^DeAndereKrant

Is het denkbaar dat u ooit zo’n brief ontvangt? Het parlement beraadslaagt op dit moment over een wet (de ‘Voortduringswet’) die – uiteindelijk - zo’n brief mogelijk moet maken.

Het verhaal begint met een uit 1952 daterende wet die onlangs door het kabinet uit de mottenballen is gehaald: de Wet verplaatsing bevolking (Wvb).

Deze wet geeft aan de overheid de bevoegdheid te gelasten dat een gebied wordt ontruimd , wanneer zich binnen een bepaald gebied een ramp heeft voorgedaan of dreigt zich voor te doen. Het moet dan gaan om een (dreigende) ramp als gevolg van, kort gezegd, oorlog of oorlogsdreiging of daarmede verband houdende buitengewone omstandigheden.

Eigenlijk hadden de indieners van de wet in plaats van “verplaatsen” van bevolking willen spreken van “evacueren”. Maar daar heeft men vanaf gezien. Het is van groot belang goed in het achterhoofd te houden dat met de wet dus bedoeld is, gedwongen evacuaties mogelijk te maken. Ook moet men zich realiseren dat evacuaties per definitie altijd in het belang zijn van de mensen die moeten worden geëvacueerd. De wet had dus beter kunnen heten ‘Wet evacuatie bevolking’.

Tot het invoeren van de wet werd besloten omdat in 1939 en begin 1940, dus vlak voor de Duitse inval, belangrijke verplaatsingen van de bevolking hebben plaatsgevonden zonder dat daarvoor een goede wettelijke basis bestond.

De autoriteiten hebben niet van rechtswége de nodige bevoegdheden. Alle in de Wvb neergelegde bevoegdheden moeten eerst worden geactiveerd door middel van een Koninklijk Besluit. En dat mag alleen maar als dat nodig is vanwege “buitengewone omstandigheden”, zo zegt de Wvb.

De gedachte is duidelijk: als er een oorlog(sdreiging) is, hoeft er niet eerst een tijdrovend wetgevingsproces te worden doorlopen, dan kan de overheid snel reageren.

Wanneer mensen moeten worden geëvacueerd, roept dat natuurlijk de noodzaak op dat er voor die mensen elders onderdak wordt geregeld. De wet kent daarom de mogelijkheid voor de burgemeester om woonruimte te vorderen ten behoeve van personen die geëvacueerd worden. Dat kan in de vorm van een opdracht om mensen in huis op te nemen, en in de vorm van ontruiming door de oorspronkelijke bewoner. Zie daar de brief van de burgemeester.

Overigens mag de burgemeester op dit moment zo’n brief nog niet schrijven. Zijn bevoegdheid daartoe moet eerst worden geactiveerd. Maar er is wel reden om te vrezen dat het zover kan komen.

In de toestroom van vluchtelingen uit de Oekraïne ziet de regering aanleiding om de Wvb ‘een klein beetje’ te activeren. De regering heeft namelijk bij Koninklijk Besluit van 31 maart dit jaar onder andere artikel 4 van de wet in werking gesteld. Dat betekent dat, als de minister of de Commissaris van de Koning een verplaatsing van bevolking krachtens de Wvb gelast, de burgemeester belast zal zijn met de uitvoering van die verplaatsing.

Dat de burgemeester nu alvast verantwoordelijk is gemaakt voor het geval er een besluit van de regering of een Commissaris van de Koning tot verplaatsing van bevolking mocht komen, zal men misschien met een schouderophalen afdoen. Ten onrechte. Immers, de regering heeft nu het signaal afgegeven dat zij in deze vluchtelingencrisis de Wvb mag gebruiken om de overheid speciale bevoegdheden toe te kennen. En dat zet dus ook de deur open voor het activeren van de bevoegdheid van de burgemeester om woningen te vorderen en inkwartiering te gelasten.

De regering meent dat de grote hoeveelheid Oekraïense vluchtelingen een “buitengewone omstandigheid” in de zin van de Wvb oplevert. En daar gaat het fout. Zoals hierboven uiteengezet, is de wet uitsluitend bedoeld voor het geval de bevolking moet worden geëvacueerd als sprake is van oorlog of oorlogsdreiging, dan wel van omstandigheden die daarmee verband houden. Daarvan is in de huidige situatie geen sprake. Voor Nederland dreigt geen oorlogsgevaar dat evacuatie van delen van de bevolking noodzakelijk maakt. De bewoners die hun huizen moeten ontruimen of inwoning van vluchtelingen moeten gedogen, hebben geen bescherming nodig in de zin van de Wvb. Hun belang is niet aan de orde. Zij staan hun huizen af of dulden inkwartiering van vluchtelingen - als het zover komt - in het belang van de vluchtelingen. Dat heeft niets te maken met een oorlog of oorlogsdreiging waarop de Wvb betrekking heeft.

De overheid maakt door de Wvb (deels) in werking te stellen om de crisis rond de Oekraïense vluchtelingen het hoofd te bieden, een geheel verkeerd gebruik van die wet.

Als de regering één of meer bevoegdheden van de Wvb activeert, dient zij “onverwijld” een wetsvoorstel bij de Tweede Kamer in te dienen waarin het voortduren van de in werking gestelde bevoegdheden wordt geregeld. Wordt dat wetsvoorstel door de Kamer verworpen, dan dient de regering “onverwijld” bij Koninklijk Besluit het eerdere besluit buiten werking te stellen.

De regering heeft inmiddels, zoals de Wvb eist, inderdaad “onverwijld” een wetsvoorstel aan de Tweede Kamer voorgelegd: de zogenaamde Voortduringswet artikelen 2c en 4 Wet verplaatsing bevolking. Wij kunnen alleen maar hopen dat de Tweede Kamer het wetsvoorstel “onverwijld” zal verwerpen. Want alleen dan zal een mogelijke volgende stap kunnen worden voorkomen: een Koninklijk Besluit waarbij de burgemeester - door een verkeerd gebruik van de wet - de bevoegdheid krijgt om ons een brief te schrijven dat wij vluchtelingen in huis moeten toelaten of dat wij daartoe zelfs ons huis moeten verlaten.