^DeAndereKrant

De universiteit van Wageningen organiseert momenteel proeverijen van insecten op basisscholen. Samen met het Voedingscentrum en het ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit (LNV) organiseren zij ‘smaaklessen’. Er is een speciaal Virtual Reality lesprogramma Avontuurlijke eiwitten beschikbaar voor basisscholen. De provincie Overijssel stelde de lespakketten beschikbaar aan honderd basisscholen. Bij leerlingen van basisschool de Octopus in Zwolle stonden onlangs meelwormen op het menu.

Het is slechts een van de vele activiteiten in het kader van de nationale eiwittransitie die de regering in december 2020 in gang heeft gezet op aandringen van de Europese Commissie. De universiteiten van Utrecht, Delft en Wageningen werken samen aan plannen voor een eiwittransitie onder de naam Future Food Utrecht. Vanuit de ‘Food Valley’ – een door Nederlands belastinggeld gefinancierd project van het World Economic Forum (WEF) – zijn start­ups opgezet die alternatieve eiwitten ontwikkelen. Het Nationale Groeifonds investeert 60 miljoen euro voor het ontwikkelen van een ecosysteem voor ‘cellulaire agricultuur’ – lab­vlees en door microben geproduceerde ‘zuivelproducten’.

Het ministerie van LNV presenteerde ook al een aantal concrete maatregelen ten behoeve van de eiwittransitie. Zo bepleit LNV aanpassing van het ­productaanbod, marketing en plaatsingsstrategie in supermarkten. Volgens LNV kan een convenant worden opgesteld, waarbij het bedrijfsleven verantwoordelijk wordt gesteld voor de inrichting van de voedselomgeving volgens door LNV gestelde doelen. Als dit nog niet voldoende effect heeft, is er een “optie op naming & shaming”. Daarnaast stelt LNV voor extra belasting op vlees te heffen, want “Beprijzing geeft stevige signalen af over de gewenste maatschappelijke richting en beïnvloedt direct de vraag naar bepaalde producten”. De gemeente Haarlem gaf al het goede voorbeeld door reclames voor vlees in openbare ruimtes te verbieden.

De nationale eiwitstrategie vloeit voort uit voorstellen die in 2018 werden gelanceerd door de Europese Commissie. Volgens Brussel heeft met name de veeteelt “een grondige transformatie nodig om ervoor te zorgen dat deze bijdraagt aan een snelle overgang naar duurzame voedselsystemen”. De eiwittransitie is onderdeel van de Europese Farm to Fork-strategie, een plan voor radicale omvorming van voedselsystemen richting wat de EU “duurzaam” noemt. De Farm to Fork-strategie is weer een hoeksteen van de Green Deal, het voornemen van de EU om in 2050 klimaatneutraal te zijn. Daarnaast dient de eiwittransitie volgens de Commissie de “strategische voedselsoevereiniteit”. Veeteelt is namelijk afhankelijk van soja uit Zuid-Amerika en de Europese markt moet onafhankelijker, meer zelfvoorzienend en duurzaam worden.

De regering stuit daarbij op het probleem dat de ‘alternatieve eiwitbronnen’ die worden gepropageerd, zoals plantaardige eiwitten, kweekvlees, microbiële eiwitten en insecten, niet voortkomen uit een marktvraag of de behoefte van de consument. Daarom wordt die markt kunstmatig gestimuleerd en opgetuigd door de overheid, in samenwerking met het bedrijfsleven en trans­nationale organisaties. LNV stelt dat “een verandering in voedselroutines niet (alleen) aan de consument kan worden overgelaten”. In de Nationale Eiwitstrategie schrijft LNV dat de keuze van de consument voor een lapje vlees niet wordt bepaald door individuele en “bewuste voorkeuren en keuzes”, maar meer door automatisch gedrag en culturele waarden. Door de voedselomgeving aan te passen, kan de burger richting keuzes voor alternatieve eiwitten worden geleid. Daarom moeten “ketenpartijen, horeca, onderwijsinstellingen en de overheid” een rol hebben om “samen te werken op gelijktijdige verandering in eiwitgrondstoffen, consumentenproducten, voedselculturen, voedselvaardigheden en de materiële voedselomgeving”.

De eiwittransitie stuurt ook aan op meer zelfvoorzienendheid en het sluiten van kringlopen in de landbouw, bijvoorbeeld door boeren aan te sporen eiwitrijke gewassen te telen, en door het gebruik van reststromen te stimuleren. Volgens Maarten Roeleveld, eigenaar van de natuurlijke boerderij Voortwyk in Breukelen, is dat doel niet per se verkeerd. “Natuurlijk is het belangrijk meer eiwitten van je eigen land te halen”, zegt hij. “De kringloop zo klein mogelijk houden betekent een stukje minder dieren en weer zoals vroeger een gemengd bedrijf.” Hij brengt dat in de praktijk. “We ploegen niet en laten altijd gewassen op het land groeien. Wanneer we geen gewassen voor de verkoop telen, planten we groenbemesters, daarin zitten veel eiwitten, die voeren we aan de dieren of geven het terug aan de bodem. Er wordt al best veel aan de eiwittransitie gedaan. Veel boeren zaaien al meer eiwitrijke gewassen in zoals klavers, lupines, etcetera.” Maar, zo voegt hij hier aan toe, “een echte transitie is best een uitdaging, voor een hoge melkproductie kun je bijna niet zonder krachtvoer. Dat kun je in Nederland wel zelf produceren, maar het is veel goedkoper dat van elders zoals Brazilië te halen.”

Over het voornemen de burger meer vleesalternatieven te laten eten is Roeleveld een stuk kritischer. “Met plantaardig nepvlees gaat het niet beter worden, dat is allemaal bewerkt en veel ongezonder. Het is niet zo zwart-wit, wel of geen vlees eten. Wij hebben hartstikke gezond vlees, we stoten niets uit. We hebben veel dieren, maar alle eiwitten produceren wij zelf en de stikstof blijft als ruige mest op ons land. Dat lijkt mij beter dan industriële plantaardige eiwitten.”

Ondertussen lijkt de campagne nog niet veel succes te hebben. “Teelt van Neder­soja stelt nog weinig voor”, schrijft de redactie van Boerenbusiness op 21 december 2021. De productie nam ondanks de Green Deal Soja (2016) af van 540 hectare in 2018 naar 80 hectare in 2021. Voor kweekvlees is bij de EU nog geen dossier ter goedkeuring voor toelating op de markt ingediend. De burger lijkt ongevoelig voor alle antivleespropaganda: “Nederlanders blijven ondanks klimaatdoelen veel vlees eten”, meldt Nu.nl op 13 oktober.

Belangrijker dan wat zich in Nederland afspeelt, zijn de juridische kaders die vanuit de EU en VN worden gesteld, zo erkende ex-minister van LNV Henk Staghouwer in een brief aan de Tweede Kamer. Zoals De Andere Krant op 16 oktober berichtte, stuurt de EU aan op deregulering van “nieuwe genetische technieken”. Dit ‘genetisch editen’ kan deel uitmaken van de productie van kweekvlees, insecten, en microbiële eiwitten (precisiefermentatie). Na deregulering worden er bij het toepassen van deze technieken geen risico-inschattingen gemaakt, worden de producten niet als gmo geëtiketteerd, en zal geen tracering plaatsvinden.

Onder het Europese novel food-beleid zijn inmiddels vier insecten voor menselijke consumptie goedgekeurd. Dat gaan er meer worden. Internationaal wordt de standaard gesteld via de VN-organisatie Codex Alimentarius. Tijdens een Codex-vergadering op 22 juli 2022 presenteerde de Electronic Working Group (EWG), waarin de VS en Nederland samenwerken, een nieuwe voedselcategorie waaronder meer dan 90.000 soorten insecten en spinnen vallen. Onder de categorie vlees werden nieuwe soorten gepresenteerd, waaronder ratten, honden, zwanen en dolfijnen.