^DeAndereKrant

De Fransen noemen het de comportement attentiste, de afwachtende levenshouding, Amerikanen hebben het over kicking the can down the road, waarom nu doen wat je tot morgen kunt uitstellen. De bekende Zambiaanse econome Dambisa Moyo gebruikt liever het woord ‘procrastineren’. Als u puberende kinderen hebt, of er zelf ooit een bent geweest, dan weet u waar het over gaat: het lamlendig uitstellen van verplichtingen, zoals leren voor een tentamen wiskunde. Er zijn bepaalde biologische, evolutionaire redenen waarom elk mens deze eigenschap bezit. Helaas is deze levenshouding de belangrijkste Europese regeringsleiders sinds de kredietcrisis ook niet vreemd geweest en daar gaat de burger nu een hoge prijs voor betalen.

Het begint op de laatste dag van 1991. In Maastricht spreken de leden van de Europese Economische Gemeenschap (EEG) af dat er een gemeenschappelijke munt zal komen. Uit alle wetenschappelijke literatuur blijkt dat een euro alleen kan bestaan als rijkere landen in het collectief grote financiële offers brengen. Het opgaan in een financiële federatie betekent namelijk dat de zwakkere landen geen lokaal economisch beleid meer kunnen voeren.

Er is bijvoorbeeld een rentestand en wisselkoers voor elk land in de uiterst diverse muntunie en die passen bij niemand. In de VS dragen rijke staten in bepaalde gevallen zelfs wel eens tien procent van het lokale inkomen af, om de unie te laten slagen. Nederlanders zijn daar niet toe bereid, wat een succesvolle euro onmogelijk maakt. Immers, bij de eerste de beste onvermijdelijke economische tegenslag reageert elk land in de Europese muntunie anders en dat verscheurt het blok.

In 2010, tijdens de eurocrisis, daalde de werkloosheid in Duitsland bijvoorbeeld, terwijl de Griekse jeugdwerkloosheid meer dan de helft hoger lag. Dat rechttrekken kost geld maar Nederlanders blijken daar niet toe bereid te zijn. Daar kan men wat van vinden, maar in een democratie is het wat het is. Bij de laatste peiling over dit onderwerp, van I&O Research in 2020, gaf driekwart van de ondervraagde Nederlanders aan geen belastinggeld voor het Europese Corona­fonds te willen geven. De euro en Europese integratie moeten slagen maar het mag niks kosten. Dat moet wel misgaan.

De regeringsleiders in Maastricht in 1991 bedachten een truc. Ze pakten een vel papier en daar schreven ze op dat het toch erg belangrijk was dat de euro zou slagen. Om de Nederlanders binnenboord te houden schreven ze op dat het op magische wijze niks zou kosten, het belangrijke artikel 125 van het verdrag. In de preambule van dat verdrag staat dat de regeringsleiders, namens Nederland toen Wim Kok, ‘vastberaden’ waren er desondanks een succes van te maken. Nu maar hopen dat het vanzelf goedkomt! Bijna geen Europeaan weet het, maar dit is het wankele fundament van de euro.

In 2008 brak de kredietcrisis uit. De Amerikanen kregen de schuld, maar de zwakkere eurolanden hadden op eigen houtje ook veel te veel schulden opgebouwd, vaak bij Noord-Europese, onvoorzichtige banken. Omdat er geen Europees minister van Financiën is die over de euro kan waken (het mocht niks kosten) belooft de centrale bank het zaakje tegen elke prijs te redden. Alleen heeft de ECB weinig middelen. De ECB kan rentes drukken, rommel van banken overkopen en zo de geldhoeveelheid vergroten. Dat gebeurt sinds 2008 onafgebroken, maar bijzonder genoeg heeft de ECB het steeds over tijdelijke maatregelen. Het wordt tijd dat de Europeaan begrijpt dat ‘tijdelijk’ niet bestaat. In ongeveer twee jaar zal de ECB in dit tempo een omvang hebben zo groot als de hele Europese economie, een ongekend economisch experiment. En het helpt niet, want het maakt landen lui.

Neem Italië. In 2000 had het land al meer dan 100 procent staatsschuld, tegenover de economie. Het land had nooit bij de euro gemogen. De banken wisten toen: als het puntje bij paaltje komt, krijgen wij ook gratis geld. Dat is verboden, maar de EU breekt nu eenmaal regels. Het werd een sjoemelunie. Italië was verplicht de schuld vanaf 1998 af te bouwen maar schond de regels, zonder enige schaamte. Nederland accepteerde het. In 2010 zat Italië in een heftige schuldencrisis, want door de begrotingstekorten was de schuld verder gegroeid. Er kwam paniek op de financiële markten, dus Italië moest een rente van vijf procent op de staatsschuld betalen. Daar zou het land onder bezwijken, dus er kwam Europese steun – gericht op landen en banken die er zelf een potje van maakten.

Door die steun, vooral van de ECB, daalde de rente van Italië weer, de paniek was even over. Nu zou het land de schulden kunnen saneren in overleg met de andere eurolanden. Het slaapmiddel van de ECB zorgde echter voor verder doormodderen, waardoor er alleen maar meer schulden werden gemaakt. Inmiddels zit Italië op een schuld van 155 procent van het bruto binnenlands product (bbp), veel meer dan de juridische bovengrens van 60 procent – waar Nederland zich met veel pijn en moeite wel aan houdt. Men kan Lehman Brothers, het virus of Poetin de schuld geven, maar feit is dat bepaalde landen het domweg vertikken de boekhouding op orde te brengen. De ECB koopt het aantoonbaar toch wel op en daarmee verdwijnt de noodzaak van begrotingsdiscipline.

Maar elk tijdelijk noodmiddel dat je te lang gebruikt wordt bot. Als we jaarrekeningen van de Italiaanse centrale bank bestuderen, dan blijkt dat de staatsschuld sinds de kredietcrisis met 591 miljard is gestegen – tegen alle afspraken en regels in. Waar is die geparkeerd? Rijke Italianen maakten in 2021 nog 200 miljard euro winst op hun beleggingsportefeuilles, omdat aandelen omhoog gingen door het ingrijpen van de centrale bank vanwege Corona. Op een totaal vermogen van tienduizend miljard zijn Italianen ook in 2021 niet bereid de eigen overheid te helpen. De investeringen in eigen obligaties bleven steken op een schamele 130 miljard euro. Waarom? Omdat de ECB het wel oplost. Alle Italiaanse begrotingstekorten verdwijnen direct naar de balans van de ECB. Dat maakt Italië lui. Nederlanders hebben er ook last van, want het verruimen van de geldhoeveelheid zorgt hier voor inflatie.

Nederland kampt nu met een inflatie van zeventien procent, maatschappelijk onacceptabel. De ECB zou daarom de rente moeten verhogen om de inflatie af te remmen. Alleen zou Italië dan in de problemen komen met al hun schulden, dus dat doet de ECB niet. De eurocrisis met een dreigend uiteenvallen van de munt zou dan weer actueel worden. Dat is een les voor de toekomst: hoge inflatie in Nederland is politiek acceptabel, als je daarmee de euro bij elkaar houdt.

Nu is er, pijnlijk genoeg, toch weer paniek ontstaan op de financiële markten. De doormodderende politici hebben alleen maar meer schulden gemaakt en bankiers worden daar zenuwachtig van. Ze beginnen schuldpapier van overheden weer te dumpen, het is letterlijk net zo erg als in 2010. Dus alle offers, voor Nederlanders was dat het slikken van inflatie en een ontploffende huizenmarkt, zijn voor niets geweest. De eurocrisis is terug in alle hevigheid. De energiecrisis maakt het erger, want alle eurolanden samen verliezen nu elke maand zo’n vijftig miljard euro per jaar aan de rest van de wereld. De ooit zo stabiel geachte export van Duitsland is bijvoorbeeld helemaal ingestort, naar het niveau van de vroege jaren ’90.

Veel mensen zien de ernst van de situatie niet in. Nederland en de andere leden van de eurozone komen nu in een zeer zware recessie terecht, precies op het moment dat de inflatie hoog is. Die bestrijden zou neerkomen op een renteverhoging maar dan gaat Italië failliet. Daarom zal de huidige hoge inflatie niet geremd worden. De werkende ruggengraat van Nederland zal tot aan ongeveer 2024 wel een derde van de koopkracht kunnen verliezen, bij ongewijzigd beleid. Dat is wat er op het programma staat, als iedereen dat slikt.