Noodzakelijke uitbreiding elektriciteitsnet loopt vast door stikstofslot
Bert Weteringe | Datum: 30 december 2025
Illustratie: Wilfred Klap
De investeringskosten bedragen volgens TenneT 37 miljard euro voor de periode 2026-2035
Het Nederlandse elektriciteitsnet heeft het zwaar te verduren door de snelle toename van het aantal windturbines, zonnepanelen, batterijen, laadpalen en warmtepompen. Uitbreiding en verzwaring van het net is hard nodig om storingen en stroomuitval te voorkomen, maar tweederde van de noodzakelijke bouwactiviteiten dreigt vertraging op te lopen door de uitstoot van stikstof bij Natura 2000-gebieden. Volgens een rapport van adviesbureau Ecorys heeft de vertraging “verstrekkende indirecte effecten op de economie, de energietransitie en de fysieke leefomgeving, die zowel op korte als lange termijn het welvaartsniveau van Nederland beïnvloeden”.
Als gevolg van het klimaatbeleid is in Nederland het aantal windturbines, zonnepanelen, batterijen, laadpalen en warmtepompen de laatste jaren fors toegenomen. Het groeiende transport van elektriciteit over het landelijke elektriciteitsnet dat hiervoor benodigd is, zorgt voor netcongestie — een file op het stroomnet doordat er tegelijkertijd te veel stroom wordt opgewekt en verbruikt. Zolang dit probleem niet is opgelost, kunnen er geen nieuwe grootverbruikers zoals bedrijven, winkels, supermarkten en scholen op het net worden aangesloten. Inmiddels is de wachtrij van grootverbruikers al gegroeid naar 14.000, zoals blijkt uit een brief van demissionair minister Hermans aan de Tweede Kamer van 6 oktober. Met dit probleem trekken we wereldwijde aandacht. “In een van de meest geavanceerde economieën ter wereld is er iets misgegaan met de stroomvoorziening van het land”, meldde de BBC op 16 oktober.
TenneT wil het probleem oplossen, maar daarbij doemt een nieuw probleem op: bij de noodzakelijke bouwwerkzaamheden, zoals het plaatsen van hoogspanningsmasten en kabels, wordt stikstof geproduceerd. Omdat veel van deze werkzaamheden in of in de buurt van Natura 2000-gebieden plaatsvinden, wordt daar niet zomaar een omgevingsvergunning voor verleend. Volgens de website van TenneT dreigt ongeveer tweederde van deze projecten hierdoor te maken te krijgen met vertraging.
Momenteel werkt TenneT aan 141 projecten om het hoogspanningsnet op land te verzwaren. De investeringskosten voor deze verzwaring bedragen volgens het ‘ontwerp investeringsplan 2026’ van TenneT 37 miljard euro voor de periode 2026 tot 2035. Het gaat om honderden kilometers nieuwe verbindingen en circa 1.000 nieuwe hoogspanningsmasten die gepland zijn. Een groot deel daarvan ligt in of nabij Natura 2000-gebieden.
De vergunningverlening voor projecten zoals woningbouw, landbouw en infrastructuur ligt in Nederland echter grotendeels stil vanwege het stikstofslot. Dit komt voort uit Europese natuurwetgeving en de uitspraak van de Raad van State in mei 2019, waarbij het Programma Aanpak Stikstof (PAS) ongeldig werd verklaard: er mogen van ‘Brussel’ niet langer uitzonderingen worden gemaakt. Wie iets wil ondernemen waardoor mogelijk stikstof terecht komt in een Natura 2000-gebied, heeft hiervoor van de provincie een vergunning nodig volgens de Omgevingswet of een ander toestemmingsbesluit. In de praktijk blijkt het vaak onmogelijk om aan te tonen dat een project geen extra stikstofdepositie veroorzaakt, waardoor er vrijwel geen vergunningen worden verstrekt.
In de provincie Overijssel leidde vermeende stikstofdepositie op 30 oktober tot een bouwstop voor de vervanging van kabels en masten op het traject Raalte-Nijverdal in het Natura 2000-gebied Boetelerveld. Dit gebeurde nadat natuurorganisatie Landschap Overijssel, die zich inzet voor landschaps- en natuurwaarden in Overijssel, een handhavingsverzoek had indiend.
Het traject waar de bouwstop voor geldt, wordt door TenneT beschouwd als ‘de zwakste schakel’ in het hele Overijsselse netwerk. Daarom moet de huidige capaciteit daar flink worden uitgebreid. De werkzaamheden voor de verzwaring van het tracee startten al in 2023, toen werd begonnen met de benodigde vernieuwing en uitbreiding van het verouderde hoogspanningsstation in Raalte. Voor het verzwaren van het netwerk moeten daarnaast 84 hoogspanningsmasten en -lijnen worden vervangen om netcongestie te voorkomen. Eén van die masten staat in het Natura 2000-gebied Boetelerveld en drie in de bufferzone eromheen.
Op basis van onderzoeken was TenneT begin 2025 met de werkzaamheden gestart, ervan overtuigd aan de regelgeving te voldoen. Hierover zei TenneT woordvoerder Sybren de Noord op 7 november tegen de Stentor: “Zo’n belangrijk project wordt altijd zorgvuldig voorbereid. We hebben ook een natuurtoets gedaan en geconcludeerd dat de uitstoot van stikstof beperkt is en we hiervoor geen vergunning hoeven aan te vragen. Het gaat immers om een tijdelijke klus, waarbij steeds weer op een andere plek wordt gewerkt. Een extern adviesbureau deelde onze mening, maar de provincie heeft anders beslist. Deze megaklus zou zo’n anderhalf jaar in beslag nemen, maar loopt nu forse vertraging op. We hebben onze werkzaamheden uit voorzorg stilgelegd en zijn nu de vergunningaanvraag aan het voorbereiden. We verwachten de werkzaamheden op zijn vroegst weer te kunnen starten na de zomer 2026”.
Ondertussen blijft de overlast voor omwonenden van het gebied voortduren. Zo liggen de weilanden rondom de hoogspanningsmasten op het traject vol met rijplaten en zijn hele gebieden voor wandelaars, fietsers en mountainbikers afgesloten vanwege de veiligheid. Of deze gebieden weer worden opengesteld, is afhankelijk van een besluit van de provincie. Daarnaast is het volgens De Noord nog onduidelijk of TenneT de rijplaten, zware machines en andere apparatuur uit het gebied mag halen om die de komende tijd elders in Nederland te kunnen inzetten: “Ook daarvoor hebben we een vergunning van de provincie nodig, want hierbij komt ook stikstof vrij”.
Volgens het onderzoeksrapport De netto maatschappelijke kostprijs van netcongestie dat afgelopen augustus door onderzoeks- en adviesbureau Ecorys werd gepubliceerd, heeft vertraging van de benodigde werkzaamheden aan het hoogspanningsnet “verstrekkende indirecte effecten op de economie, de energietransitie en de fysieke leefomgeving, die zowel op korte als lange termijn het welvaartsniveau van Nederland beïnvloeden”. Dit uit zich in “verstoringen in de toegang tot betaalbare energie, vertraging van de energietransitie en aantasting van het landschap”. Industriële activiteiten zullen zich volgens het rapport concentreren rond gebieden met een robuust elektriciteitsnet. Hierdoor is extra stroom nodig, die moet worden aangevoerd met extra kabels en masten in landelijke- en natuurgebieden. Dit kan leiden tot verlies van biodiversiteit, verstoring van natuurlijke habitats en veranderingen in landbouw- en natuurgebieden, waarschuwt Ecorys.
Bekende, andere vertragingen die al zijn opgelopen door het ontbreken van stikstofvergunningen betreffen de verzwaring van het traject Rilland — Tilburg voor de aansluiting van windturbines en zonnevelden en een nieuw hoogspanningsstation in het Rotterdamse havengebied voor de aansluiting van industrie en de aanlanding van windenergie die op zee wordt gegenereerd. De vertraging betekent dat de kosten voor TenneT en uiteindelijk voor consumenten en bedrijven toenemen, omdat het treffen van benodigde noodmaatregelen zoals het ‘slimmer’ benutten van het net vele malen duurder zijn dan uitbreiding van het hoogspanningsnet, zoals blijkt uit het Ecorys rapport.
Om toch toestemming te kunnen verlenen voor de geplande projecten aan het hoogspanningsnet in en rondom de Natura 2000-gebieden, onderzoekt het ministerie van Klimaat en Groene Groei mogelijkheden om onder het stikstofslot uit te komen met behulp van de ADC-toets (Alternatieven, Dwingende redenen, Compensatie). Dat blijkt uit een kamerbrief van demissionair minister Hermans die op 6 oktober 2025 naar de Tweede Kamer werd gestuurd. Bij de toepassing van de ADC-toets, zou kunnen worden gecheckt of ondanks de tijdelijke stikstofdepositie door de aanleg van energie-infrastructuur “de algehele samenhang van Natura 2000-gebieden bewaard blijft”. Daarbij wordt gekeken naar “het ontbreken van alternatieven, dwingende redenen van openbaar belang en compensatie van de aangetaste natuur”.
Volgens Adam Bakker, Statenlid van de provincie Overijssel die sinds begin 2025 pleit voor het toepassen van de ADC-toets voor boeren, is dit opmerkelijk: “Voor de energietransitie wordt de mogelijkheid voor de toepassing van de ADC-toets wel onderzocht, maar voor de boeren wordt deze toets vooralsnog niet mogelijk gemaakt.”
Megawindturbines die de leefomgeving van mens en dier verpesten‚ ‘nulemissiebeleid’ waardoor ondernemers de stad niet meer in kunnen met dieselbusjes‚ smart city-apparaten zoals 5G‚ wifi-trackers en sensoren in lantaarnpalen die de privacy en gezondheid van burgers aantasten‚ wateroverlast als gevolg van ‘vernattingsbeleid’‚ wolven die recreatie onmogelijk maken‚ de komst van oefenterreinen voor Defensie — op allerlei manieren wordt de leefomgeving van burgers bedreigd. Steeds meer mensen komen hiertegen in verzet. Ze spreken in bij raadsvergaderingen of zetten acties op touw om de controle over hun omgeving terug te pakken.
Wij zijn ervan overtuigd dat burgers op lokaal vlak veel kunnen bereiken. Zeker als we verbinding maken met elkaar. Daarvoor is deze nieuwe rubriek bedoeld. Hierin belichten wij wekelijks een lokaal initiatief waarmee burgers zich teweerstellen tegen plannen die hun leefomgeving aantasten. Alle initiatieven zullen bij elkaar worden gebracht op een aparte website van De Andere Krant (in ontwikkeling). Wij hopen dat mensen hierdoor elkaar weten te vinden en niet zelf steeds opnieuw het wiel hoeven uit te vinden.
Ben jij bezig met een lokaal initiatief waarvoor je aandacht wilt vragen en dat ook voor mensen elders in het land relevant is? Neem dan contact op met de redactie: redactie@deanderekrant.nl o.v.v. De Grote Verbouwing.
Wat je alleen leest in De Andere Krant
Dossiers
