weten doen we dat nooit. Het is straks een fluitje van een cent voor overheden om je berichten op ander materiaal te scannen.”
De derde pijler van de EU-surveillancestaat is de ProtectEU-richtlijn, bedoeld om criminelen en terroristen makkelijker te kunnen vervolgen door continu bewijs te verzamelen. Deze nog in ontwikkeling zijnde wetgeving gaat providers verplichten (meta)data zeer lang vast te houden, zodat opsporingsdiensten er achteraf met behulp van AI in kunnen gaan spitten. Hierdoor komen volgens Portier ook de data die burgers vanwege de verplichte leeftijdscontrole moeten uploaden, binnen het bereik van opsporingsdiensten.
Het is niet ondenkbaar dat volgens ProtectEU ook chatberichten van diensten als WhatsApp en Signal moeten worden bewaard. Door de end-tot-endversleuteling zijn deze teksten nu nog niet toegankelijk voor derden (op verdachte foto’s en teksten na). Maar over enkele jaren is het volgens Portier mogelijk deze berichten met hulp van quantumcomputing “binnen seconden” te ontsleutelen. Opsporingsdiensten zullen daarvan dankbaar gebruikmaken. Portier schetst een duister scenario: je stuurt een foto van je kind naar oma en die foto wordt als ‘verdacht’ door AI gevlagd. Voor een opsporingsdienst is dit de aanleiding voor nader onderzoek. Op basis van al je internetgebruik en al je chatberichten van de afgelopen tien jaar wordt door AI een profiel van je gemaakt. “Hoe dit mis kan gaan, hebben we geleerd van de toeslagenaffaire”, zegt Portier. “Het begint ermee dat een foto wordt gevlagd en opeens wordt je huis overhoop gehaald door de politie. Zelfs als je onschuldig bent, is het kwaad dan al geschiedt. Want leg die huiszoeking maar eens uit aan je buren, of aan je baas.”
Michel Portier ziet al langer hoe de overheid steeds meer grip op het onlinegedrag van burgers probeert te krijgen. Maar als ‘internetnerd’ vertrouwde hij erop dat hij altijd wel een slimmigheidje zou kunnen bedenken om eraan te ontsnappen. Met de maatregelen die nu voor de deur staan, wordt het zelfs voor hem onmogelijk de beperkingen te omzeilen. “Mochten alle aangekondige wetten worden geïmplementeerd, dan is voor mij emigreren uit de EU nog de enige redelijke optie”, zegt hij, en voegt eraan toe: “Onze menselijkheid staat op het spel.”
Wat je alleen leest in De Andere Krant
Dossiers
