^DeAndereKrant

In 2010 verscheen een boek met een ­pittige boodschap: “Helft van ziektegevallen in Nederland vermijdbaar”. De auteur van Ziekte in Nederland was niet de eerste de beste. Prof. Johan Mackenbach is emeritus hoogleraar Maatschappelijke gezondheidszorg aan het Rotterdamse Erasmus MC en stelt dat wetenschappelijk onderzoek aantoont dat de gemiddelde Nederlander bijna tien jaar langer in goede gezondheid zou kunnen leven. “Het lijkt wel of we deze waarheid niet onder ogen willen zien”, vertelde hij in het begeleidende persbericht. “In plaats van onze tijd, energie en geld aan preventie te besteden, laten we iedere dag de wachtkamers van huisarts en specialist volstromen om al die onnodige ziektegevallen zo goed mogelijk te behandelen.”

De meeste mensen denken dat ziekten als kanker, beroerte en diabetes type 2 er nu eenmaal bij horen, maar niets is minder waar. Dít is het punt dat de emeritus hoogleraar destijds wilde maken. “Deze en andere ziekten zijn meestal het gevolg van de verkeerde keuzes die we maken, als individu én als samenleving”, vatte hij de problematiek samen. Hielp zijn boek? Niet echt. In 2016 rapporteerde een wetenschappelijk platform van de overheid, vzinfo.nl, dat 8,8 miljoen inwoners leden aan een chronische aandoening. Op 1 januari 2020 waren dat er al 10,2 miljoen, wat neerkomt op 59 procent van de Nederlandse bevolking.

En toen diende corona zich aan. Het bood een uitgelezen kans voor het ministerie van VWS om een voorlichtingscampagne op te zetten over hoe je het immuunsysteem kunt ondersteunen met goede voeding, lichaamsbeweging, ontspanning en voedingssupplementen als vitamine D en zink. In plaats daarvan werd passiviteit voor de eigen gezondheid juist versterkt. De covid-19-uitbraak liep de ziekenhuizen al snel over de schoenen, met draconische overheidsmaatregelen als gevolg. Zelfs sportscholen werden gesloten. Maar de overmatige druk op de ziekenhuissector hadden we grotendeels te danken aan die andere ‘epidemie’: die van overgewicht en diabetes type 2. Want obesitas en ‘onderliggend lijden’ bleken de belangrijkste voorspellers voor ziekenhuis- en ic-opnamen (en sterfte) vanwege covid-19.

De opmars van het coronavirus verraste de overheid: het virus was onzichtbaar. Maar die andere epidemie kenden we al jaren, niet alleen op straat maar ook in de wachtkamers. Toch toonde vrijwel niemand bij de overheid of in de medische wereld — enkelingen zoals Mackenbach uitgezonderd — zich echt gealarmeerd. We passeerden in ons land geruisloos de barrière van één miljoen diabetespatiënten en alles bleef zoals het was: supermarkten verkopen wat ze willen en artsen blijven voorschrijven wat ze believen. Toch kan het haast niet anders dan dat men zich in de Haagse VWS-torens en bij het medisch establishment inmiddels achter de oren krabt. Waar jarenlang voor is gewaarschuwd, heeft zich uiteindelijk echt voltrokken: laat de ongezondheid van de bevolking op haar beloop, interesseer je nauwelijks voor begrippen als ‘weerstand’ en ‘leefstijl’, en kom dan op een kwade dag op de koffie. De vraag rijst wat er eerder was, en daarmee de oorzaak: een zwakke weerstand of een virusinfectie?

Overgewicht speelt een belangrijke rol bij het ontstaan van diabetes type 2, die vroeger bekendstond als ‘ouderdomssuiker’, maar tegenwoordig ook kinderen treft. Slechts 15 procent van de mensen bij wie de ziekte wordt vastgesteld, heeft een normaal gewicht. De dag van de diagnose is de afsluiting van de zogenaamde ‘pre­diabetische’ fase. Deze fase kan tien jaar duren en begint met een geleidelijke afname van de gevoeligheid van de lichaamscellen voor het hormoon insuline. Gelukkig is dit proces omkeerbaar of in elk geval te vertragen. Onderzoek toont aan dat leefstijlverandering — gezondere voeding en extra lichaamsbeweging — bij ongeveer de helft van de mensen met ‘prediabetes’ kan voorkomen dat de diagnose diabetes type 2 wordt gesteld. Ook degenen die al diabetes type 2 hebben, kunnen hun gezondheid verbeteren door anders te eten en meer te bewegen. Hierdoor kan het gebruik van insuline en andere medicijnen sterk afnemen. Lees op de pagina hiernaast het relaas van ‘diabetesveteraan’ Wim Tilburgs.

Meer medicatie is in elk geval niet de oplossing — zie ook de visie van Arjen Pasma op pagina’s 8 en 9. Medicijnen pakken zelden de oorzaak van een gezondheidsprobleem aan. Dit geldt ook voor een populaire afslankmedicijn als Ozempic (semaglutide), waarvan gebruik gepaard kan gaan met serieuze bijwerkingen als verlies van spiermassa. Pancreatitis (alvleesklierontsteking) is ook al gemeld als bijwerking. Een ‘verlichte’ huisarts zei het eens zo: “Bij diabetes type 2 moet je het niet hebben van de pillen en de spuiterij, zoals ik lang dacht. Het ligt daarvoor: leefstijl heeft veel meer invloed op je gezondheid en welbevinden.” De leefstijlgeneeskunde heeft deze aanpak intussen omarmd en zit in de lift. Dit kan onze maatschappij weerbaarder maken. Leefstijlverandering heeft bovendien bijkomende voordelen. Zo is het een democratisch beginsel en volledig van onszelf: je kunt morgen starten, in je eigen keukenkastje en op de wandelpaden.

Leg de inhoud van je keukenkastje eens langs de gezonde meetlat. Gooi weg wat de toets der kritiek niet doorstaat, zoals de pakjes en zakjes en koolhydraatrijke producten. Overmatig suikergebruik is een risicofactor voor overgewicht, diabetes type 2 en hart- en vaatziekten. Dit geldt tevens voor de ‘natuurlijke’ zoetmakers tarwestroop, moutstroop, ahornsiroop, diksap en honing. En uiteraard voor fructose-glucosestroop, ofwel HFCS, dat de voedingsindustrie onder andere kwistig verwerkt in frisdranken. Er komt steeds meer bewijs dat HFCS kan leiden tot niet-alcoholische leververvetting, een risicofactor voor hart- en vaatziekten en diabetes.

Zelfwerkzaamheid begint met bewegen waar je kunt. Het kan in en om het huis, in je eentje, vrijwel kosteloos en zonder dat het veel tijd kost. Bedden verschonen en stofzuigen tellen gewoon mee. Verruil de lift voor de trap, loop terwijl je telefoneert, verkies de fiets boven de auto. De beloning komt niet alleen in de vorm van gewichtsverlies. Lichamelijke activiteit verhoogt de fitheid van het hart. Gebruik van spieren verlaagt het risico van diabetes. Belasting van de botten vermindert de kans op osteoporose en daarmee op ouderdomsfracturen.

Uiteraard blijft roken de slechtste gewoonte, gevolgd door overmatig alcoholgebruik. Officiële cijfers leren dat ruim de helft van de Nederlanders te veel alcohol drinkt en dat een op de vijf rookt. Overmatig alcoholgebruik kan onder meer leiden tot kanker van de mondkeelholte en ontsteking van de lever. Ook is een verband aangetoond met borstkanker: twee glazen per dag lijkt al te veel. Indirect effect van alcohol is een verminderde weerstand tegen infecties.

De effecten van alcoholgebruik kun je compenseren met extra zink samen met vitamine A. Dit helpt bij de afbraak van alcohol. Vitamine C lijkt rokers te beschermen tegen verlies van vitamine E (door hun roken). Vermoedelijk voor komt vitamine C dat vitamine E wordt omgezet in schadelijke vrije radicalen.