Kunnen we de digitale identiteit nog stoppen?
Van onze redacteur | Datum: 19 december 2025
Illustratie: Z. Wei
De Andere Krant introduceert een herziene ‘Verklaring van rechten in het digitale domein’
Op de valreep, nog net voor het nieuwe jaar, introduceert De Andere Krant een herziene ‘Verklaring van rechten in het digitale domein’. Deze Verklaring willen we in 2026 introduceren in het Parlement. We willen er ook internationaal aandacht voor vragen. Tegelijkertijd gaan we een publiekscampagne voeren tegen de digitale identiteit.
In De Andere Krant van 25 oktober hebben we aangekondigd dat we een campagne gaan opzetten ‘tegen het digitale ID’. Daarbij hebben we een ‘Verklaring van digitale rechten’ gelanceerd, die we in de wet verankerd willen zien, zodat wij als burgers keiharde garanties hebben we dat we niet kunnen worden verplicht een digitale identiteit te accepteren. We vroegen onze lezers commentaar te leveren op de tekst van de Verklaring. Dat is massaal gebeurd. We hebben heel veel nuttige suggesties en tips ontvangen. Veel van die suggesties hebben we overgenomen of indirect verwerkt in de tekst. We hebben tevens juridisch advies ingewonnen, wat eveneens heeft geleid tot zowel inhoudelijke als tekstuele wijzigingen. Het resultaat is een geheel nieuwe tekst, die we bij deze publiceren.
Wij hebben daarbij twee belangrijke terminologische wijzigingen doorgevoerd. Ten eerste hebben we de naam ‘Verklaring van digitale rechten’ veranderd in: ‘Verklaring van rechten in het digitale domein’. Dat is logischer: de rechten zelf zijn immers niet digitaal.
Daarnaast hebben we de term ‘digitaal ID’ gewijzigd in ‘digitale identiteit’. Dit om te benadrukken dat het bij de digitale identiteit niet gaat om een digitaal identiteitsbewijs.
Voor de meeste mensen doet het begrip ‘digitaal ID’ denken aan DigID. Dat voelt niet echt bedreigend. Maar de digitale identiteit waar we het over hebben is iets heel anders dan DigID of een digitaal ID. In de Europese Digitale Identiteit (eIDAS)-verordening wordt ook niet gesproken van een digitaal ID, maar wordt alleen de term ‘digitale identiteit’ gebruikt. Dit wordt gedefinieerd als een digitale representatie van een persoon. Zo’n representatie omvat veel meer dan simpele identiteitsgegevens, zoals naam, adres, geboortedatum en contactgegevens. Iemands digitale identiteit kan letterlijk alle mogelijke gegevens over een persoon bevatten, van zijn financiële handel en wandel tot hobby’s, privé-activiteiten, medische gegevens, onderwijsachtergrond en ga zo maar door. Een digitale identiteit is feitelijk een complete digitale dubbelganger of digitale kloon van onszelf.
De overheid hoopt dat we straks allemaal zo’n kloon zullen hebben. De autoriteiten in Den Haag en Brussel beweren dat de digitale identiteit allerlei economische voordelen biedt, vooral op het gebied van gebruiksgemak en efficiëntie. Je kunt je er “veilig online mee identificeren en persoonlijke gegevens delen”, stelt de overheid.
Maar het is evident dat zo’n digitale kloon ook ongekende mogelijkheden biedt voor overheden en andere partijen om mensen te controleren en surveilleren. We herinneren ons allemaal de QR-code uit de coronatijd. Die verbleekt bij het vooruitzicht van een digitale identiteit. Deze kan ons uiteindelijk een digitale gevangenis in leiden waaruit geen ontsnapping mogelijk is. Ons hele doen en laten kan dan door de autoriteiten en andere externe partijen worden aangestuurd en bestuurd via onze digitale identiteit.
De Europese Digitale Identiteit (eIDAS)-verordening, die in 2024 is aangenomen, verplicht de EU-lidstaten uiterlijk volgend jaar alle burgers een ‘EDI-wallet’ aan te bieden. Dit is een app of een apparaatje waarop je je digitale identiteit kunt opslaan en in de loop der tijd verder kunt uitbouwen. In Nederland wordt de introductie van deze ‘wallet’ eind 2026 verwacht. In de EU-verordening staat dat gebruik van de ‘wallet’ en dus van een digitale identiteit vrijwillig zal blijven. We hoeven er dus (nog) niet aan mee te doen. Onze campagne zal er primair op gericht zijn, zoveel mogelijk mensen te overtuigen geen ‘wallet’ aan te schaffen. Eigenlijk is dat het enige dat mensen hoeven te doen om het project te doen mislukken. Niet meedoen. Die boodschap willen we gaan overbrengen aan het grote publiek aan de hand van indringende vragen, zoals: Wil jij dat er een digitale kloon van je wordt gemaakt?
Tegelijkertijd willen we ervoor zorgen dat de vrijwilligheid die de EU nu belooft, wettelijk wordt gegarandeerd. Dit vergt meer dan de toezegging dat je niet ‘verplicht’ bent mee te doen. Want wat als de autoriteiten ervoor zorgen dat de digitale identiteit in de praktijk onmisbaar wordt om deel te nemen aan het maatschappelijk verkeer? Ook dat hebben we in coronatijd meegemaakt. Als je straks geen baan meer kunt krijgen, geen boodschappen meer kunt doen, geen bankrekening meer kunt openen, geen opleiding kunt volgen, geen reis meer kunt maken, geen zorg meer kunt ontvangen zonder digitale identiteit, dan is vrijwilligheid een lege huls geworden.
Vandaar ons initiatief voor een Verklaring van (grond)rechten in het digitale domein. Zo’n Verklaring is hoognodig, want onze huidige grondwet en andere mensenrechtenverdragen stammen uit het pre-digitale tijdperk. De voortschrijdende digitalisering en initiatieven als de digitale identiteit vormen een nieuwe bedreiging voor onze vrijheden en rechten, die vraagt om een nieuwe formulering van wat precies onze rechten zijn in het digitale domein. Die hebben we geformuleerd in deze Verklaring.
Ons plan is een Burgerinitiatief te lanceren in 2026, om onze Verklaring voor te dragen voor behandeling in de Tweede Kamer. Een Burgerinitiatief is een officieel instrument waarmee burgers, als ze 40.000 steunbetuigingen kunnen voorleggen, een onderwerp in de Kamer geagendeerd kunnen krijgen. We zullen uiteraard proberen alle partijen achter de Verklaring te krijgen. Publieke druk is daarbij onontbeerlijk.
We gaan daarnaast de Verklaring vertalen en internationaal verspreiden. Alleen gezamenlijk zal het ons lukken het onzalige plan van een digitale identiteit te blokkeren.
Begin 2026 komen we met campagnemateriaal. Daarbij zullen we de lezers van De Andere Krant oproepen ons te helpen dit materiaal zo breed mogelijk te verspreiden. Hulp kunnen we nog heel goed gebruiken. Ook zoeken we nog ambassadeurs voor dit project en mensen die ons kunnen helpen de politiek te benaderen. Wil jij meehelpen bij onze campagne, stuur dan a.u.b. een mailtje naar info@deanderekrant.nl
Aanleiding
De overheid bereidt de invoering voor van een ‘digitale identiteit’. Vanaf volgend jaar biedt de Nederlandse overheid elke burger een ‘digitale wallet’ aan, waarin deze ‘digitale identiteit’ kan worden vastgelegd.
‘Digitale identiteit’ wordt in de EU-wetgeving gedefinieerd als ‘de digitale representatie van een natuurlijke of rechtspersoon’. Het gaat dus om meer dan een digitaal identiteitsbewijs. In principe kunnen in de digitale wallet alle mogelijke gegevens van een persoon worden opgeslagen, met als gevolg dat wij allen een ‘digitale dubbelganger’ krijgen die ons vertegenwoordigt. Niet langer zijn wij dan uitsluitend mensen van vlees en bloed — we zijn dan gekoppeld aan en zelfs ondergeschikt geworden aan onze digitale representatie.
Deze ontwikkeling baart ons grote zorgen. De digitale identiteit biedt ongekende mogelijkheden tot controle, drang en dwang, reduceert mensen van vlees en bloed tot nummers in een database en dreigt de menselijkheid te verdrijven uit onze sociale en maatschappelijke relaties. Het is de opmaat naar een totalitaire staat, die haaks staat op de eeuwenoude vrijheden en rechten van het individu, die de basis vormen van onze beschaving.
Vooralsnog wordt de digitale identiteit gepresenteerd als ‘vrijwillig’, maar niets garandeert dat zij, eenmaal ingevoerd, vrijwillig blijft, of dat er niet zodanige beperkingen worden opgelegd aan mensen zonder digitale wallet, dat er van vrijwilligheid geen sprake meer is.
Wij roepen de overheid dan ook op om af te zien van de ontwikkeling van een digitale identiteit. Burgers roepen wij op om geen digitale identiteit te accepteren en geen ‘digitale wallet’ aan te schaffen.
Tegelijkertijd eisen wij dat er nieuwe wetgeving komt, die onze vrijheden en rechten beschermt in het digitale tijdperk. Onze huidige wetgeving, die nog stamt uit het pre-digitale tijdperk, is hiervoor niet voldoende. Met dit doel hebben wij bijgaande ‘Verklaring van (grond)rechten in het digitale domein’ opgesteld, die wij wettelijk verankerd willen zien.
De Verklaring heeft betrekking op onze rechten jegens de overheid, dat wil zeggen, alle overheidsinstanties, maar ook jegens alle instellingen, commercieel en niet-commercieel, zonder uitzondering.
Preambule
Wij verklaren dat de mens nooit kan worden vervangen door een digitale identiteit, dat het digitale domein altijd in dienst hoort te staan van de mens en dat de mens nooit ondergeschikt mag zijn aan het digitale domein. Wij verklaren dat ieder mens beschikt over onvervreemdbare rechten die op geen enkele wijze afhankelijk zijn van welke verplichting dan ook in het digitale domein of met betrekking tot een digitale identiteit. Geen enkele digitale infrastructuur of andere technologische ontwikkeling mag leiden tot de ontpersoonlijking, ontmenselijking of objectivering van individuen.
Om deze principes te waarborgen, stellen wij de volgende rechten vast die gelden voor ieder mens, onder elke omstandigheid.
- Eenieder, onder wie begrepen natuurlijke personen en rechtspersonen, heeft het onvervreemdbare recht op toegang tot alle overheidsdiensten, maatschappelijke faciliteiten en particuliere diensten zonder enige verplichtingen op digitaal gebied, daaronder begrepen de verplichting tot het hebben en gebruiken van een digitale identiteit.
- Het achterstellen in welke zin dan ook van personen die niet beschikken over een digitale identiteit of daarvan geen gebruik kunnen of willen maken, wordt beschouwd als discriminatie en is verboden.
- Onder “achterstellen” wordt mede begrepen het in rekening brengen van kosten, het opleggen van boetes of andere maatregelen die degene die de digitale identiteit niet gebruiken, benadelen ten opzichte van degenen die wel gebruik maken van de digitale identiteit.
- Eenieder heeft het onvervreemdbare recht zich niet-digitaal te legitimeren in al die gevallen waarin legitimatie vereist is, zonder uitzondering, zowel ten opzichte van de overheid als in het maatschappelijk verkeer.
- Het recht zich niet-digitaal te legitimeren geldt onverkort ook bij het gebruik van internet en van de openbare ruimte.
- Overheidsinstanties zijn verplicht ervoor te zorgen dat inzake verrichtingen van welke aard ook en ten aanzien van alle instanties en personen te allen tijde een passend niet-digitaal alternatief ter beschikking is ten behoeve van iedere natuurlijke persoon en rechtspersoon.
- Het doen van belastingaangifte blijft mogelijk zonder digitale identiteit, op basis van fysieke documentatie.
- Inschrijven bij gemeenten en het aanvragen van paspoort/identiteitsbewijs/rijbewijs, moet mogelijk blijven zonder digitale identiteit. Gemeenten en andere overheidsinstanties zijn verplicht alle officiële documentatie desgewenst te verstrekken in niet-digitale vorm.
- Alle producten en diensten van de overheid en maatschappelijke faciliteiten moeten bereikbaar blijven voor eenieder die niet over digitale middelen beschikt of wenst te beschikken.
- Toegang tot medische zorg en verzekering blijft mogelijk zonder digitale identiteit.
- Toegang tot openbaar vervoer blijft mogelijk zonder digitale identiteit en op basis van een fysiek toegangsbewijs zonder beperkende voorwaarden.
- Werkgevers mogen sollicitanten niet verplichten te reageren met digitale identiteit. Werk dient voor iedereen toegankelijk te blijven zonder digitale identiteit. Aan een werkvergunning mogen geen verplichtingen worden opgelegd in de vorm van digitale identiteit.
- Contant geld is een wettig betaalmiddel. Eenieder heeft het onvervreemdbare recht met contant geld te betalen en contant geld als betaling te accepteren, zonder enigerlei beperking qua titel of omvang.
- De overheid en semi-overheidsdiensten zijn verplicht contant geld te accepteren. Anderen mogen elektronische betaling als voorwaarde stellen mits die betaling plaats kan vinden buiten de digitale identiteit.
- Eenieder heeft een onvervreemdbaar recht op een bankrekening en gebruik te maken van financiële systemen die nodig zijn om betalingen te plegen en aan betalingsverplichtingen te voldoen, en geld zowel te betalen als te ontvangen met een bankrekening, op basis van fysieke documenten, zonder dat daarbij een digitale identiteit verplicht is gesteld en zonder dat daarbij enige andere verplichting wordt opgelegd door de bank.
- Aan bancaire diensten, het afsluiten van een hypothecaire lening daaronder begrepen, mag niet als voorwaarde worden verbonden dat gebruik wordt gemaakt van een digitale identiteit.
- Het recht op privacy geldt onverkort in de digitale sfeer. Eenieder heeft recht op eerbiediging van zijn of haar persoonlijke levenssfeer in de digitale ruimte. Eenieder heeft het recht zelf te bepalen wie welke informatie over hem of haar verkrijgt. Dit geldt voor medische gegevens, financiële gegevens en alle andere persoonlijke gegevens.
- De overheid en andere instellingen, commercieel en niet-commercieel, zijn verplicht desgevraagd personen volledig inzicht te geven in alle data die zij over hen verzamelen en hebben verzameld.
- Overheids- en andere instellingen, commercieel en niet-commercieel, zijn verplicht personen op de hoogte te stellen wanneer zij mutaties aanbrengen in de data of handelingen met de data verrichten. Personen hebben het recht wijzigingen aan te brengen in hun data als deze niet juist zijn.
- Het is de overheid en andere instellingen, commercieel en niet-commercieel, verboden op enigerlei wijze data aan elkaar te koppelen zonder expliciete toestemming van de persoon op wie de data betrekking hebben.
- Eenieder heeft het recht te allen tijde en zonder opgaaf van reden, een gegeven toestemming voor de opslag van data in te trekken en alle digitale data te laten wissen, zonder onnodige beperkingen.
- Iedereen moet zijn digitale nalatenschap kunnen bepalen en kunnen beslissen wat er na zijn of haar dood gebeurt met zijn of haar persoonlijke accounts en data.
- Er zal onder geen enkele voorwaarde centrale opslag van data plaatsvinden.
- De klassieke grondrechten waaronder maar niet beperkt tot het briefgeheim en de vrijheid van meningsuiting gelden ook voor Digitale communicatie. Het is de overheid verboden digitale communicatie te censureren, te filteren, te monitoren of op enigerlei wijze te beïnvloeden onder het mom van bestrijding van ‘desinformatie’, ‘haatspraak’ of andere rekbare begrippen. Begrippen zoals ‘belediging’, ‘groepsbelediging’ of ‘haatspraak’ mogen niet fungeren als semantische vangnetten voor censuur.
- Het is de overheid niet toegestaan digitale communicatie van burgers in te zien zonder concrete verdenking van strafbare feiten en zonder rechterlijke toestemming vooraf.
Niemand kan worden verplicht genetische of biometrische data af te staan of medische ingrepen te ondergaan of voorwerp te zijn van medisch onderzoek of experimenten, om welke reden dan ook, noch ten behoeve van digitale identificatie noch voor andere doeleinden. Het verstrekken van medische gegevens, waaronder vaccinatiestatus, mag op geen enkele wijze als beperkende voorwaarde worden gesteld voor deelname aan het maatschappelijk verkeer, zonder uitzondering.
- Niemand kan als verdachte worden beschouwd, worden gearresteerd, of worden veroordeeld terzake van enig strafbaar feit en niemand kan voorwerp zijn van maatregelen, van welke aard ook, op basis van voorspellingen, risicoprofielen of algoritmen.
- Niemand kan strafrechtelijk worden veroordeeld door een niet-menselijke rechter.
Wat je alleen leest in De Andere Krant
Dossiers
