^DeAndereKrant

Heinrich Mann en zijn broer Thomas Mann waren de meest vooraanstaande Duitse intellectuelen van het interbellum, de periode tussen de wereldoorlogen. Liefhebbers van Duitse literatuur kennen de naam Thomas Mann nog steeds, maar zijn broer Heinrich is in de vergetelheid geraakt. Toch stond Heinrich Mann aan de wieg van het Europese integratieproces. Hij pleitte voor een “Verenigde Staten van Europa”.

De meeste Europeanen zullen beter bekend zijn met de naam van een andere pionier van de Europese integratie: de Oostenrijks-­Hongaar Richard Coudenhove-Kalergi, oprichter van de zogenaamde Pan-Europa-beweging. Geen wonder. Er is een Coudenhove-Kalergi Europa­prijs. Deze prestigieuze prijs wordt om de twee jaar uitgereikt aan persoonlijkheden die een belangrijke bijdrage hebben geleverd aan de Europese eenwording. De prijs wordt uitgereikt door de European Society Coudenhove-Kalergi, opgericht in 1978 ter ere van “de grote Europese visionair”. Op de lijst met laureaten staan onder meer Jean-Claude Juncker, voorzitter van de Europese Commissie (2010) en Angela Merkel, kanselier van Duitsland (2010).

Er is nog een reden waarom velen de naam Coudenhove-Kalergi nog steeds kennen. Een van zijn boeken, Praktischer Idealismus, is de afgelopen jaren onderwerp van controverse geworden op sociale en alternatieve media. In dit boek, dat in 1925 uitkwam, zet Coudenhove-Kalergi zijn visie uiteen voor een “Euraziatisch-negroïde ras van de toekomst” dat “de diversiteit van volkeren zal vervangen door een verscheidenheid aan persoonlijkheden”. Dit heeft ertoe geleid dat sommigen geloven dat er zoiets bestaat als een ‘Kalergi-­plan’ dat feitelijk wordt uitgerold door massale immigratie uit Afrika en het Midden-Oosten, en dat tot doel heeft de etnische, culturele en nationale identiteit van autoch­tone Europeanen te ondermijnen. Als bewijs voor deze ‘omvolkingstheorie’ wordt verwezen naar onder meer voormalig VN-migratiechef en EU-commissaris Peter Sutherland, die de EU opriep om “de nationale homogeniteit te ondermijnen” en de voormalige Duitse minister van Financiën Wolfgang Schäuble, die verklaarde dat Europeanen tot “inteelt” zouden vervallen als ze de immigratie een halt zouden toeroepen.

In maart 2019 vroeg een voormalig Brits lid van het Europees Parlement, John Stuart Agnew van Ukip, de Europese Commissie naar de Coudenhove-Kalergi Europe Prize. “Kalergi’s boek Praktischer Idealismus bevat racistische theorieën en retoriek en omarmt raciale reconstructie”, stelde hij vast. “Dit vertoont een griezelige parallel met de ‘open deur’-immigratiehouding tegenover Noord-Afrikaanse en Afrikaanse landen die we in alle EU-lidstaten hebben gezien. Kan de Commissie mijn kiezers verzekeren dat het huidige EU-immigratiebeleid geen weerspiegeling is van en

geen deel uitmaakt van het ‘Kalergi-plan’?”

“De Europese Commissie houdt zich niet bezig met speculaties en is evenmin op de hoogte van het bestaan van een ‘plan’ waarnaar het geachte parlementslid verwijst”, antwoordde Europees commissaris voor Migratie Dimitris Avramopoulos. “En de Europese Commissie is niet betrokken bij de toekenning van de Coudenhove-Kalergi-prijs van de European Society.”

Er is geen bewijs voor het bestaan van een Kalergi-plan en aan een heimelijke uitvoering hiervan, maar het is een feit dat Europa in hoog tempo van kleur verschiet. Ook is zonneklaar dat het Europa dat Coudenhove-Kalergi voor ogen had in zijn manifest Pan-Europa (1923) werkelijkheid is geworden: een verenigd Europa zonder Rusland en Verenigd Koninkrijk, of een “Klein Europa”, zoals hij het noemde. Coudenhove-Kalergi beschreef Rusland en Groot-Brittannië als “wereldrijken”. Ze hoefden geen deel uit te maken van een “Pan-Europese” gemeenschap, omdat ze perfect in staat waren om op eigen benen te staan - terwijl andere Europese staten van elkaar afhankelijk waren, “voorbestemd om ofwel samen ten onder te gaan of weer op te staan”.

Coudenhove-Kalergi zag ook praktische problemen voor beide “wereldrijken” om deel uit te maken van een federaal Europa. Hij vond dat Europa beter af zou zijn zonder Groot-Brittannië, of ‘Engeland’ zoals hij het noemde, ondermeer omdat dit land ook verbonden was met de VS door “taal, bloed en cultuur”, en misschien zelfs sterker dan met het Europese continent. Dit kon leiden tot dubbele loyaliteit. Rusland wilde hij er niet bijhebben, omdat hij dacht dat er van dat land een militaire dreiging uitging. “Geen enkel Europees land kan militair tippen aan een georganiseerd en geïndustrialiseerd Rusland.” Hij concludeerde daarom: “Het hoofddoel van de Europese politiek moet zijn het voorkomen van een Russische invasie. Er is maar één manier om dit te voorkomen: Europa samenbrengen”. Bovendien had volgens hem Rusland “zich vervreemd van Europa” omdat het had “gebroken met het democratische systeem” door de omarming van het bolsjewisme.

Coudenhove-Kalergi’s tijdgenoot Heinrich Mann zag dit anders. Hij vreesde het Duitse nationalisme meer dan het bolsjewisme of het Russische imperialisme. Hij riep op tot verzet tegen het nationaal-socialisme, zowel voordat Adolf Hitler de macht greep als daarna . Zijn belangrijkste politieke doel was dat Frankrijk en Duitsland zouden werken aan economische eenheid om de vrede veilig te stellen en te voorkomen dat Europa een ‘economische kolonie’ van de VS of een ‘militaire kolonie’ van Azië zou worden, zoals hij het beschreef in zijn essay VSE uit 1924.

De geschiedenis heeft Mann gelijk gegeven. Het was niet Rusland dat Europa in een nieuwe oorlog stortte, het was Duitsland. Ook is Europa er nog steeds bij gebaat dat het niet geplet wordt in de machtstrijd tussen de VS en China. Mann kon zich dan ook geen verenigd Europa voorstellen zonder Groot-Brittannië en Rusland. “Er is geen Europa zonder de geboortegrond van Shakespeare”, verklaarde hij. Hij beschouwde Rusland als “economisch en intellectueel onmisbaar voor ons”. Mann begreep niet waarom Coudenhove-Kalergi Rusland er niet bij wilde hebben omdat het geen democratie was. Hij merkte op dat “noch Spanje, noch Italië heden ten dage door een parlement wordt bestuurd”. Die landen wees Coudenhove-Kalergi niet af. “Europa bestaat alleen inclusief Rusland”, schreef hij Mann in 1932. Om de vrede te bewaren, zouden de Europese landen Rusland in hun midden moeten verwelkomen. Vanwege zijn geografische ligging in het centrum van Europa, zag Mann Duitsland als bij uitstek geschikt om op te treden als bemiddelaar tussen Rusland en West-­Europa. “We moeten het midden houden tussen onze buren in Oost en West”, schreef hij in zijn essay Ein Geistiges Locarno uit 1927. In hetzelfde jaar drukte hij hetzelfde idee opnieuw uit in een andere toespraak in Parijs, in het Frans, waar hij zich erover verontschuldigde dat hij geen Russisch kon spreken. “Duitsland mag nooit meer een vijand van Rusland worden.”