^DeAndereKrant

Trots toonde Robert van der Noor­daa, zelfbenoemd ‘trollenvanger voor de Volkskrant’, deze maand een foto van een penning die hij had ontvangen van de de Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding en Veiligheid (NCTV). “Zo cool, ik kreeg als erkenning en waardering voor mijn werk deze penning/munt van de NCTV.” Het regende daarop felicitaties aan zijn adres. “Van harte gefeliciteerd”, tweette het account Mees Pimpel. “Ik ben blij dat er tenminste ook nog mensen zijn die zich inzetten voor de goede zaak in tegenstelling tot al die wappen die alleen maar alles kunnen framen en afzeiken.” Het account Jochem Bredewout: “Van harte gefeliciteerd! Met de erkenning voor je bijdrage in het bestrijden en blootleggen van zaken die onze rechtstaat, democratie en onze veiligheid bedreigen!” Kritiek was er ook, bijvoorbeeld van ene Sam: “Hoera, een sticker van de meester”. Monique Schutte: “Ik las veel over Wob-onderzoek naar maatregelen tijdens corona. Welke rol heeft de NCTV daar gespeeld? Wat heeft gezondheid met terrorisme te maken?”

Vorig jaar klonk vanuit de Tweede Kamer stevige kritiek op de dienst. De NCTV volgt kritische politici, journalisten en andere opiniemakers op sociale media en deelt de aldus verkregen informatie met andere overheidsinstanties, zo bleek uit diverse Wob-documenten. Dit gebeurde niet alleen tijdens de coronacrisis van 2020 en 2021, maar bijvoorbeeld ook al in de weken en maanden na de MH17-ramp van 2014. “Het ministerie is Kamerleden aan het controleren, terwijl Kamerleden het ministerie horen te controleren”, foeterde Caroline van der Plas van BBB. Andere Kamerleden vroegen zich af wat de bestaansreden was van de NCTV. Er waren toch al twee inlichtingendiensten: AIVD en de MIVD?

Van der Noordaa heeft van de NCTV een penning in ontvangst genomen. Het klopt echter niet dat hem die is gegeven “als erkenning en waardering voor zijn werk”, stelt NCTV-woordvoerster Nynke van der Zee. “Hij kreeg de penning omdat hij een presentatie heeft gegeven over zijn bedrijf Trollrensics, niet voor werk dat hij voor ons heeft gedaan. De penning is een standaard bedankje dat alle sprekers ontvangen.” Van der Noordaa weerspreekt dit. Bij de uitreiking van de penning zou de organisatie gezegd hebben dat dit was “uit waardering voor jullie werk”. Van der Zee: “Het was omdat we de presentatie waardeerden die hij gaf”.

Van der Noordaa richtte in 2019 samen met Richard Odekerken Trollrensics op, een bedrijf dat zich richt “op het blootleggen van desinformatiecampagnes op sociale media”. Trollrensics heeft hiervoor software ontwikkeld, doet onderzoek en biedt trainingen aan. Van der Noordaa lichtte begin 2022 een tipje van de sluier op over zijn klantenkring. Hij tweette dat hij werkte aan een project van de Navo en projecten uitvoerde voor “de Oekraïense autoriteiten”. Trots toonde hij een foto van een certificaat dat hij had ontvangen van het Oekraïens centrum voor bestrijding van desinformatie van de Nationale Veiligheids- en Defensieraad van Oekraïne. Hoe lang doet hij dit werk al? “Over de exacte aard en duur van mijn werkzaamheden voor de Oekraïense overheid mag ik geen nadere mededelingen doen”, zegt hij. “Voor de Navo hebben we gedurende 2022 een project uitgevoerd.”

Van der Noordaa ziet het niet als een probleem dat hij de journalistiek combineert met werkzaamheden voor een buitenlandse mogendheid en een militair bondgenootschap. Dit omdat hij “altijd heel open” is over al zijn projecten en werkgevers. De Nederlandse Vereniging van Journalisten denkt hier echter anders over. “Het is wel duidelijk dat samenwerking met een buitenlandse mogendheid of de Navo afbreuk kan doen aan je geloofwaardigheid als onafhankelijke journalist”, reageert algemeen secretaris Thomas Bruning van de beroepsvereniging. “Maar de journalistiek is en blijft een open beroep. Hoe iemand te werk wil gaan, is primair een keuze van de persoon zelf.”

Van der Noordaa schreef tot en met 2020 artikelen voor onder meer De ­Groene Amsterdammer. Media als NRC, de Volkskrant en Trouw raadplegen hem soms als deskundige op het gebied van trollen, nepaccounts en desinformatie. “Op sociale media wemelt het van de trollen, accounts die op slinkse wijze het publieke debat proberen te sturen”, schreef de Volkskrant in 2021. “Gelukkig zijn er journalisten als Robert van der Noordaa die met ze de strijd aangaan.” In hetzelfde jaar kroonde NRC hem tot “’s lands beste speurder naar online beïnvloeding van de politiek”. In maart van dit jaar publiceerde ­Pointer, het onderzoeksplatform van KRO-NCRV, een artikel op de website over de resultaten van dataonderzoek van Van der Noordaa over de ophef die was ontstaan op sociale media over de Week van de Lentekriebels, een jaarlijkse project van Expertisecentrum Rutgers om basisscholieren voor te lichten over seksualiteit. “Misinformatie” zou een “haatmachine” op gang hebben gebracht, luidde de conclusie.

Op 29 augustus 2018 publiceerden Robert van der Noordaa en mede-auteur Coen van de Ven in De Groene Amsterdammer het artikel Hoe Russische trollen inspelen op westerse angsten. Zij stelden daarin dat Russische trollen op Twitter “zich actief bemoeien met voor Nederland relevante onderwerpen zoals de MH17-ramp […] door het opstoken van de politieke flanken, wat in Nederland vrijwel alleen maar neerkomt op steun aan alternatief-rechts en de PVV”. De auteurs noemden geen enkel voorbeeld van zo’n tweet en die bleek er bij nadere beschouwing ook niet te zijn. In de dataset waar de journalisten zich op zeiden te baseren en die te vinden is op de website russiatweets.com, is slechts één Nederlandstalige tweet te vinden met de hashtag MH17. Die was bovendien geschreven door een Nederlander: de burgerjournalist Michel Spekkers (alias Michel Baljet), als reactie op een tweet van Tom Vennink van de Volkskrant. Het ANP wijdde niettemin een persbericht aan het nepnieuws van De Groene, waarna tal van media het klakkeloos overnamen. Hoofdredactrice Xandra Schutte weigerde te rectificeren.

Op 12 november 2020 publiceerden Van der Noordaa en Van de Ven in de Groene Amsterdammer het artikel Nederlandse MH17-activist blijkt schaakstuk voor Russische inlichtingendienst. Zij doelden hiermee op blogger Max van der Werf die op eigen initiatief onderzoek heeft verricht in het oosten van Oekraïne naar de toedracht van de ramp met vlucht MH17. De rechtbank, het OM en de verdediging hebben meermaals verwezen naar de bevindingen van Van der Werff. Van der Noordaa en Van de Ven beschuldigen de MH17-blogger ervan dat hij “handelde in opdracht van de Russische militaire inlichtingendienst GROe” en dat hij “nepbewijs creëerde en publiceerde”. Zij zeggen zich hiervoor te baseren op een door Bellingcat gepubliceerd onderzoek, The GRU’s MH17 disinformation operations part 1: The Bonanza Media project. De NOS en journalistenvakblad Villamedia namen het nieuws aanvankelijk over van De Groene, maar rectificeerden nadat ze inzagen dat De Groene een onjuiste weergave had gegeven van het Bellingcat-artikel. Hoofdredactrice Xandra Schutte weigerde echter te rectificeren. Zij wil ook niet reageren op de bekentenis van Van der Noordaa dat hij werkt voor de Oekraïense autoriteiten en het feit dat hij dit mogelijk al deed toen hij als journalist nog stukken schreef voor De Groene.

Van der Noordaa heeft Van der Werff op Twitter beschuldigd van samenwerken met “DNR-terroristen”. Hij doelde hiermee op de autoriteiten in de zelfverklaarde volksrepubliek Donetsk in het oosten van Oekraïne. Van der Werff heeft zich hierover beklaagd bij de Raad voor de Journalistiek. Die oordeelde dat Van der Noordaa “onzorgvuldig” had gehandeld. “Van der Noordaa heeft de uitlating over klager niet onderbouwd of genuanceerd en heeft aldus algemene normen ten aanzien van het publiceren van ernstige beschuldigingen geschonden”, aldus de Raad.