Henk de Vree over digitale euro: “De burger heeft straks niets meer te zeggen”

Wat zijn volgens De Vree de grootste risico’s? “Programmeerbaarheid. Er wordt nu gezegd dat het géén programmeerbare munt wordt, maar als je eenmaal de infrastructuur hebt, is het technisch gezien een kleine stap. Vandaag is het vrijwillig. Morgen krijg je je salaris misschien alleen nog in digitale euro’s. En overmorgen is het verboden daarmee bepaalde aankopen te doen.” Het verdwijnen van contant geld noemt hij ook een risico. “De overheid gebruikt argumenten als witwasbestrijding om limieten op contant geld steeds verder te verlagen. Dat beperkt gewone mensen in hun vrijheid. Stel, je wilt een tweedehands auto kopen van 10.000 euro. Dat kan al nauwelijks meer contant, omdat de wettelijk toegestane limiet voor contante betalingen tussen handelaren is verlaagd naar 3000 euro. Terwijl criminelen echt niet bij een officiële dealer met cash binnenlopen.”

De Vree vreest een samenleving waarin iedereen door de digitale portemonnee permanent gevolgd en gestuurd wordt. “Als jouw wallet straks gekoppeld wordt aan je digitale ID, weet de overheid precies wat je koopt, waar je bent, hoeveel je eet, hoeveel je vliegt. En als je dan een CO2-budget krijgt, kunnen ze via je digitale euro automatisch je gedrag afstraffen. Dat betekent dat je financieel gestuurd wordt in je keuzes: wie vaker vliegt, veel vlees koopt of energie-intensieve producten aanschaft, zou extra moeten gaan betalen — niet omdat het duurder is, maar omdat het systeem je in een ‘duurzaam’ gedragspatroon wil dwingen.” Ook vindt hij het zorgwekkend dat de digitale euro nadrukkelijk geen spaarmiddel is, maar een transactiemiddel. “Je mag straks naar verwachting niet meer dan 3000 tot 5000 euro aanhouden in je digitale wallet. Je krijgt er geen rente op — het is bedoeld om uit te geven, niet om te bewaren. Daarmee verandert de functie van geld fundamenteel.”

­Hij erkent dat dit doemscenario’s lijken, maar benadrukt dat de technologische ontwikkelingen en beleidsvoorstellen rondom de digitale euro passen in een bredere trend: steeds meer controle en centralisatie, steeds minder transparantie en keuzevrijheid voor burgers. “Estland is een goed voorbeeld. Alles is daar al digitaal gekoppeld — je rijbewijs, bankrekening, ID. Het werkt snel en efficiënt: je kunt binnen tien minuten je bedrijf opzetten, maar er is nul privacy.” De Vree bezocht Estland onlangs nog met een Kamerdelegatie. Wat hij daar zag verontrustte hem: “Toen daar honderdduizend auto’s gefotografeerd werden door de politie, maakten mensen zich niet druk om de surveillance, maar dat de beelden te lang werden bewaard. De bevolking is al zover geïntegreerd in het digitale systeem, dat men zich niet meer afvraagt óf het wenselijk is dat de staat alles weet — alleen hoelang ze het mogen bewaren. Dat is een verontrustend signaal.”

Kan de burger dit proces nog tegenhouden? De Vree zucht even. “Ik ben bang dat de invloed van burgers klein is. Referenda hebben we niet meer. Demonstraties helpen zelden. En het grootste deel van de bevolking heeft het te druk of vertrouwt nog steeds op de overheid. Terwijl dat vertrouwen de afgelopen jaren op zoveel vlakken beschaamd is.”

En de Tweede Kamer dan? “Wij voeren stevig oppositie, maar ook dat heeft z’n grenzen. Minister Heinen zegt nu dat Nederland zich kritisch en terughoudend opstelt. Maar wat als de rest van de EU gewoon doorzet? Wie zegt dat hij dan niet bezwijkt onder die druk? Dan worden we straks overruled. Dan blijft er van die kritische houding weinig over en blijkt het meer symbolisch verzet dan werkelijke invloed.”

Wat kunnen mensen dan nog wél doen? “Laat van je horen. Informeer jezelf. Gebruik zoveel mogelijk contant geld, zolang het er nog is. Blijf vragen stellen over nut, noodzaak en kosten. Want het grootste gevaar is dat deze digitale euro er sluipenderwijs komt. Zonder maatschappelijk debat. Zonder echte keuze.” Zijn conclusie is helder: “We moeten deze euro niet verbeteren of bijsturen. We moeten ’m simpelweg níet willen.”