Extreem natuurbeleid komt uit Nederland, niet uit Brussel
Elze van Hamelen | Datum: 21 mei 2025
Beeld: Olivier Matthys
Veel landbouw- en klimaatbeleid wordt helemaal niet door de EU vereist
Nederlandse overheidsinstanties en politici verschuilen zich standaard achter de EU als ze hun draconische stikstofmaatregelen en andere milieudictaten afkondigen. ‘Brussel’ dwingt hen milieuregels op te leggen en de landbouw te ontmantelen, zeggen zij. Volgens Stichting Agrifacts, die onderzoek doet naar de onderbouwing van het Nederlandse landbouwbeleid, klopt dit van geen kanten. Het zijn — integendeel — de Nederlandse beleidsmakers zelf die hun beleid aan Brussel verkopen, zo blijkt uit gespreksverslagen die Agrifacts door middel van Woo-verzoeken wist te achterhalen. We bespreken drie voorbeelden.
1. Minister Staghouwer: “Maak van Nederlands programma Europese verplichting”
Van bezoeken van Nederlandse ministers aan EU-commissarissen wordt standaard een verslag vastgelegd. Het onderzoeksteam van Stichting Agrifacts vroeg de verslagen op die gingen over landbouwbeleid in Brussel. Dat leverde ontluisterende informatie op. Zo bezocht kort na de start van het kabinet Rutte IV in 2022 landbouwminister Henk Staghouwer van de Christenunie, de Eurocommissaris voor milieu, oceanen en visserij Virginijus Sinkevičius. In wat een kennismakingsgesprek had moeten zijn, kwam Staghouwer direct ter zake. Nederland had een ambitieus plan voor de landbouw, het Nationaal Programma Landelijk Gebied (NPLG), vertelde hij aan de Eurocommissaris. Met dit plan zouden alle doelen voor het Europese beleid op het gebied van stikstof, water, klimaat en biodiversiteit behaald worden. De Nederlandse veestapel zou met 30 procent krimpen, de landbouw zou geëxtensiveerd worden en vrijgekomen grond zou in natuur worden omgezet. De minister twijfelt er niet aan dat het plan doorgang zal vinden, blijkt uit het gespreksverslag. Als de vrijwillige opkoopregeling niet werkt, dan zal tot gedwongen uitkoop worden overgegaan, zegt hij. Hij meldt dat de uitvoering van het plan wordt gegarandeerd door een transitiefonds van 25 miljard euro.
In daaropvolgende bezoeken dringen Nederlandse politici erop aan dat het NPLG in Europese afspraken vastgelegd wordt, zodat het Nederlandse programma een Europese verplichting wordt. Opmerkelijk genoeg reageert Sinkevičius terughoudend. Hij vraagt zich af of het plan wel aan de Europese richtlijnen voldoet en of het juridisch houdbaar is. Hoewel het NLPG torenhoge ambities heeft, laat het niet zien hoe doelen, zoals die van de Nitraatrichtlijn, concreet behaald gaan worden. Ondanks de ingrijpende gevolgen van het NLPG, die het bedrijven van landbouw in Nederland nagenoeg onmogelijk dreigt te maken, voldoet Nederland nog niet aan de basisvereisten van deze richtlijn.
2. Staat de natuur op omvallen?
In 13 van de 52 Habitattypen verslechtert de natuur, waarschuwt het ministerie van Landbouw, Visserij, Voedselzekerheid en Natuur (LVVN) in de tiende voortgangsrapportage over de staat van de natuur, dat in december 2024 verschijnt. Daarom zijn volgens minister Femke Wiersma (BBB) maatregelen nodig. Als bron bij de rapportage gebruikt het ministerie de gegevens die bij de EU zijn ingediend over de periode 2013-2018. Agrifacts onderzoekt de oorspronkelijke data, en ontdekt dat uit deze rapportages blijkt dat in slechts 3 van de 52 gebieden de natuur achteruitgaat. De EU maakt onderscheid tussen echte verslechtering in het veld, en verslechteringen op papier, zogenaamde ‘artefacten’, die optreden door verandering van methodiek. In Nederland komt de verslechtering van de natuur voornamelijk voort uit deze artefacten. “De EU hanteert een brede en redelijke benadering voor het beoordelen van natuur”, zegt onderzoeksjournalist Geesje Rotgers van Agrifacts. “Van Brussel mogen soorten niet verdwijnen, er moet voldoende leefgebied zijn voor soorten, dat niet verslechtert. Voor invulling van het beleid hanteert de EU een uitgebreide handleiding. Bij het beoordelen van natuur dienen de lidstaten aan te geven of een gebied verbetert, stabiel is, verslechtert, of de staat van de natuur onbekend is en wat oorzaken en trends zijn. Daarbij gebruikt de EU 300 indicatoren. Nederland hanteert een geheel eigen methode, waarbij slechts beoordeeld wordt of natuur goed, matig of slecht is, en zet het controversiële stikstofmodel Aerius in voor beoordeling. Na deze verandering in methodiek blijkt de staat van de natuur in Nederland in 2022 achteruit te zijn gegaan. Op papier.”
Agrifacts onderzocht vervolgens zelf wat de oorzaken zijn van de achteruitgang in de gebieden waar natuur werkelijk achteruit ging. De natuurkwaliteit wordt volgens de wetgeving beoordeeld aan de hand van aanwezigheid van zeldzame dier- en plantensoorten die typerend zijn voor een leefgebied (habitat). Wat bleek? De natuur ging niet achteruit door stikstof, maar vanwege hele andere oorzaken. De zeldzame waterplanten krabbescheer en fonteinkruiden blijken door invasieve rivierkreeften te worden opgegeten. In hoogveengebieden vindt men vaak niet de vlinders terug die typerend zijn voor het landschap. De oorzaak hiervan lijkt doorgaans te liggen bij fout of veranderend beheer. Bijvoorbeeld, doordat er bomen groeien in een gebied dat als hoogveen is aangemerkt. Dat is funest voor dit habitattype. Er zijn op veel plekken maatregelen getroffen om veen uit te breiden. Toch vind men in veel van die gebied niet de gewenste soorten terug. “De eigenschappen van de grond zijn een voorwaarde voor de aanwezigheid van soorten”, legt Rotgers uit.
Het onderzoeksteam van Agrifacts nam daarom in verschillende gebieden bodemmonsters. In veel natuurgebieden blijkt de bodemkwaliteit zeer slecht te zijn. Er zijn ernstige tekorten aan organische stoffen, essentiële bouwstoffen voor de natuur. In andere monsters vinden de onderzoekers hoge concentraties toxische stoffen: aluminium, cadmium en lood. Rotgers: “Als de grond niet geschikt is, kun je eindeloos herstelmaatregelen uitvoeren, zoals plaggen, of het verwijderen van begroeiing, maar die plantjes komen dan niet”.
3. Nieuwe natuurdoelen gebaseerd op oude natuur
Op 9 april van dit jaar publiceert het ministerie van Landbouw (LNNV) een update van de Nederlandse natuurdoelen. “Het vernieuwen en concreet maken van de doelen bakent de natuurambities voor deze habitattypen en soorten af tot wat nodig is om te voldoen aan internationale verplichtingen van de Vogel- en Habitatrichtlijn (VHR)”, zo schrijft het ministerie.
Agrifacts is kritisch. Ook in dit geval gebruikt de Nederlandse regering EU-regelgeving als excuus, terwijl ze ver voorbij de EU-vereisten gaat, stelt Rotgers. “Het Europese doel voor 2030 is bijvoorbeeld het verbeteren van habitattypen met herstelmaatregelen voor minimaal 30 procent van het areaal. Nederland kiest voor een zwaarder doel en wil dat 70 procent van de habitattypen en soorten in 2030 al in een goede staat verkeert”.
Ook geeft de regering een creatieve aanvulling op de EU-vereisten van soortenbeheer. “Volgens de EU moeten typische soorten regelmatig en in een hoge mate van constantheid voorkomen”, legt Agrifacts uit. Volgens de nieuwe Nederlandse regels mogen typische soorten echter ‘niet bedreigd’ zijn. Dat is wat anders. “Dit betekent dat er gestuurd moet worden op het in goede staat van instandhouding brengen van typische soorten. Dat voorspelt in Nederland een struikelblok te gaan worden, want Nederland heeft op de lijst met circa 650 typische soorten nogal wat soorten gezet die al langer geleden uit Nederland verdwenen zijn of in Nederland zeer zeldzaam zijn. Verdwenen soorten in een goede staat van instandhouding brengen, betekent dat ze uitgezet moeten worden”, aldus Agrifacts.
De regering wil de nieuwe doelen ook gedeeltelijk laten gaan gelden buiten Natura 2000-gebieden. Bij de aanwijzing van de gebieden zijn vaak ‘postzegels’, hele kleine gebiedjes, als ‘Natura’ aangemerkt. Deze gebieden worden nu door ecologen als te klein gezien om soorten in stand te houden. Daarom stellen de nieuwe landelijke doelen een minimale oppervlakte voor habitattypes vast. Die te beschermen natuur ligt dan ook buiten het Naturagebied, bijvoorbeeld op landbouwgrond. Het jaar 1950 wordt als uitgangspunt genomen voor de gewenste grootte van de habitats. Die keuze is opmerkelijk: dit is vlak voor de grote naoorlogse ruilverkavelingen, waarbij de landbouw werd geïndustrialiseerd.
Over de gevolgen van het Nationaal Programma Landelijk Gebied (NLPG), zie ons eerder verschenen artikel, “Onmogelijk om nog te boeren als deze wet erdoor komt”: dakl.nl/onmogelijk-om-nog-te-boeren
Bekijk ook de andere artikelen op deanderekrant.nl in het dossier ‘De Grote Verbouwing’: dakl.nl/dossier-de-grote-verbouwing
Nationaal Programma Landelijk Gebied: dakl.nl/agrifacts
Verslechtering op papier:
dakl.nl/natuur-verslechtert
Presentatie Geesje Rotgers: dakl.nl/presentatie-agrifacts
Nieuwe natuurdoelen:
dakl.nl/eu-richtlijn
Bij nieuw beleid is de overheid verplicht dit ter consultatie voor te leggen. Burgers hebben dan de mogelijkheid op het beleid te reageren en hun zienswijze in te dienen. De zienswijzen worden verwerkt in een reactienota, en kunnen in theorie leiden tot aanpassing van beleid. Je kunt je zienswijze op de nieuwe natuurdoelen indienen tot 1 juni 2025.
Wat je alleen leest in De Andere Krant
Dossiers
