Psychiatrische patiënten belanden steeds vaker in de cel
Hendriëlle de Groot | Datum: 29 augustus 2025
Illustratie: Marion de Backer
“een betreurenswaardige ontwikkeling, beboeten in plaats van passende hulp bieden”
Mensen met complexe psychiatrische problematiek krijgen steeds vaker straf, zoals bekeuringen of gevangenisstraf, in plaats van hulp. Deskundigen wijten dit mede aan bezuinigingen op de geestelijke gezondheidszorg, die hebben geleid tot sluiting van klinieken, verminderen van het aantal bedden en groeiende wachtlijsten. Gespecialiseerde advocaat Dick Poot: “Instellingen doen sneller aangifte, ook als ze weten dat het gedrag uit de stoornis voortkomt.” De Andere Krant sprak met drie vrouwen die deze harde realiteit aan den lijve ondervonden.
De psychische problemen van Sylvia (30) begonnen al op jonge leeftijd. Toen ze 8 jaar was, werd haar moeder ernstig ziek. “In ons gezin werd niet over gevoelens gesproken. Ik leerde alles op te kroppen.” Ze kreeg in de loop der jaren verschillende diagnoses: borderline, autisme, chronische depressie. Op haar 15e werd ze voor het eerst opgenomen, daarna volgden 6,5 jaar gedwongen opnames — onafgebroken, met vele overplaatsingen.
Na talloze therapieën, zonder noemenswaardig resultaat, werd ze ‘uitbehandeld’ verklaard. “Ik werd niet meer opgenomen, onder het mom van ‘autonomie bevorderend beleid’. Voor mij voelde dat alsof ik in de steek werd gelaten.” Het ging snel bergafwaarts: Sylvia belandde meerdere keren op het spoor, vanuit dwanggedachten en zelfmoordneigingen. “Elke keer als dat gebeurde, kreeg ik een boete opgelegd die een advocaat dan weer moest aanvechten.”
“Op een gegeven ogenblik moest ik naar het politiebureau komen voor een ‘stopgesprek’ (een gesprek waarin de politie iemand aanspreekt op zijn gedrag, met als doel dat het gedrag stopt — red.). Toch lukte het mij niet weerstand te bieden aan die gedachten.” De dreiging van boetes hielp niet, de stemmen in haar hoofd waren te sterk. “Uiteindelijk kreeg ik een gebiedsverbod.” Bij elke overtreding werd ze drie dagen in de cel gezet.
Het Openbaar Ministerie begon met dossieropbouw om forsere maatregelen te kunnen treffen. In mei 2024 werd ze opgepakt. “Het was Moederdag. Mijn moeder kwam net uit het ziekenhuis, mijn tante was jarig. We zouden er een leuke dag van maken. De wijkagent belde: ‘Ben je thuis?’ Meteen voelde ik argwaan. Als ik niet vrijwillig mee zou gaan, zouden ze mij van mijn bed lichten.”
De officiële aanklacht luidde ‘stalking van hulpdiensten’, omdat haar crisisgedrag veelvuldige politie- en ambulance-inzet vergde. “Ik deed het echt vanuit wanhoop.” In afwachting van haar proces zat Sylvia 58 dagen in het Penitentiair Psychiatrisch Centrum in het Justitieel Complex Zaanstad. “Erger dan elke opname die ik heb gehad. Ik schreef in mijn dagboek: ‘Ik ben in een hel beland’.” Ze werd naar de reclassering gestuurd. “Maar die wisten ook niet wat ze met mij aan moesten.” Tot haar schrik eiste de officier van justitie tbs met dwangverpleging, oftewel opname in een tbs-kliniek, tussen moordenaars en verkrachters. Sylvia was kort aanwezig bij haar rechtszitting, maar ze was zo suf door de medicatie dat zij daar weinig van meekreeg. “Emotioneel te zwaar, ik kon het niet aan.”
Haar advocaat ging in hoger beroep. Een week na de uitspraak op 15 juli, is Sylvia opgelucht: “Er is geen tbs opgelegd. Zelfs het gebiedsverbod voor de spoorwegovergangen is opgeheven.” Ze werd aangeklaagd voor belaging van hulpdiensten, mishandeling en spoorlopen, maar de rechtbank heeft haar vrijgesproken, mede door het advies van gedragsdeskundigen. Ze kreeg één maand gevangenisstraf, maar die heeft ze al uitgezeten in voorarrest.
De uitspraak geeft haar een dubbel gevoel, vanwege het gebrek aan perspectief. “Ik heb een Wlz-indicatie (Wet langdurige zorg — red.) voor beschermd wonen. Maar als ik me aanmeld, zeggen instellingen: sorry, we vinden het te complex. Ik kan geen behandeling krijgen of een plek om te wonen.”
Het geval van Sylvia staat niet op zichzelf. Advocaat Dick Poot, die gespecialiseerd is in het verlenen van juridische hulp aan psychiatrische patiënten en twee vrouwen uit dit artikel bijstond, ziet een verschuiving naar minder tolerantie in de maatschappij en meer justitiële aanpak. Over de aangiftes tegen mensen met ernstige psychiatrische problematiek zegt hij: “In veel gevallen seponeert het OM die. Maar ik zie wel een verandering. Instellingen doen sneller aangifte, ook als ze weten dat het gedrag uit de stoornis voortkomt. Dan denk ik: if you can’t stand the heat, stay out of the kitchen. Natuurlijk is een veilige werkplek voor zorgverleners belangrijk, maar als je in dit vak zit, hoort dit er soms bij.”
Mensen die uit wanhoop naar het spoor lopen, zoals Sylvia, bestraffen met een boete vindt hij “totaal bezopen en volledig misplaatst”. Hij noemt een voorbeeld van een cliënt, een man met een ernstige gedragsstoornis die soms op straat gaat schreeuwen, waarvoor de burgemeester hem een gedragsaanwijzing en vijfhonderd euro boete oplegde per keer dat hij de mist inging. “Dit terwijl de rechtbank had vastgesteld dat het gedrag voortkomt uit zijn stoornis. Ik heb een bezwaarschrift geschreven. De bezwarencommissie adviseert de burgemeester in klare taal de aanschrijving in te trekken. De burgemeester moet nog beslissen, maar dit voorbeeld illustreert wel de toenemende repressie vanuit de politiek, zoals het beboeten van daklozen voor iedere nacht dat zij buiten moeten slapen — een betreurenswaardige ontwikkeling, beboeten in plaats van passende hulp bieden.”
Volgens hem heeft bij 10 procent van de meest ernstige psychiatrische gevallen de stoornis hen volledig in zijn greep. “Ze hebben dan nauwelijks invloed op hun gedrag.” Een voorbeeld van zo iemand is Sanne (26), die hij als cliënt heeft gehad. Sanne verblijft sinds maart gedwongen in de KIB (Kliniek Intensieve Behandeling) in Eindhoven, een kliniek voor mensen met zeer complexe gedragsproblematiek. “Het is hier vreselijk”, zegt ze direct. Ze klaagt over een ‘toxische’ groepsdynamiek, gebrek aan therapie en personeel dat tijdens diensten een boek leest of op een tablet kijkt in plaats van op de bewoners te letten. Omdat ze geen therapie krijgt, is ze begonnen met het lezen van zelfhulpboeken.
Haar jeugd was zwaar: een agressieve zus die het gezin terroriseerde en seksueel misbruik. Ze heeft meerdere behandelingen en opnames gehad — zonder resultaat. “Zelfs forensische klinieken wilden me niet meer opnemen. Er werd letterlijk tegen mij gezegd: Nog één incident en het wordt tbs.” Elf maanden zat ze thuis, zwaar gesedeerd met medicatie en amper begeleiding. “Er kwam hooguit wekelijks iemand langs van het FACT (Flexible Assertive Community Treatment, FACT-teams bieden behandeling in de eigen omgeving — red.).” Haar psychiater gaf aan dat hij akkoord zou gaan met een euthanasieverzoek. “Toen ben ik me daarin gaan verdiepen.”
In de KIB-kliniek ging het de eerste weken mis. Tijdens een black-out bedreigde ze het personeel met een spiegelscherf. “Ik geloofde het niet, totdat ik het zwart op wit zag. Als ik zo’n black-out krijg, kan ik mij daar niets meer van herinneren.” Ze werd drie dagen in de separeer gezet, zonder dat ze contact met haar advocaat mocht opnemen.
Dat ook mensen zonder verleden met psychische problemen in de ggz terecht kunnen komen, blijkt uit het verhaal van Inge (niet haar echte naam). Tot anderhalf jaar geleden had ze een normaal leven. Ze werkte als jurist voor een bureau met klanten zoals de Rijksoverheid en hield zich bezig met de afhandeling van fraudezaken en integriteitsvraagstukken.
Tot ze problemen kreeg met haar gezondheid en haar privéleven. Haar relatie ging stuk en ze kreeg een ernstige hormonale aandoening die haar hypofyse aantast en leidt tot uitputting en hartklachten. Ze belandde meerdere keren in het ziekenhuis. Ze gaf aan dat het beter was dat haar drie kinderen — 10, 14 en 21 jaar — tijdelijk bij hun vader zouden verblijven. “Omdat het niet goed ging, vroeg ik meermaals om hulp. Maar steeds werd ik van het kastje naar de muur gestuurd.”
Op Moederdag 2023 voelde ze zich wanhopig en alleen. “De politie was mij zat vanwege eerdere meldingen, vanuit pure wanhoop.” Ze belde de hulpdiensten, die adviseerden ‘maar te gaan slapen’. “Ik had de neiging van het balkon te springen.” Een buurvrouw, die ze omschrijft als de “roddelqueen van de wijk”, belde de politie en beweerde dat Inge op haar raam had gebonsd en haar deur wilde intrappen, wat volgens Inge onjuist was. Inge zat depressief op de bank met alcohol. “Toen kwam de politie en werd ik in de boeien geslagen en in de cel gegooid.”
De zaak werd later geseponeerd wegens gebrek aan bewijs, maar Inge maakt zich grote zorgen over haar VOG (Verklaring Omtrent Gedrag), die ze nodig heeft voor haar werk. Ze heeft haar politiedossier grondig doorgespit, waarin staat dat ze ‘klasse A’ gevaarlijk zou zijn. “Dat betekent dat als er een melding over mij binnenkomt, er hoge politie-eenheden moeten worden opgeroepen. Dat is overdreven”, merkt ze op. Het label zou vijf jaar in haar dossier blijven staan. “Ik zou alcoholist, verslaafd, hoogst gevaarlijk en agressief zijn. Terwijl ik als moeder slechts één jaar met de ggz te maken had. Voor mijn problemen begonnen, organiseerde ik een kerstkoor voor de kinderen op school, zat ik in de ouderraad en was ik een normale werknemer. Geloof je dit zelf nog?”
Hoewel het nog steeds slecht gaat, zit ze zonder hulpverlening thuis. “Ik ben uit de zorg gegooid en getraumatiseerd. Enerzijds door de ggz, de vele separaties en opsluitingen, en anderzijds doordat ik in het strafrecht terecht ben gekomen.” Ze is zo bang voor hulpdiensten, dat ze haar huis heeft beveiligd met camera’s en sensoren. “Ik zorg er altijd voor dat mijn fietsverlichting het doet. Anders ben ik bang dat ik weer word aangehouden. Ik kan niet meer tegen sirenes. Dan doe ik gelijk oordoppen in.”
Dit is de gerectificeerde versie van het artikel dat in nummer 34 van De Andere Krant (23 augustus 2025) gedrukt is
De politie registreerde in 2024 ruim 149.000 meldingen van mensen met ‘verward gedrag’ — een stijging van 6 procent ten opzichte van 2023. Het betrof ongeveer 42.000 personen, wat neerkomt op 20 procent van alle mensen die met justitie in aanraking kwamen. Ook in het strafrecht is een verschuiving zichtbaar. Het gemiddeld aantal tbs-patiënten steeg van 1614 in 2023 naar 1665 in 2024. Het aantal nieuwe tbs-maatregelen met dwangverpleging kwam in 2024 uit op 178. De gemiddelde behandelduur van tbs steeg van 8,7 naar ruim 9,9 jaar.
Volgens deskundigen hangt dit deels samen met bezuinigingen in de geestelijke gezondheidszorg. Sinds 2012 is fors gesneden in de ggz. Het aantal bedden in de langdurige zorg werd gehalveerd, klinieken en begeleid-wonenprojecten sloten en personeelstekorten zorgden voor langere wachttijden. Ambulante teams, zoals FACT en crisisdiensten, raken overbelast, waardoor juist mensen met de meest complexe problematiek tussen wal en schip vallen.
De Nederlandse GGZ: “Bel het Meldpunt Zorgwekkend Gedrag”
De Nederlandse GGZ reageert ontwijkend op de vragen van De Andere Krant over het verband tussen bezuinigingen in de GGZ en het feit dat er steeds meer mensen met psychiatrische problemen met justitie in aanraking komen. Een woordvoerder wijst op de verantwoordelijkheid van gemeenten, woningcorporaties en burgers. “Als iemand zijn werk verliest of schulden heeft, is dat geen probleem dat de GGZ moet oplossen.” Ze roept mensen op het Meldpunt Zorgwekkend Gedrag te bellen.
TBS Nederland laat weten niet op vragen in te kunnen gaan, vanwege gebrek aan cijfers en de gevoeligheid van het onderwerp.
Wat je alleen leest in De Andere Krant
Dossiers
