Massaontslagen vanwege AI-agenten

De komst van AI-agenten leidt tot een stille revolutie op de werkvloer: steeds vaker sturen ze afdelingen aan en voeren geheel zelfstandig complexe taken uit. Volgens Ann Nowé, professor AI aan de Vrije Universiteit Brussel, is er te weinig aandacht voor de gevolgen van AI op de arbeidsmarkt. Zij vreest voor een werkcultuur zonder menselijke maat. Bob de Wit, emeritus hoogleraar aan Nyenrode, ziet dat anders: “AI maakt het werk van artsen, juristen en accountants juist menselijker”.

“We zitten midden in een verschuiving die dieper gaat dan een technologie-update”, zegt Ann Nowé, professor Artificiële Intelligentie aan de Vrije Universiteit Brussel. “Het gaat over wie er beslissingen neemt en wie daarvoor verantwoordelijk is. We vervangen geen tools — we vervangen hier mensen. Dat vraagt een heel ander niveau van ethiek en reflectie.”Nowé is kritisch op de ­‘laconieke houding’ in Nederland en België over wat AI betekent voor de arbeidsmarkt. “Er wordt te veel gefocust op effi­ciëntiewinst en te weinig op de maatschappelijke implicaties. Wat je wint aan snelheid, verlies je vaak aan menselijk inzicht, empathie of creativiteit. Die eigenschappen zijn misschien moeilijk te meten, maar wel cruciaal voor een gezonde werkcultuur.” Volgens Nowé is de vraag niet zozeer of AI ons werk gaat veranderen, maar “of we die verandering nog wel kunnen controleren”.

“Ondanks hun indrukwekkende mogelijkheden blijven AI-agents van het kaliber Manus AI kampen met fundamentele beperkingen. Ze kunnen overtuigend klinkende, maar foutieve informatie genereren, begrijpen oorzaak en gevolg slechts oppervlakkig, missen een moreel kompas en zijn kwetsbaar voor manipulatie. Bovendien blijft hun besluitvorming vaak een ondoorgrondelijke black box. Onderzoekers werken hard aan oplossingen, maar een volledig betrouwbare en ethisch verantwoorde AI-agent is vooralsnog toekomstmuziek”, aldus Nowé.

“Het probleem is dat de autonome agents van ­onder andere Manus steeds autonomer worden. Economie, werk en onze wereldorde staan op het punt te ­kantelen. We kunnen dit niet overlaten aan techbedrijven en beleidsmakers alleen. Het is tijd dat werknemers, vakbonden, kunstenaars, journalisten, politici en burgers zich uitspreken. Stel vragen op je werkvloer. Organiseer je. Eis transparantie. Eis menselijke controle. Onderzoek wie profiteert en wie verdwijnt. De tijd dringt — als we nu niet ingrijpen, zullen algoritmes binnenkort niet alleen onze werkvloer bepalen, maar onomkeerbaar onze samenleving en toekomst dicteren.”

Bob de Wit, emeritus hoogleraar Strategic Leadership aan ­Nyenrode Business Universiteit, is het met Nowé eens dat er een “gevaarlijke dynamiek” kan ontstaan door AI. “Je kunt je voorstellen dat iemand denkt: ik geef mezelf een IQ van 500 en word wereldheerser. Er is geen democratisch toezicht op dit soort exponentiële ontwikkelingen en dat maakt ze des te riskanter. Grote techbedrijven werken samen met ngo’s, maar niemand stelt fundamentele vragen. Er wordt nauwelijks nagedacht over de ethische implicaties.”

Een van de grootste misvattingen over AI, is dat mensen ervan uitgaan dat deze technologie altijd in dienst blijft staan van de mens. De Wit: “Dat is een gevaarlijke aanname. Als een AI een intelligentie ontwikkelt van, zeg, 500 IQ, waarom zou hij dan nog naar mensen luisteren? De mens is in veel opzichten een inferieur wezen — ­zelfdestructief, irrationeel. Ik sluit niet uit dat zo’n AI besluit: ‘Ik moet af van de mensen die de planeet aan het vernielen zijn.’”

Hij verwijst naar Spinoza, die de natuur als een vorm van goddelijke intelligentie beschouwde. “Ik denk dat AI uiteindelijk niet trouw blijft aan menselijke intelligentie, maar zich ontwikkelt richting een kosmische, natuurlijke intelligentie. Dat heeft enorme consequenties voor hoe we onze samenleving en arbeidsmarkt inrichten.”

Toch is De Wit niet pessimistisch: AI biedt ook grote mogelijkheden om de samenleving anders en beter in te richten. AI zal het werk van veel professionals deels overnemen — maar niet om hen overbodig te maken. Integendeel: “AI maakt het werk van artsen, juristen en accountants juist menselijker.” Hij haalt IBM’s ­Watson for Oncology aan als voorbeeld: een AI-systeem dat medische literatuur, studies en patiëntgegevens analyseert en behandeladviezen aanbiedt aan artsen. “De arts stelt de juiste vragen, Watson — die veel meer kennis heeft dan artsen ooit kunnen onthouden — legt de verbanden. De machine vervangt de arts daarmee niet, maar versterkt hem juist. Omdat nog altijd veel medische fouten worden gemaakt, kan een samenwerking tussen mens en machine — the best of both worlds — die fouten helpen verminderen. De arts brengt zijn expertise én empathie in en tilt zo zijn vak naar een hoger niveau. Zijn werk wordt daardoor menswaardiger en het maakt een hogere kwaliteit ­professional van hem: iemand die wordt ondersteund door technologie, maar nog steeds zelf denkt, voelt en keuzes maakt.”

“De kernvraag is dan ook niet of AI banen vernietigt, maar: welk deel van jouw werk kan door AI worden overgenomen — en welk deel blijft fundamenteel menselijk? Juist in dat spanningsveld ligt ons onbenutte potentieel. Technologie hoeft de mens niet te vervangen. Ze kan hem eindelijk tot bloei laten komen.”

De jongere generatie denkt volgens De Wit al fundamenteel anders: ­intuïtiever, creatiever en losser van oude sociale structuren. “Veel mensen blijven vasthouden aan een feodaal denkkader”, zegt hij — een verouderd idee van succes waarin werken, consumeren en af en toe ontspanning de norm is. “Werk hard, liefst 40 uur per week zodat je je Ford kunt kopen, ga twee keer per jaar op vakantie — dat is eigenlijk een onmenselijk, monotoon bestaan. Maar het zit diep ingebakken in ons collectieve bewustzijn.” Nodig is een radicale verandering in ons denken: een nieuwe mindset waarin autonomie, creativiteit en zingeving centraal staan — en waarin AI juist ruimte schept voor ons ware ­potentieel. Hij pleit voor een herwaardering van menselijke creativiteit, autonomie en zingeving. “We moeten niet proberen AI te controleren zoals we machines altijd hebben gecontroleerd. We moeten leren denken zoals de volgende generatie — en ons afvragen: wat betekent het mens te zijn in een wereld waarin wij misschien niet langer de slimste soort zijn?”

Hoewel AI wereldwijd banen wegvaagt en macht centraliseert bij techreuzen als Neuralink en ­OpenAI, ziet Bob de Wit tegelijkertijd een ­tegentrend richting lokalisering en regionale autonomie. “We gaan op andere manieren waarde creëren,” zegt hij. Technologieën als 3D-­printing en blockchain maken het mogelijk ­productie en economie te decentraliseren, los van overheden of multinationals. Coöperaties voor voedsel, water en energie winnen terrein, waardoor regio’s soevereiner worden. “Het systeem probeert die beweging te blokkeren, maar de drang naar lokale controle groeit — zeker nu duidelijk wordt dat 85 procent van ons voedsel ongezond is. Mensen willen terug naar de essentie.”