^DeAndereKrant

Het combineren van bewegen met leren is een van de kenmerken van het onderwijs van de school. Als leerkracht op een reguliere vrije school zag docente Daniëlle Buijsman hoe de nadruk in het onderwijs op toetsen en methodes steeds meer de boventoon voerde. “Plan 2000 van de overheid veranderde alles”, legt ze uit, “dit beleidsplan is gericht op standaardisering en methodisch lesgeven in het onderwijs.” Met haar collega Annemarijke ten Thije besloot ze daarom in 2003 De Werfklas op te richten: eerst alleen voor leerlingen in de basisschoolleeftijd, maar sinds 2019 ook voor jongeren tot en met 18 jaar. “Gaandeweg kwamen er steeds meer scholieren en bevlogen leraren bij”, vertelt ze.

“In het regulier onderwijs zijn leraren leerlingbegeleiders geworden”, vult collega Joris Boermans aan. Naast andere vakken doceert hij voornamelijk scheikunde. “Zij volgen methodes en hebben weinig autonomie. Maar onderwijs heeft juist vrije, geïnspireerde docenten nodig. Autonomie is essentieel, voor leerlingen en leraren.”

De Werfklas gaat terug naar de kern: onderwijs dat het kind in zijn geheel ziet en aansluit bij zijn ontwikkeling. “De ontwikkelingsfase speelt bij ons een grote rol”, verklaart Buijsman. “Voor elke fase in het leven van een kind is er stof die past bij zijn ontwikkeling. Zo leren brugklassers over ontdekkingsreizigers, een thema dat aansluit bij hun verlangen om de wereld te verkennen. Het is spannend, uitdagend en geeft ze iets om zich mee te identificeren. Breuken in de rekenles introduceren we bijvoorbeeld pas als kinderen zich rond hun 9e of 10e jaar bewust worden van zichzelf als individu. Dan komen ze tegenover de wereld te staan en ervaren een ‘breuk’. In de lessen leren ze dat breuken samen weer één geheel kunnen vormen.”

De Werfklas werkt zonder overheidssubsidie en met zelfstandige docenten. “Vergelijk het met een maatschap van advocaten”, zegt Boermans. “Iedereen is ondernemer en neemt verantwoordelijkheid voor de school. Dat vraagt een grote mate van betrokkenheid en toewijding.”

De school telt momenteel 130 leerlingen, van kleuters tot middelbare scholieren. Kleine klassen van maximaal vijftien leerlingen zorgen voor een persoonlijke aanpak. Docenten van De Werfklas gaan mee in het tempo van het kind. Buisman: “Wij zoeken manieren om alle leerlingen zoveel mogelijk mee te laten doen. Het vraagt geduld en vertrouwen, maar levert veel op. Een meisje dat moeite had met rekenen en taal bloeide hierdoor helemaal op. Als ze niet bij ons was gekomen, was ze waarschijnlijk naar het speciaal onderwijs gegaan. Nu loopt ze stage op een school in Mali, ze spreekt vloeiend Frans en beheerst ook nog eens de gebarentaal.”

Veel kinderen die overstappen naar De Werfklas voelen zich eindelijk gezien door deze persoonlijke aanpak. “Ze zeggen vaak: ‘Jullie lessen zijn levend. Hier krijg ik weer zin in leren’”, vertelt Boermans. “Dat is misschien wel het mooiste compliment.”

Het lesprogramma van De Werfklas kent een balans tussen kennis, ambacht, kunst en natuur. “Onderwijs moet niet alleen het hoofd aanspreken”, benadrukt Boermans. “Wat je doet met je handen, wat je voelt in je hart en denkt in je hoofd, hangt samen. Bewegen, creëren en werken met materialen zijn essentieel voor de ontwikkeling van een kind.”

Hij legt uit hoe ambachten een rol spelen in de bovenbouw. “Bij het smeden leren leerlingen meer dan techniek. Ze leren vooruitdenken en geconcentreerd werken. Als je een gloeiend stuk ijzer niet op tijd bewerkt, is het moment voorbij. Je moet scherp zijn en tegelijkertijd vooruitkijken.” Ook in de onderbouw spelen praktijk en natuur een grote rol. Kinderen leren bijvoorbeeld koken en de moestuin en dieren te verzorgen. “Een jongen uit het reguliere onderwijs zei eens: ‘Dit is het echte leven en je leert er ook nog wat!”

Op school gaat het dus om meer dan alleen kennisoverdracht. “In de bovenbouw geef ik scheikunde”, vertelt Boermans. “Daarbij gaat het niet alleen om formules, maar om inzicht in wat chemie betekent voor de wereld. Hoe stoffen bijvoorbeeld omgevormd worden en deel uitmaken van levende kringlopen. Thema’s als stikstofproblematiek of het klimaat komen zo in een veel breder perspectief te staan. Formules zijn bijzaak, tenzij je er later iets mee gaat doen.”

Buijsman vertelt hoe hun aanpak soms botst met verwachtingen. “Instellingen voor vervolgonderwijs vragen zich wel eens af of onze leerlingen wel genoeg weten. Maar als ze de school verlaten, zijn ze vaak sociaal vaardig, breed geïnteresseerd, hebben ruim voldoende kennis en zijn in staat zelfstandig te denken. Ze hebben geleerd anders naar de wereld te kijken. Dit koppelen docenten van vervolgonderwijs ook naar ons terug, hoewel veel leerlingen ook doorstromen binnen onze eigen school.”

Als staatsvrije school ontvangt de Werfklas geen overheidssubsidie. Ouders betalen een inkomensafhankelijke bijdrage, maar de school zoekt ook naar andere financieringsmogelijkheden. De school werkt daarnaast samen met de stichting Sleipnir, waarbij gezocht wordt naar alternatieve manieren om met winsten om te gaan. Eventuele ‘rest’winst van aangesloten organisaties wordt onderling verdeeld en geld wordt tegen een lage rente onderling uitgeleend. “Wij geloven in een economie die bijdraagt aan cultuur, opvoeding en gezondheidszorg”, zegt Boermans. Toch blijft de school financieel kwetsbaar. “We willen graag toegroeien naar een stabielere situatie, met een nieuw gebouw en meer werkplaatsen. Ook willen we meer ruimte geven aan ambachtelijke projecten en samenwerken met bedrijven en andere initiatieven”, vult Buijsman aan. “Het is belangrijk dat we de ruimte hebben om dit onderwijs voort te zetten.”

Volgens de leraren is er een groeiende behoefte aan scholen zoals De Werfklas. “We zien dat ouders en kinderen steeds vaker op zoek zijn naar alternatieven”, zegt Boermans. “Reguliere scholen richten zich vaak op prestaties en methodes. Wij hopen dat onze aanpak anderen inspireert en bijdraagt aan een herwaardering van wat onderwijs zou moeten zijn.”

Zaterdag 5 april 2025 organiseert De Werfklas een symposium voor iedereen die zoekt naar gezondmakend onderwijs in een beweeglijke tijd.