Goed voor het klimaat is slecht voor het milieu

Illusie 1: De energietransitie is duurzaam
De energietransitie creëert een gigantische behoefte aan grondstoffen zoals metalen, lithium en zeldzame aard­metalen. Het mijnen daarvan gaat gepaard met grote schade aan het milieu en, op sommige plekken, het schenden van mensenrechten. Volgens een onderzoek van het Child Labour Platform en de International Labour Organisation (ILO) zijn er wereldwijd ongeveer een miljoen kinderen werkzaam in mijnen. Om grondstoffen te delven, wordt vruchtbare grond afgegraven, worden de toppen van bergen met explosieven verwijderd of tunnels aangelegd met niet zelden bodemverzakkingen tot gevolg. Als het delvingsproces niet extreem zorgvuldig geschiedt, is de kans groot op vervuiling van bodem en grondwater met stoffen als arsenicum, cyanide, zwavelzuur en kwik. Het meeste erts is niet zuiver en bevat meerdere mineralen, waaronder niet zelden radioactieve stoffen zoals uranium of thorium. Dit kan schadelijk zijn voor arbeiders, bewoners, natuur, bodem en water.

In Servië protesteerden vorig jaar duizenden mensen tegen de aankondiging van de aanleg van een lithiummijn in vruchtbaar landbouwgebied. In Chili wordt de Atacamawoestijn, een uniek uitgestrekt natuurgebied, bedreigd door de komst van gigantische lithiummijnen. Ook in Australië brengt de lithiumwinning, waar veel grond én water voor nodig is, grote schade toe aan de natuur. In het Amazonegebied worden bomen gekapt voor de enorme hoeveelheden balsahout die nodig zijn voor de wieken van windturbines. In Tasmanië wordt de zeldzame wigstaartadelaar bedreigd door de komst van windmolenparken. In de Verenigde Staten zorgen offshore windturbines boven water voor massa­slachtingen onder steen­arenden en andere zeldzame roofvogels, en onder water bedreigen ze het leven van walvissen. In Tsjechië zijn Duitse bedrijven betrapt op het illegaal dumpen van giftige onderdelen van windturbines.

Het gaat allemaal om grote hoeveelheden grondstoffen die nodig zijn voor de energietransitie. Zelfs wanneer wereldwijd alle op dit moment beschikbare grondstoffen worden gedolven, met alle schade die dat met zich meebrengt, zal dat niet genoeg zijn om de omslag te maken. De bekende Tsjechisch-Canadese energie-expert Vaclav Smil berekende dat alleen al om de 1,35 miljard auto’s op aarde te vervangen door elektrische voertuigen, 40 keer zoveel lithium en 25 keer zoveel grafiet, kobalt en nikkel nodig is. En dan is er nog een probleem: om alleen al de VS elektrisch te laten rijden is er wereldwijd niet genoeg koper beschikbaar. Andere op fossiele brandstoffen draaiende machines, zoals landbouwvoertuigen, containerschepen, vliegtuigen, warmtevoorzieners enzovoort, zijn in de berekening buiten beschouwing gelaten.

Met name het gebruik van windturbines heeft grote negatieve gevolgen. De windturbinebladen worden gemaakt van epoxyhars, versterkt met glasvezel en balsahout uit het regenwoud, en bedekt met een coating. De bladen hebben afhankelijk van de lengte een gewicht van tussen de 10 en 20 ton. Ze staan met snelheden van 190 tot 290 kilometer per uur bloot aan weer en wind. Daardoor lekken ze microplastics en andere chemicaliën, die zich verspreiden in de omgeving van de windturbine. De epoxyhars bevat rond 30 procent van de hormoonverstorende stof bisfenol A (bpa), dat niet volledig is uitgehard en zich dus kan verspreiden in het milieu. Bpa mag volgens de Europese wetgeving niet meer in babyflesjes verwerkt worden, omdat de stof zeer toxisch is, maar vervuilt wel de bodem en het grondwater onder de honderden turbines die al in het land staan te draaien. Adviesbureaus die hun brood verdienen aan de energietransitie stellen op basis van berekeningen dat de vervuiling mee zou vallen, al wordt onderzoek ernaar vermeden.

Bpa is niet het enige probleem. Het RIVM voerde in 2023 een quickscan uit om de chemische emissies van windturbinebladen in te schatten. Het instituut had geen toegang tot de materialenlijst waaruit de turbines en bladen bestaan, omdat deze informatie bedrijfsgeheim is. Met informatie die op internet beschikbaar was, stelden ze een voorlopige lijst op. Deze omvatte negentien als gevaarlijk geclassificeerde chemicaliën en drie zeer zorgwekkende stoffen. Het RIVM concludeert heel voorzichtig: “Hoewel het dus aannemelijk is dat er uitloging is van stoffen uit de coatings op de masten van turbines, is het nog onbekend welke stoffen dit precies betreft, tot welke concentraties in het milieu dit leidt en of er daardoor daadwerkelijk sprake is van risico’s voor mens en milieu”. In 2023 stonden er, volgens de cijfers van het CBS, 2621 windturbines in Nederland.

De windturbines brengen directe gezondheidsklachten met zich mee. Al sinds de bouw van de eerste windparken begin deze eeuw melden omwonenden wereldwijd dezelfde gezondheidsklachten: slaapproblemen, doordat zij wakker worden van geluid of trillingen, hoofdpijn en migraine, duizeligheid en misselijkheid, uitputting, en negatieve gevoelens als prikkelbaarheid, zenuwachtigheid, woede, irritatie en depressie, concentratie- en leerproblemen en oorsuizen. Verschillende onderzoeken wijzen uit dat rond de 30 procent van de omwonenden in een straal van 2,5 tot 3 kilometer ernstige last ervaart.

De turbines hebben ook negatieve effecten op dieren, waaronder vogelpopulaties. Onderzoek van de Universiteit van Wageningen wijst uit dat deze mogelijk veel groter zijn dan eerder verwacht, maar dat de effecten niet goed zijn in te schatten vanwege een gebrek aan data. In Frankrijk is al de eerste opdracht gegeven tot ontmanteling van een windpark, omdat de populatie adelaars in de buurt door de turbines bedreigd werd. Omwonenden van windparken constateren dat na de plaatsing van de turbines de natuur achteruit gaat. Ria van der Ploeg, woonachtig nabij windpark Spui vertelt in een interview met Clintel: “Hier zaten altijd veel kikkers in de sloot, die zijn allemaal verdwenen. Fazanten, reigers, je zag ze overal en nu niet meer. Het is heel raar stil, omdat er nauwelijks meer dieren zijn. Vooral de vogelpopulatie is stukken kleiner sinds de turbines draaien.”