Geruststellende studie over kankerrisico glyfosaat blijkt onbetrouwbaar
Toine de Graaf | Datum: 14 december 2025
Illustratie: Leon Baaren aka The Artoonist
auteurs glyfosaatstudie ontvingen een financiële compensatie van glyfosaat-producent Monsanto
Het heeft een kwart eeuw geduurd, maar onlangs is een omstreden glyfosaatstudie met jarenlange invloed op de discussie over het kankerrisico van het onkruidbestrijdingsmiddel ingetrokken, vanwege schending van de “wetenschappelijke integriteit”. De studie concludeerde dat glyfosaat niet kankerverwekkend is, maar glyfosaatproducent Monsanto blijkt zich met de studie te hebben bemoeid en de auteurs te hebben betaald. Een van hen was toxicoloog bij het RIVM. In 2023 verlengde de Europese Autoriteit voor Voedselveiligheid — mede op basis van de gewraakte studie — toestemming voor het gebruik van glyfosaat in de EU met tien jaar.
De studie verscheen in 2000 in het wetenschappelijke tijdschrift Regulatory Toxicology and Pharmacology en wuifde zorgen over het mogelijke kankerrisico van glyfosaat weg. Die uitkomst werd in de jaren daarna bij herhaling aangehaald als het ging over de mogelijke risico’s van glyfosaat, de werkzame stof in de onkruidverdelger Roundup van het van oorsprong Amerikaanse concern Monsanto. Het werd een van de meest geciteerde studies over glyfosaat en had daarmee invloed op de regelgeving en besluitvorming rond het middel. Ook in rechtszaken tegen de producent haalden advocaten van Monsanto het onderzoek vaak aan als bewijs voor de veiligheid van glyfosaat.
De studie én het tijdschrift waarin deze verscheen, waren echter omstreden en dat werd er afgelopen jaren niet beter op. Regelmatig moest de redactie van Regulatory Toxicology and Pharmacology studies intrekken, omdat ze vooringenomen waren. Zo bleken bijna alle studies naar de risico’s van roken te zijn uitgevoerd door onderzoekers met banden met de tabaksindustrie. De Monsanto Papers, interne documenten van Monsanto die in 2017 door een Amerikaanse rechtszaak openbaar werden, onthulden dat de drie onderzoekers voor hun glyfosaatstudie een financiële compensatie ontvingen van Monsanto, terwijl ze dat niet hadden vermeld.
Afgelopen juli namen Amerikaanse onderzoekers de studie op de korrel in een online publicatie in Environmental Science & Policy. Zij legden uit hoe medewerkers van Monsanto meeschreven aan het geruststellende onderzoek, maar niet als coauteurs werden genoemd en zo ongezien het debat over de (on)veiligheid van glyfosaat wisten te beïnvloeden. De Amerikaanse onderzoekers, onder meer van de gerenommeerde Harvard Universiteit, toonden aan hoe invloedrijk de studie is geweest en noemden intrekking “essentieel”.
Dit dwong de Utrechtse emeritus hoogleraar Toxicologie prof. Martin van den Berg, die in 2019 werd aangesteld als hoofdredacteur van Regulatory Toxicology and Pharmacology met de opdracht het blazoen van het blad op te poetsen, in actie te komen. Hij mailde de Amerikaanse patholoog Gary Williams, de enige van de drie auteurs die nog leeft, maar kreeg geen antwoord. Daarop legde hij de studie uit 2000 zelf onder het vergrootglas en stelde onder meer vast dat deze “erg eenzijdig” was: de drie toxicologen keken naar interne studies van Monsanto die nooit gepubliceerd waren, maar namen diverse andere onderzoeken die wél in wetenschappelijke tijdschriften zijn verschenen niet mee in hun overzichtsstudie. Iets dat bij Van den Berg twijfels deed rijzen over de “objectiviteit van hun conclusies”. Hij zag, alles overziend, geen andere uitweg dan intrekking van de glyfosaatstudie.
Pikant detail is dat hij hiermee een oud-collega, die zich niet meer kan verdedigen, voor de bus gooit: coauteur van de studie prof. Robert Kroes (1940-2006), voormalig hoogleraar Biologische Toxicologie aan de Universiteit Utrecht en toxicoloog bij het RIVM. Het was reden voor de redactie van DUB, het “onafhankelijke” Utrechtse universiteitsblad, om Van den Berg aan de tand te voelen. Die had daar niet op gerekend en viel even stil, schrijft het blad. Toen hij zich herpakte, kwalificeerde hij Kroes als een “zeer deskundige” toxicoloog. “Ik kende Kroes goed en heb grote waardering voor het werk dat hij heeft gedaan”, aldus Van den Berg in DUB. “Gezien de reputatie van Robert Kroes was er voor mij als hoofdredacteur geen enkele aanleiding om dit te verwachten.”
De gang van zaken is uiterst pijnlijk voor het RIVM en de Universiteit Utrecht. Het RIVM, dat onderzoek doet naar een mogelijk verband tussen de ziekte van Parkinson en blootstelling aan glyfosaat, houdt zich stil. Het College van Bestuur (CvB) van de universiteit verklaart naar aanleiding van de intrekking tegenover DUB dat het “goed” is dat deze stap is genomen en publiekelijk is gedeeld. “Het is uiteraard slecht voor het vertrouwen in de wetenschap als onderzoeksresultaten gemanipuleerd worden of onvolledig zijn, zoals in dit geval mogelijk gebeurd is”, aldus het College van Bestuur dat in de kwestie op eieren moet lopen.
Kritische volgers vinden dat intrekking van de studie al veel eerder had moeten plaatsvinden. De Monsanto Papers spraken boekdelen. Een van hen is de Amerikaanse onderzoeker Stephanie Seneff, die in 2023 nog werd geïnterviewd door deze krant en een boek schreef over de gezondheidsschade door glyfosaat, dat in 2022 werd vertaald in het Nederlands: Giftige erfenis. Op 3 december vierde Seneff de intrekking. “Geweldig nieuws!”, jubelde ze op X. “Misschien kan de EPA nu gemakkelijker toegeven dat glyfosaat te giftig is om op de markt te houden.” De afkorting EPA verwijst naar de Environmental Protection Agency, het federale agentschap dat in de VS verantwoordelijk is voor bescherming van het milieu en in het verlengde daarvan de menselijke gezondheid.
In haar lijvige boek typeert Seneff glyfosaat als een veelkoppig monster, dat op uiteenlopende manieren onze gezondheid ondermijnt. Zo bevat het hoofdstukken over de invloed op de voortplanting en vroege ontwikkeling, over neurologische effecten, auto-immuniteit en leveraandoeningen. Het bevat geen apart hoofdstuk over het kankerrisico, wat Seneff aldus verklaart: “Door het hele boek heen behandel ik bewijs dat glyfosaat lichamelijke schade toebrengt die tot kanker leidt, maar ik heb ervoor gekozen niet een heel hoofdstuk aan kanker te wijden. Waarom? Omdat kanker de uiteindelijke uitkomst is.”
Door de intrekking is ook weer actueel wat de huidige Amerikaanse Gezondheidsminister Robert Kennedy meldt in het boek. “Monsanto wist al decennialang dat glyfosaat kanker en een dodelijke reeks andere verwoestende ziekten veroorzaakt”, aldus Kennedy. “In plaats van zijn klanten en de consumenten over die risico’s te waarschuwen, heeft Monsanto de wetenschap gemanipuleerd, toezichthouders bedrogen, vooraanstaande onderzoekers omgekocht, de pesticidedivisie van de EPA in een beerput van corruptie veranderd en wereldwijd propaganda bevorderd waarin systematisch tegen het publiek gelogen werd dat de dodelijke pesticide veilig was.”
In 2015 wees Seneff met coauteur dr. Anthony Samsel op een correlatie tussen de toename van het gebruik van glyfosaat, in de VS en Canada, en de gelijktijdige toename van diverse vormen van kanker waaronder leukemie. In datzelfde jaar concludeerde het internationale agentschap voor kankeronderzoek (IARC) van de WHO dat glyfosaat “waarschijnlijk” carcinogeen (kankerverwekkend) is voor de mens. Het team van internationale wetenschappers vond een bijzonder verband tussen glyfosaat en non-Hodgkin lymfoom, wat leidde tot een golf aan schadeclaims. Het Duitse Bayer, dat in 2018 Monsanto overnam, trof in 2020 een miljardenschikking in tienduizenden rechtszaken in de VS, maar er liggen nog talloze claims op de plank.
Het weerhield de EU er niet van, in 2017 de toelating van glyfosaat tot de Europese markt met vijf jaar te verlengen. In 2023 volgde een verlenging met nog eens tien jaar. De Europese Autoriteit voor Voedselveiligheid (EFSA) deed voor de herbeoordeling die aan dat besluit voorafging een beroep op de nationale toezichthouders in Frankrijk, Zweden, Hongarije en Nederland. Het Nederlandse College voor de toelating van gewasbeschermingsmiddelen en biociden (Cbtg) gaf in mei 2022, net als de andere nationale toezichthouders, een positief oordeel af. Ook de ECHA, het chemie-agentschap van de EU, oordeelde positief over een verlenging van de goedkeuring. Daardoor kunnen boeren en telers in de EU nog altijd bestrijdingsmiddelen met glyfosaat gebruiken. In ons land mogen particulieren dat niet meer.
dakl.nl/glyphosate-retracted
dakl.nl/glyphosate-safety-discourse
Wat je alleen leest in De Andere Krant
Dossiers
