“Er heerst een soort ziekelijke hunkering naar de cultuur van de angst”
Stefaan Kempynck | Datum: 19 mei 2025
Beeld: Rick Torfs fotografie: Rias Immink | ANP
Interview opinieleider en voormalig rector van Universiteit Leuven Rik Torfs
De Bekende Belg Rik Torfs, opinieleider en voormalig rector van de Katholieke Universiteit Leuven, laakt de steeds sterker wordende neiging van de autoriteiten om de vrijheid van meningsuiting te beperken en mensen “angst aan te praten om ze te laten gehoorzamen”. Hij is geen tegenstander van de EU en vindt dat we ons moeten weren tegen mogelijk kwaadwillende partijen als Rusland, maar vindt het plan om spaargelden of pensioenen te gebruiken voor bewapening “krankzinnig”. Hij maakt zich daarnaast zorgen over de antidemocratische tendenzen in landen als Roemenië en Frankrijk, waar politieke kandidaten worden uitgesloten. “Dat is heel gevaarlijk.”
Voor de coronatijd was Rik Torfs (68) waarschijnlijk de bekendste opinieleider in België. De zeer belezen emeritus-professor kerkelijk recht — hij was van 2013 tot 2017 rector van de Katholieke Universiteit Leuven — en kortstondig parlementariër voor de Vlaamse Christen-Democraten, heeft niet alleen groot academisch aanzien. Hij is ook een sympathieke persoonlijkheid. Hij spreekt rechtuit, gevat, altijd met een vleugje spitante humor, en charmeert met een soort aangename voorkomendheid. In de coronatijd bleef Torfs ‘gewoon zijn gedacht zeggen’, terwijl veel anderen zwegen. Daarmee wilde hij vooral opkomen voor de andersdenkenden, tegen het narratief in. Vrije meningsuiting vind hij uiterst belangrijk, ook al is hij dan zelf gevaccineerd en noemt hij zichzelf zeker ‘geen antivaxer of complotdenker’. Het resultaat was dat hij gebanned werd door de mainstreammedia en werd overladen met kritiek van overheden en academici. Het deerde hem niet. Hij zocht de publiciteit via X, waar hij inmiddels 200.000 volgers heeft, die zijn kritische authenticiteit en originele denken waarderen. Hij heeft een moreel gezag opgebouwd dat niet onderdoet voor collega-prof Mattias Desmet. Met viroloog Marc Van Ranst leeft hij sinds corona in een soort van permanente woordenstrijd, waarbij ze elkaar blijven uitdagen.
Torfs: “Van de kritiek die ik toen kreeg, heb ik mij nooit een fluit aangetrokken. Ik deed gewoon verder zoals voorheen. De manier waarop het beleid vanaf maart 2020 werd opgelegd ging duidelijk voorbij het pure gezondheidsdenken en er zat van meet af aan een soort autoritair streven in. En de angst over het hele gebeuren, gaf de machthebbers de gelegenheid een soort collectief denken in te voeren, die het autoritaire niet schuwde. Als van nature scepticus tegenover machthebbers, ben ik daar nooit voor te vinden geweest. Van mijn leraar geschiedenis in het middelbaar heb ik wel talent voor een beetje anarchisme gekregen. Regels zijn niet het mooiste wat de mensheid heeft voortgebracht. En dat zeg ik terwijl ik zelf jurist ben.“
Recentelijk werd hij toch weer gevraagd voor commentaar in de Vlaamse reguliere media. Dat was te danken aan het overlijden van de paus. Torfs, die kantoor houdt in statig huis in de schaduw van het stadspark in Leuven, heeft vele connecties in Italië en staat bekend als een van de grootste Vaticaan-kenners van België. Die ‘rehabilitatie’ van de media was voor hem amper nodig. Hij is nooit gestopt met zich uit te spreken, artikelen te schrijven en had allang zijn weg gevonden naar andere Vlaamse, Waalse én Nederlandse media, in podcast- en tv-programma’s, tot het vakblad van de CDA. Nog steeds over alles een mening, met gedrevenheid en passie, vaak tweetend vanuit zijn bed. Omdat hij nu eenmaal graag zijn mening geeft en als gezond tegengewicht, zegt hij, tegenover het ‘pensioen’ — een “georganiseerde aftakeling die men probeert te sublimeren”.
Als ik Torfs aanspreek over de overgangstijden waarin we leven, in systemen die schuren en vaak meer tegen de mens werken, legt hij graag eigen nuances. “Elke tijd is een overgangstijd. Maar het zijn wel onzekere tijden, waar mensen weinig zelfvertrouwen tonen en weinig optimisme heerst. Op zo’n momenten komt in de samenleving een soort oerconservatieve reflex naar boven om zeker alles te behouden wat men heeft. Er komt dan nog meer bureaucratie naar voren met extra regels die hun doel voorbijschieten. Extra wetten zoals met de energietransitie en de bouwvergunningen in Vlaanderen, die in plaats van mensen beschermen, ze verlammen. Ik herken dus de reflex om overheden niet te vertrouwen: zoals ik zei, zo ben ik zelf ten aanzien van burgerlijke en kerkelijke overheden.”
Het is volgens Torfs “een ijzeren wet dat macht corrumpeert. Helemaal problematisch natuurlijk werd het in coronatijd: de overheden deden alsof ze met zekerheid de juiste aanpak kenden van het virus. Maar dat was zeker het geval niet: had men toen maar uitgelegd waarom men voor hun specifieke beleid koos, maar dat gebeurde niet en meer nog, men zette leugens in, draaide het discours om en dan neem je mensen niet meer voor vol aan. Neem nu onze Vlaamse viroloog Marc Van Ranst: die was eerst tegen de mondkapjes, noemde de gebruikers toen zelfs ‘mentaal ziek’, terwijl hij later een hele bocht nam en de grootste promotor werd van het type van de chirurgische maskers.”
Liegen en manipuleren is één ding, het verbieden van het verspreiden of de toegang tot meningen is nog een ander. De Vlaamse minister Caroline Gennez stelde onlangs zelfs voor de toegang voor jongeren tot sociale media te verbieden. Torfs: “Die tendens is uiterst gevaarlijk. Als je jongeren de toegang tot bepaalde platforms of meningen ontzegt omdat ze zogezegd gevaarlijk zijn, dan kun je hen evengoed voor hun meerderjarigheid geen krant of tv laten bekijken, want daar zijn ook niet alle meningen objectief waar. Daarvoor hebben we in het onderwijs toch het vak ‘historische kritiek’ waar een jongere leert met de diversiteit van meningen om te gaan. Dat is toch evident!”
Hij vindt het kwalijk dat het begrip mening steeds verder verengd lijkt te worden. “Zogezegd garandeert men de vrije meningsuiting, maar het is de overheid die zegt wat een mening is en als het daaraan niet beantwoordt, wordt het een leugen of desinformatie of seksisme of racisme. Dit laatste is zeker verwerpelijk, maar wel een mening. Men kan de vrije meningsuiting niet beperken tot de vrijheid het officiële narratief te volgen. We zitten dus nu in de situatie waarin men probeert de beperkingen die men wil opleggen aan vrije meningsuitingen niet te zien als beperkingen en dat moeten we ontmaskeren.”
Dan is er ook het begrip ‘fatsoen’, dat nu weer volop wordt gebruikt. “Die term wordt gebezigd om de politiek-maatschappelijke status quo van de heersende culturele elite te vrijwaren. Wie de macht uitdaagt is onfatsoenlijk, wie de macht heeft, is fatsoenlijk en dus van inhoudelijke uitleg vrijgesteld. Net zoals in de jaren ’60-’70 en ik nog kind was, toen door progressieve kringen tekeer werd gegaan tegen de fatsoenrakkers van de macht. Dat zijn dus machtmechanismen van alle tijden.”
Wat denkt Rik Torfs over het democratische gehalte van de Europese Unie, die toestaat dat bijvoorbeeld in Roemenië de populaire presidentskandidaat Georgescu door het Grondwettelijk Hof uitgesloten werd van deelname aan een tweede ronde, omdat hij steun zou hebben gekregen van Rusland? “Dat is opnieuw heel gevaarlijk. Het steun krijgen van buitenaf is iets van alle tijden, zoals VS-vice-president Vance ook opmerkte in zijn befaamde toespraak in München. Dit gebeurt trouwens ook met andere verkiezingen, zoals met paus Pius X in het begin van de 20e eeuw: toen was er ook een heel politiek getouwtrek en zou deze paus bij een veto van landen als Frankrijk of Oostenrijk, Hongarije, nooit verkozen zijn geraakt. Een democratie moet zich hiertegen intern wapenen: transparantie bieden bij inmenging, weten waaraan men toe is, daarover discuteren, zodat men er kan mee rekening houden, maar niet uitsluiten van deelname. De gewezen Griekse minister Varoufakis maakte op sociale media in die context terecht de vergelijking tussen de uitsluiting van de kandidaat-burgemeester van Istanboel Imamoglu en die van Le Pen in Frankrijk en Georgescu in Roemenië. Europa moet in eigen boezem kijken.”
Nochtans voel hij zich “fel Europeaan”, zegt hij. “Ik doe niet mee aan de huidige roep om komaf te maken met de EU. Rond de eeuwwisseling was deze instantie nog altijd goed bezig, maar het is fout beginnen gaan met de kredietcrisis van 2008. We gaan aan Europese regulitis ten onder, er is te weinig respect voor het subsidiariteitsprincipe, waarbij de opzet is om beslissingen zo dicht mogelijk te nemen bij de bevolkingsgroepen die ze aanbelangen. Er is een soort van democratisch deficit ontstaan, waarbij de EU een vreemde derde is geworden. Verder wijst ook de manier waarop de Europese commissie met haar leider ingebed zit tussen de nationale landen en het Europees parlement op een slecht institutioneel evenwicht, waarnaar moet worden gekeken. Een terugkeer naar een situatie met de kleine natiestaten in Europa is echter niet mogelijk.”
Wat de oorlog in Oekraïne betreft, profileert Rik Torfs zich al eveneens als genuanceerd denker. “Het Westen heeft zeker kansen gemist op een duurzame relatie met Rusland. Sinds de jaren ’90 eigenlijk al en het niet houden van de beloftes rond de uitbreiding van de Navo naar het oosten. Maar dit rechtvaardigt niet de inval van Poetin in Oekraïne. Op dit moment zijn er nog altijd twee mogelijkheden: Oekraïne wint met westerse steun de oorlog en ‘wij’ leggen de Russen voorwaarden op of we verliezen en ‘we’ staan territorium af. Tegelijk geen territorium opgeven en de oorlog verliezen, kan echter niet. We moeten natuurlijk onderhandelen en we kunnen dit conflict zo oplossen. Maar een randvoorwaarde voor een bestand moet altijd zijn dat dit niet tot een militaire versterking van Rusland leidt, zodat die nieuw territorium willen innemen. Ik ben veel in Finland en de Baltische staten geweest, heb er veel contacten. Ik begrijp de angst en de negatieve gevoelens die daar leven heel sterk.”
Het klopt volgens hem dat Rusland met Napoleon en Hitler te lijden heeft gehad onder expansiedrift van anderen, “maar het is zich daaraan ook zelf te buiten gegaan. Verder is het een feit dat Europa de voorbije decennia als een reus op lemen voeten is geworden. Als geopolitiek blok, maar ook militair. Het heeft geprofiteerd van de VS, die de financiering van de Navo grotendeels op zich nam. We moeten wel iets doen en mogen niet naïef zijn: Europa met zijn vrijhandel heeft tot voor kort een hoog niveau van welvaart bereikt, maar dat is nu tanende. Ben je als groep landen in zo’n situatie zoals vandaag terechtgekomen en koppel je dit aan weinig militaire slagkracht, dan word je vroeg of laat onder de voet gelopen. Dat is de aard van de mens, bekijk gewoon de geschiedenis sinds de val van het Romeinse Rijk. Ik ben daar heel realistisch in.”
Maar dit betekent weer niet dat we aan “overshooting” moeten doen. “De retoriek om spaargelden af te nemen of pensioenen te reduceren in Europa om te bewapenen is buiten alle proportie. Krankzinnig. Conform eigenlijk de klimaatideologie en het coronabeleid: de mensen angst aanpraten als beste manier om ze te laten gehoorzamen. Zoals ook de propaganda rond het klaarmaken van noodpakketten. Slecht toneel! Het is een soort ziekelijke hunkering naar de cultuur van de angst, die altijd leidt tot de manipulatie van de mens. Poetin zal heus ook morgen niet met zijn leger in de Lage Landen staan. Maar ik vind wel dat investeren in defensie niet het stimuleren van de oorlog hoeft te zijn, maar het vermijden ervan.”
De Katholieke Universiteit van Leuven, toch nog altijd de hoogst gequoteerde in België in alle internationale rankings, verleende dit voorjaar een eredoctoraat aan de Verenigde Naties. Dit zou onder het rectorschap van Torfs waarschijnlijk niet zijn gebeurd. “Als je de Agenda 2030 met zijn Sustainable Development Goals bekijkt, ben ik daar een heel lauwe fan van. Er worden daar in een paar woorden maatschappelijke thema’s aangesneden, die tot allerlei interpretaties kunnen leiden en vrijbrief kunnen worden voor om het even welk beleid. Zelf zou ik dit nooit aan een instelling als zodanig geven, maar het past natuurlijk wel in de houding van de universiteiten van vandaag. Ze stappen mee in het woke-verhaal. Het is kiezen voor het gepolijste, in procedés en standaarden. Dat heeft te maken met het sociale profiel van academici, die cognitief wel verstandig zijn, maar vaak wat risico-avers en niet altijd geschikt om deel te nemen aan het publieke debat. Mensen met vaste weddes die bezig zijn met de juiste financiering te vinden voor onderzoeken, met specifieke onderwerpen. Want die financiering is vaak bepalend voor promoties of benoemingen te bemachtigen.”
Wat volgens hem verder nog speelt is “het gebrek aan zelfvertrouwen van bepaalde humane of maatschappijwetenschappen. Die spiegelen zich teveel aan het terechte succes van de exacte wetenschappen en willen zich vaak ook zo voordoen, door te proberen allerhande statistische modellen in te zetten. Maar alles hangt er natuurlijk van af welke factoren je wel of niet in die modellen stopt. Men hanteert vaak te veel een te rigide, onjuist idee van wetenschap om zo hun onderzoeksresultaten te kunnen vergelijken met als het ware het vaststellen van de zwaartekracht. Het is heel raar, maar universiteiten zijn door dat soort factoren op vandaag tot de volgers van trends uitgegroeid, eerder dan trendsetters te zijn. Het zijn meestal plaatsen geworden van groot conformisme, eerder dan van free speech en dat is jammer.”
Wat je alleen leest in De Andere Krant
Dossiers
