Gevestigde media vragen overheid om bescherming tegen big tech
Karel Beckman | Datum: 5 december 2025
DEN HAAG – Informateur Sybrand van Haersma Buma (CDA) vertrekt na verdere gesprekken over de formatie. De informateur spreekt met D66, CDA en experts over het thema defensie en veiligheid. Fotografie: Lina Selg | ANP
“Reguliere media blijken vaak onbetrouwbaar te zijn, en erg eenzijdig”
De grote Nederlandse mediabedrijven hebben informateur Sybrand Buma in een brandbrief gevraagd om beschermende maatregelen tegen de concurrentie van “Amerikaanse en Chinese” online platforms. “Onze samenleving verliest haar greep op een waarheidsgetrouwe en pluriforme informatievoorziening door de dominante rol van mondiale techbedrijven”, stellen zij. Volgens FVD-Kamerlid Pepijn van Houwelingen zouden de mediaconcerns de hand in eigen boezem moeten steken. “Ze verliezen de concurrentie omdat ze te eenzijdig zijn.” Volgens Flavio Pasquino van Lighthouse.tv zijn de mediabedrijven vooral bang voor hun verdienmodel.
“Voor het eerst in de geschiedenis slaan alle grote Nederlandse media, publiek en privaat, de handen ineen om de informateur te benaderen”, schrijft Nienke Venema, directeur van de stichting Democratie en Media, een investeringsfonds dat een minderheidsbelang heeft in uitgeverij PCM (Trouw, De Volkskrant) en De Correspondent. Venema is initiatiefnemer van een brief die inderdaad is ondertekend door alle gevestigde mediabedrijven in Nederland, waaronder DPG en Mediahuis, waar alle grote kranten onder vallen, NPO, NOS, ANP, RTL, Talpa, De Groene Amsterdammer, Vrij Nederland, Follow the Money en De Correspondent en door de journalistenvakbond NVJ. De mediabedrijven willen dat de overheid meer doet om hen te beschermen tegen de concurrentie van wat zij noemen “tech-bedrijven met commerciële doestellingen”. Daarbij doelen ze op de grote socialemediaplatforms, maar ook op de nieuwe AI-systemen zoals ChatGPT, die steeds meer als bron van informatie worden geraadpleegd. Deze nieuwe media zijn in handen van “Amerikaanse en Chinese bedrijven die onze democratische waarden niet onderschrijven”, stellen de Nederlandse bedrijven. Die vormen volgens hen “een ernstige bedreiging voor de democratische weerbaarheid, maar ook voor de strategische autonomie en daarmee de veiligheid van Nederland”. Ze pleiten ervoor “de veiligheid van informatievoorziening een urgent thema” te maken in de formatiebesprekingen.
Volgens de mediabedrijven gaat het niet om “een normale concurrentiestrijd tussen een oude en nieuwe sector. Het gaat nu om de vraag: welke digitale infrastructuur voor informatievoorziening aan de samenleving krijgt uiteindelijk de overhand? Zijn het de algoritmes van Amerikaanse en Chinese techreuzen waarover we geen zeggenschap hebben en die geen verantwoordelijkheid nemen? Of bouwen we aan een innovatief, door democratische waarden gedreven Nederlands digitaal ecosysteem waarbij AI kan floreren, maar mediapartijen de ruimte houden om burgers van betrouwbare informatie te voorzien?”
Zij hopen dat een nieuwe regering “media en technologie geïntegreerd benadert”, bij voorkeur “onder verantwoordelijkheid van één coördinerend bewindspersoon”. Daarnaast vragen ze om “snelle, stevige implementatie van Europese wetgeving”. De EU “heeft stappen gezet om de Europese democratieën te beschermen tegen de machtsconcentratie van big tech” en Nederland moet daar snel mee aan de slag, aldus de brief aan Buma.
De brief van de Nederlandse mediabedrijven lijkt sterk op de open brief die de European Broadcasting Union (EBU), de belangrijkste belangenorganisatie van de traditionele media in Europa, samen met Verslaggevers zonder grenzen (Reporters sans frontières, RSF) eerder deze maand stuurden aan de Europese Commissie en het Europees Parlement. Hierin roepen zij de EU op meer te doen om de “toegang tot betrouwbare informatie” te waarborgen voor Europese burgers. De twee organisaties klagen net als hun Nederlandse collega’s dat “global players” steeds meer het Europese medialandschap domineren. Burgers gebruiken steeds vaker online media als bronnen voor nieuws, “maar daar hebben leugens, complottheorieën en emotioneel geladen inhoud de overhand boven accurate en betrouwbare journalistiek”, aldus de twee journalistieke organisaties. Om die reden zou de EU de online platforms en AI-bedrijven moeten verplichten algoritmes zo in te richten dat “betrouwbare bronnen” worden bevorderd.
Het verzoek van de twee belangenbehartigers lijkt niet helemaal aan dovemansoren gericht. Op 12 november presenteerde Ursula von der Leyen, voorzitter van de Europese Commissie, haar eerder aangekondigde ‘Schild voor de democratie’. Daarmee wil zij onder meer “de integriteit van de informatieruimte waarborgen” en beschermen tegen “gemeenschappelijke dreigingen”, met name “buitenlandse informatiemanipulatie en inmenging (FIMI) en desinformatie” (zie kader). Zij noemt geen concrete voorbeelden.
De mediabedrijven geven in beide brieven geen blijk van enige zelfkritiek. Volgens FVD-Kamerlid Pepijn van Houwelingen hebben de media het deels aan zichzelf te danken dat mensen steeds meer alternatieve nieuwsbronnen opzoeken. Hij vindt het ook onterecht dat de gevestigde media zichzelf neerzetten als enige betrouwbare bron van informatie. “De reguliere media blijken vaak onbetrouwbaar te zijn en hoe dan ook erg eenzijdig. Over Oekraïne spuien ze alleen maar propaganda.” Van Houwelingen wijst erop dat de traditionele media in het verleden lezers de kans gaven online te reageren op artikelen, maar die mogelijkheid hebben ze bijna allemaal afgeschaft. “Ze kunnen het niet aan.”
Flavio Pasquino, eigenaar van het onafhankelijke mediakanaal Lighthouse.tv, denkt dat de mediaconcerns vooral bang zijn voor hun verdienmodel. “Ze zeggen dat ze de democratie willen waarborgen, maar in de coronacrisis heb ik ze niet gehoord.” Volgens Pasquino vertegenwoordigt stichting Democratie en Media “de grote monopolisten die een bedreiging zien van hun businesscase. AI is niet zaligmakend, maar het leidt wel tot een efficiency-slag die gunstig is voor kleinere partijen. Ze verweren zich nu op een protectionistische manier. Dat leidt alleen maar tot meer monopolievorming en uiteindelijk censuur.” Pasquino stelt dat het in het belang is van de consument, juist zoveel mogelijk informatie te kunnen raadplegen. “Zij willen de content achter een slotje. Ze zouden zich moeten afvragen hoe ze relevant kunnen blijven, en nieuwe verdienmodellen kunnen ontwikkelen, in plaats van te schermen met democratie en veiligheid. Ik zie vooral wanhoop.”
De Europese Commissie presenteerde onlangs officieel het eerder door Commissievoorzitter Ursula von der Leyen aangekondigde ‘Schild voor de democratie’. Het blijkt voornamelijk te bestaan uit nieuw op te richten bureaucratische organisaties die controle moeten gaan proberen uit te oefenen over wat de Commissie omschrijft als ‘de informatieruimte’. Zo zal er een “stakeholdersplatform” worden opgezet, waarin “een dialoog zal worden gevoerd met betrouwbare belanghebbenden zoals maatschappelijke organisaties, onderzoekers en academici, factcheckers en media-aanbieders.” Daarnaast voorziet het democratieschild in de oprichting van “een onafhankelijk Europees netwerk van factcheckers”.
Het democratieschild sluit zo aan op de Digital Services Act (DSA), de vorig jaar ingevoerde Europese wet die grote online platforms verplicht ‘desinformatie’ en ‘haatspraak’ te verwijderen, op straffe van hoge boetes. Onder de DSA, die in Nederland onder verantwoordelijkheid valt van de Autoriteit Consument en Markt (ACM), is een apparaat gecreëerd van zogenaamde trusted flaggers. Dit zijn door de lidstaten aangedragen en door de EU erkende organisaties die ‘desinformatie’ mogen melden. De online platforms moeten voorrang geven bij het behandelen van deze meldingen. De factcheckers komen daar nu nog bij.
De European Broadcasting Union (EBU) en Reporters sans frontières (RSF) hebben enigszins teleurgesteld gereageerd op het democratieschild. Volgens directeur-generaal Thibaut Bruttin van RSF, een deels door westerse overheden gefinancierde club die zegt de “persvrijheid” te willen bevorderen, heeft de Commissie het probleem correct geanalyseerd, maar “schieten de aanbevolen maatregelen tekort en zijn ze niet opgewassen tegen de uitdagingen van de desinformatie en buitenlandse inmenging.”
Veel onafhankelijke journalisten vinden de maatregelen juist te ver gaan. De bekende Italiaanse journalist Thomas Fazi stelt dat het democratieschild en de Digital Services Act deel uitmaken van “een continent-brede censuurmachine. Ze beschermen niet tegen nepnieuws, desinformatie en buitenlandse inmenging. In werkelijkheid is hun doel het narratief te controleren en afwijkende meningen te onderdrukken. Het gaat hier niet om het beschermen van de democratie, maar om het afschermen van de gevestigde orde tegen de democratie zelf.” Volgens Fazi is er sprake van een “gesloten feedbacklus: de EU financiert instellingen die vervolgens de eigen verhalen van de EU ‘verifiëren’ en versterken. Zo creëert het democratieschild zijn eigen werkelijkheid.”
Volgens Fazi heeft “Europa geen nieuwe gecentraliseerde censuurmachine nodig. Het heeft vertrouwen in zijn burgers nodig, nederigheid van zijn instituties en de moed om te accepteren dat vrijheid ook vrijheid betekent om het oneens te zijn, fouten te maken, te discussiëren en zelfs om te beledigen. Een democratie die geen ongecontroleerde meningsuiting kan verdragen, is helemaal geen democratie.”
De conservatieve Portugese intellectueel Rafael Pinto Borges noemt het democratieschild de “nieuwste dystopische uitvinding van de altijd zelfingenomen priesterklasse die Brussel bestuurt”. Achter “de ogenschijnlijk welwillende, paternalistische presentatie” van het schild, “schuilt een programma dat verbijsterend centraliserend en schaamteloos autoritair is: dit is geen schild om de democratie te verdedigen, het is een zwaard om de volkeren van Europa te bedreigen en te controleren”, stelt Borges.
Het democratieschild berust volgens Borges op het idee “dat de Europese burger niet kan worden vertrouwd om zelfstandig te denken zonder toezicht. In de ogen van Brussel”, vervolgt hij, “wordt ons continent van alle kanten belaagd door schimmige digitale fantomen wier memes, posts en beroerd gemonteerde deepfakes dreigen een over het algemeen behoorlijk fatsoenlijke, doeltreffende en welwillende politieke klasse omver te werpen”. De ware bedoelingen van de Commissie worden volgens Borges duidelijk “wanneer men de vele lagen van handhaving bekijkt die in het schild zijn ingebouwd. Als je Chat Control toevoegt aan de Digital Services Act en de AI Act, ontstaat er een dicht repressief netwerk dat qua omvang en middelen de Stasi in de voormalige DDR overtreft.”
De Andere Krant stelde stichting Democratie en Media en een aantal van de ondertekenaars van de brief schriftelijke vragen. Wij vroegen of de bedrijven het zichzelf niet moeten aanrekenen dat veel mensen zich tot alternatieve nieuwsbronnen wenden, juist omdat zij bij de gevestigde media een gebrek aan ‘pluriformiteit’ ervaren. Ook vroegen wij of de mediabedrijven niet voorbij gaan aan de keuzes die burgers bewust maken. “De brief verwijst naar de dominantie van mondiale techbedrijven, maar de sociale media worden massaal gebruikt door individuele burgers, zowel als bron van informatie als voor verstrekking van informatie. Leidt dat niet juist tot meer in plaats van minder pluriformiteit?” vroegen wij.
Een andere vraag betrof de bewering van de briefschrijvers dat de dominante rol van techbedrijven “een ernstige bedreiging” vormt voor “de democratische weerbaarheid, maar ook voor de strategische autonomie en daarmee de veiligheid van Nederland”. Wij vroegen of het de taak is van de media om de “strategische autonomie en de veiligheid van Nederland” te bevorderen en of de media daarmee niet een verlengstuk van het buitenlandse beleid van de overheid worden.
We kregen alleen tijdig antwoord van Thomas Bruning, secretaris-generaal van journalistenvakbond NVJ. Die verdedigde de brief: “Ooit was internet inderdaad een kans voor burgers om zelf een stem te hebben en gehoord en gezien te worden, naast de traditionele rol van de massamedia. Inmiddels is deze democratische verworvenheid fors ingeperkt, omdat er niet langer een redelijke toegang is voor eenieder. Algoritmes, die voor het publiek niet controleerbaar zijn, bepalen welke stemmen gezien worden en welke worden weggedrukt. Tegelijkertijd is er geen enkel zicht op het waarheidsgehalte van de bijdragen die wel goed zichtbaar zijn en voelen de distributeurs van deze informatie zich voor de inhoud niet verantwoordelijk.
Als de feiten er niet toe zouden doen en we niemand verantwoordelijk willen houden voor smaad, laster en misleiding, dan is er geen probleem. Wij denken dat feiten er wel toe doen, en dat een samenleving gebaat is bij goed vindbare plekken waar het publiek feiten en gecheckte informatie kan vinden. Het verbindt een samenleving en maakt het mogelijk keuzes te maken. Als je een dergelijke ordening overlaat aan een commerciële partij, die zich laat beïnvloeden door een vreemd regime (VS) dan weet je zeker dat je sterk gekleurde informatie zal ontvangen. We hebben daar een voorbode van gezien, toen Musk X overnam en zijn kanaal ging gebruiken om een politieke boodschap of voorkeur naar buiten te brengen. Het is verre te prefereren dat dergelijke macht niet bij dit soort partijen ligt, maar dat het publiek hier zelf wat over te zeggen houdt. Daarvoor zijn meer spelers nodig (machtsconcentratie techspelers beperken), een strikte scheiding tussen distributie en inhoud en regels inzake verantwoordelijkheid voor de inhoud en onafhankelijkheid van de redacties of moderatoren van de grote platformen. Het laatste dat wij willen is de regie over de inhoud bij de overheid leggen, maar wel de regie over een eerlijke infrastructuur, zodat pluriformiteit werkelijk kan blijven bestaan en eenieder toegang houdt tot onafhankelijk gemaakt nieuws.”
Wat je alleen leest in De Andere Krant
Dossiers
