^DeAndereKrant

Het stuk van Van Paassen is een variatie op een thema dat al tientallen jaren regelmatig terugkeert. Zo kwam René Zwaap in De Groene Amsterdammer al in 1996 met dezelfde beschuldigingen en NRC Handelsblad in 2021 bij monde van Tommy Wieringa. Van Paassen lijkt net als haar collega’s volstrekt onwetend van Steiners historische context en van zijn intenties. In plaats daarvan zet ze middels guilty by association-trucjes – “Zo leren kinderen bijvoorbeeld het oud-Germaanse runenschrift (ook geliefd bij de nazi’s)” – Steiner, maar ook de vrije school anno nu in de verdachtenbank.

Aan het eind van de negentiende en het begin van de twintigste eeuw waren nationalisme en racisme net zo wijd verbreid als gras in een weiland. De hele cultuur was ervan doordrongen. De vriendschap tussen de Joodse componist Arnold Schönberg en schilder Wassily Kandinsky bekoelde ernstig nadat de laatste zich antisemitisch had uitgelaten. Een andere iconische schilder, Kazimir Malevich, noemde zijn wereldberoemde schilderij Zwart vierkant uit 1913 eerst Negers vechtend in een grot. De Amerikaans-Engelse dichter en uitgever T.S. Eliot schreef volgens schrijver Anthony Julius antisemitische gedichten. Van Albert Schweitzer zijn racistische uitlatingen bekend. F.T. Marinettti, voorman van de futuristen, schreef samen met Mussolini mee aan het Fascistisch manifest, nadat hij in het Futuristisch manifest van 1909 het volgende had verkondigd: “Wij willen de oorlog verheerlijken – enige hygiëne van de wereld – net als het militarisme, het patriottisme, de verwoestende gebaren van de anarchisten, de ideeën zo mooi om voor te sterven, en de minachting voor de vrouw.”

Volgens de Amerikaanse president Theodore Roosevelt was het goed dat het Engelstalige ras in al zijn geledingen een zo groot mogelijk deel van de wereld onder zijn hoede had. Daarom ook moesten de ‘wilden’ in Amerika worden uitgeroeid, meende Roosevelt. Dat was ‘beter, verstandiger, rechtvaardiger’. “Als het ons niet lukt de Übermensch-theorie in praktijk te brengen”, zei hij, “zullen barbarij en wreedheid ... het merendeel van de aardbol in hun greep krijgen.”

De lijst van persoonlijkheden uit die tijd met fascistische, nationalistische en racistische uitspraken is eindeloos lang. Waarom dan wordt uitgerekend Rudolf Steiner in de media keer op keer in de spotlight gezet als zijnde een racist en extreemrechts? Steiner was een verklaard tegenstander van nationalisme en racisme. Hij was voorstander en ambassadeur van universele broederlijkheid en mensenliefde, een ware mensenvriend. Honderden mensen voelden zich door hem gezien, verbaasd als ze waren over zijn betrokkenheid bij hun leven.

Tijdens zijn duizenden voordrachten in de eerste twee decennia van de 20e eeuw opende hij geestelijke vergezichten voor vaak afgeladen zalen in veel Europese landen. Hij agiteerde niet, predikte geen haat en geweld. Hij ontroerde, enthousiasmeerde, bracht mensen tot zichzelf. Liet hen vrij. Hij verkondigde liefde voor de mensheid en liefde voor iedere individuele mens.

Er vormde zich een groeiende beweging om hem heen met een groep inspirerende persoonlijkheden. Onder hen waren veel Joden zoals de in zijn tijd vermaarde kinderarts Karl Koenig en een deel van de groep antroposofische artsen om Koenig en Steiner heen. Diens meest naaste medewerkers waren vrouwen, wat in die tijd nog geenszins vanzelfsprekend was.

Steiner deed er alles aan om een doorbraak te bewerkstelligen in de stagnerende, zich in de afgrond stortende wereld van het begin van de twintigste eeuw. Hij bracht hoop. Zijn ideeën leidden tot vernieuwende initiatieven in de kunst, de pedagogie, de geneeskunde, de zorg voor mensen met een beperking. Er werd vooruitgang geboekt op basis van de antroposofische inzichten en levenswijze. Er ontstond een beweging tot maatschappelijke vernieuwing (driegeleding), waar niets nationalistisch aan was. De eerste vrije scholen werden in het leven geroepen, met onderwijs bedoeld om zelfstandig denkende mensen voort te brengen.

Een en ander bleef niet onopgemerkt bij extreemrechts. De nationalisten, later nationaalsocialisten (NSDAP) zagen al vroeg een vijand in hem en zijn antroposofie. Hitler noemde hem een Jodenvriend en een nationale misdadiger. Op 5 mei 1922 werd er door een fascistische knokploeg een aanslag op zijn leven gepleegd in München. Het Eerste Goetheanum, door hem ontworpen en waar hij eigenhandig aan had meegewerkt, werd in de as gelegd. De brand kwam niet lang nadat de extreem conservatieve dominee uit het naburige Arlesheim een oproep daartoe had gedaan.

Kortom, extreemrechts stond Rudolf Steiner naar het leven. Nu, een eeuw later, wordt hij beschuldigd van extreemrechts, racisme en antisemitisme. Hoe dat kan? In Steiners oeuvre van 100.000 pagina’s zijn zestien uitlatingen ontdekt die na minutieus onderzoek als ‘racistisch’ aangemerkt kunnen worden en hij heeft voordrachten gehouden over rassen. Wortelrassen en dergelijke. Zijn benadering en terminologie zijn hier, toegegeven, niet van deze tijd. Met racisme, in de zin van superioriteit en inferioriteit van de ene mens ten opzichte van de andere, heeft het echter niets te maken. Dat is strijdig met de antroposofie met zijn grondslag in het christendom. De zestien uitspraken omvatten slechts een fractie van zijn levenswerk, dat geheel in het teken staat van de menselijke waardigheid, respect voor ieder individu, gelijkheid van alle mensen ongeacht groepskenmerken en optimale ontwikkeling van ieders talenten.

Toch wordt Steiner keer op keer beschuldigd van extreemrechtse neigingen en racisme. Dezelfde Rudolf Steiner die tijdens zijn leven bedreigd werd en moest vrezen voor zijn leven, omdat hij volgens Hitler en trawanten een gevaar vormde voor Der gesunde Volkskörper. De Steiner ook, die zich niet kan verdedigen nu hij, door in het gunstigste geval onwetenden, wordt beschuldigd van precies het tegengestelde als waarvan Hitler en trawanten hem beschuldigden. Zodat deze onwetenden hem in het kamp van zijn vijanden plaatsen. Kan het nog pijnlijker en onrechtvaardiger?

Van Paassen hanteert verbaal agressieve sjablonen om Steiner, de antroposofie en vrije scholen in een kwaad daglicht stellen. Zo haalt ze de Oostenrijkse politicoloog en “extreemrechts expert” Natascha Strobe aan, die in een podcast “de overlap” benoemt “tussen antroposofen en extreemrechts”. Die overlap werd in Duitsland in de ogen van Strobe zichtbaar “toen antroposofen deelnamen aan demonstraties tegen de coronamaatregelen”. Zij doen volgens Strobe “aan anti-overheidsdenken en ze zijn gevoelig voor complottheorieën: antroposofen geloven weliswaar niet in reptielen die ons besturen, maar sommigen wel in Ahriman, ‘een duistere kracht’ die mensen in coronatijd tegen elkaar opzette”. Kortom, als je van mening bent dat er geestelijke wezens, zowel goede (want daar ‘geloven’ antroposofen ook in!) als kwade, hun invloed proberen uit te oefenen op het aardse strijdtoneel, ben je een complotdenker. Als je voor vrijheid en het recht op lichamelijke integriteit demonstreert en “aandacht” hebt voor verhalen uit het Nieuwe Testament en de mythologische verhalen van Europese volkeren, ben je extreemrechts.

Een dergelijke kortzichtige kijk op de wereld verwacht je niet van iemand die de vrije school heeft doorlopen. Het is niet alleen kortzichtig, het is ook slecht geïnformeerd: er zijn wereldwijd vrije scholen op álle continenten, dus ook in landen met een Islamitische, Hindoeïstische, Boeddhistische, Afrikaanse of Zuid- of Noord (soms inheemse)-Amerikaanse cultuur, waar ze goed geïntegreerd zijn in de lokale cultuur.

Arno Kaat (1956) riep begin 2020 het digitale tijdschrift De veilige veste (DVV, deveiligeveste.substack.com) in het leven. Aanleiding was de coronacrisis met zijn censuur en uitschakeling van grondrechten. Zijn ideaal is met DVV mensen te enthousiasmeren voor het ware, schone en goede. Vertalingen uit het Duits en Engels vormen een substantieel onderdeel van de inhoud. Denk daarbij aan auteurs als James Corbett, Charles Eisenstein, Kirsten Juel en Robert F. Kennedy jr. Er is veel ruimte voor antroposofie en daaraan verwante denkrichtingen. In 2021 kwam het kanaal Spreek ook jij (spreekookjij.substack.com) erbij. Daar verschijnen afzonderlijke artikelen uit DVV.