Raad van State werpt zich op als beschermer van Ombudsman
Laura Oorschot | Datum: 26 augustus 2025
Thom de Graaf | Fotografie: Phil Nijhuis
rechtszaak tegen ombudsman bekritiseerd nog voordat zaak was behandeld door de rechter
De Raad van State heeft in zijn jaarverslag over 2024 een zaak die nog behandeld moest worden door zijn eigen Afdeling bestuursrechtspraak, al bestempeld als “onwenselijk procedeergedrag” en “misbruik van recht”. Daarmee heeft de Raad van State de uitkomst van de zaak beïnvloed en de onafhankelijkheid van de rechtspraak, aangetast, stelt stichting De Verbeelding die de zaak tegen ombudsman Reinier van Zutphen voert. Volgens Gijsbert Hoogerkamp van de stichting houdt de Raad van State de Ombudsman consequent “de hand boven het hoofd”.
Stichting De Verbeelding procedeert sinds 2021 tegen de Nationale Ombudsman, Reinier van Zutphen, om inzicht te krijgen in diens reiskostendeclaraties. De stichting werd opgericht in 2000 door jurist Gijsbert Hoogerkamp om “de rechtsbescherming van de burger te verbeteren” — De Verbeelding verleent onder meer rechtsbijstand aan burgers die “in de knel komen met de overheid”. Hoogerkamp, die de stichting opzette omdat hij vond dat hij als directeur van een organisatie in de zorg “te veel verdiende” en iets goeds wilde doen met zijn geld, vond het merkwaardig dat de Ombudsman jaarlijks ruim 100.000 euro aan reiskosten declareerde. Nadat herhaalde Woo-verzoeken bij de Ombudsman niets opleverden, groeide de kwestie in 2022 uit tot een publiek conflict. Door de ruchtbaarheid die de stichting via haar website en sociale media aan de zaak gaf, stroomden volgens Hoogerkamp “steeds meer klachten binnen over het functioneren van de ombudsman als onafhankelijk bemiddelaar tussen overheid en burger”.
In december 2022 besloot de Ombudsman dat hij nog maar twee Woo-verzoeken per maand wilde behandelen van De Verbeelding. In maart 2023 oordeelde de voorzieningenrechter van de rechtbank Den Haag dat dit besluit “evident onrechtmatig” was en schortte de maatregel van Van Zutphen op.
In plaats van gehoor te geven aan het gerechtelijke vonnis, deed de Ombudsman er een schepje bovenop en besloot geen enkel Woo-verzoek van De Verbeelding nog in behandeling te nemen. De stichting stapte opnieuw naar de rechter. Dit keer besloot de president van de rechtbank Den Haag, Robine de Lange, met wie de stichting in een andere procedure gebrouilleerd was geraakt, een andere rechter op de zaak te zetten. De nieuwe rechter, mr. G.P. Kleijn, van de rechtbank Den Haag, draaide het eerdere oordeel in maart 2024 volledig om: niet de ombudsman, maar Stichting De Verbeelding zou zich schuldig hebben gemaakt aan ‘misbruik van recht’. Vermeldenswaard is dat Klein en Van Zutphen goede bekenden zijn van elkaar. Zij zaten samen in het College van Beroep voor het Bedrijfsleven (CBB). Van Zutphen gaf daar tussen 2012 en 2015 leiding aan (plaatsvervangende) raadsheren zoals Kleijn.
De Verbeelding, die haar proceskosten uit donaties betaalt, ging vervolgens in hoger beroep bij de Raad van State. Volgens de stichting “wemelt het daar echter van de vriendjes van de heer Van Zutphen”, zo staat op hun website. Van Zutphen was vóór zijn benoeming tot Ombudsman in 2015 verbonden aan de Afdeling bestuursrechtspraak van de Raad van State als staatsraad in buitengewone dienst. “Er is daar werkelijk niemand die hij niet bij zijn voornaam kent” en “daarom ging het allang niet meer om de feiten, maar om het onder het tapijt vegen van de zaak”, aldus De Verbeelding. Het was voor de stichting dan ook geen verrassing dat de Raad van State in november 2024 het beroep van de stichting niet-ontvankelijk verklaarde.
De Verbeelding besloot nog een laatste poging te ondernemen om haar gelijk te halen en diende een verzoek om herziening in bij de afdeling Bestuursrechtspraak van de Raad van State. De zitting van deze zaak vond plaats op 12 augustus. De uitspraak volgde afgelopen week al. Die viel negatief uit voor de stichting.
Voor Hoogerkamp is dit niet onverwacht. Terwijl de stichting in afwachting verkeerde van een datum voor de zitting, liet de Raad van State zich in het jaarverslag over 2024 namelijk al uit over de zaak. Onder het kopje ‘onwenselijk procedeergedrag’ wordt de rechtsgang van de stichting, met een directe verwijzing naar de uitspraak in het hoger beroep, weggezet als ‘misbruik van recht’. Daarmee gaf de Raad van State volgens de stichting al impliciet aan hoe de zaak zou moeten worden beoordeeld. Dit tast de onafhankelijkheid en onpartijdigheid van Nederlands hoogste bestuursrechter aan, stelt De Verbeelding.
Voor de stichting was de uitlating in het Jaarverslag reden genoeg om aangifte te doen tegen vicepresident en voormalig D66-leider De Graaf, die leiding geeft aan de Raad van State, en ook wel ‘de onderkoning van Nederland’ wordt genoemd. “Voor een man die zo wordt genoemd, is het een doodzonde op de stoel van de rechter te gaan zitten. Hij pleegt daarmee een ambtsmisdrijf waar een forse gevangenisstraf op staat”, schrijft de stichting op X. “We laten het kennelijk toe dat onze rechtsstaat steeds verder wordt ondermijnd door degenen die haar hoeders zouden moeten zijn.”
Daarbovenop deed de stichting ook aangifte wegens smaad. In het jaarverslag over 2024 vermeldt de Raad van State dat “personen die veel procedures voeren, gevoed door groot wantrouwen tegen de overheid in het algemeen en tegen de rechtbanken en de Afdeling bestuursrechtspraak in het bijzonder”, een probleem vormen. Volgens het advies- en rechtsorgaan vragen deze personen “onevenredig veel tijd van de organisatie door de vele procedures, inclusief herhaalde verzoeken om wraking en herziening. Wanneer deze personen — waarvan Stichting De Verbeelding als voorbeeld wordt genoemd — bovendien beledigend of zelfs bedreigend handelen tegen rechters en medewerkers, is de impact groot”, zo staat in het jaarverslag.
Stichting De Verbeelding zag dit als een directe aantijging aan het adres van haar ‘huisjurist’ Hoogerkamp, die inmiddels geen voorzitter is maar namens de stichting nog wel de juridische procedures voert. “Als niemand minder dan Thom de Graaf mij van het bedreigen van rechters en medewerkers beticht, dan kan dat niet grondig genoeg worden onderzocht”, schrijft hij op X.
Tegen deze krant zegt Hoogerkamp dat hij “het Openbaar Ministerie vooral wil uitdagen de aangifte tegen Thom de Graaf serieus te nemen”. Vorige maand liet het OM echter weten de aangifte tegen De Graaf te seponeren, omdat er onvoldoende bewijs zou zijn om over te gaan tot strafrechtelijk onderzoek. “De passage in het jaarverslag betreft immers een algemene constatering waarin de naam Hoogerkamp niet wordt genoemd”, stelt het OM. De Verbeelding concludeert op X dat “de onderkoning net zo onschendbaar is als de koning zelf”.
Volgens Hoogerkamp toont het vonnis van de Afdeling bestuursrechtspraak in de zaak van 12 augustus aan dat de rechtsstaat in Nederland stuk is. “De Afdeling heeft razendsnel uitspraak gedaan”, zegt Hoogerkamp. “Normaliter gaan daar vele weken, zo niet maanden overheen, maar nu heeft men zich er kennelijk zo snel mogelijk van willen afmaken. Nodeloos om te zeggen dat de Afdeling zich keurig aan de instructies van Thom de Graaf heeft gehouden. Sowieso is alles er bij de Afdeling op gericht om voormalig staatsraad Reinier van Zutphen de hand boven het hoofd te houden. Wat mij betreft heeft de Afdeling zich daarmee definitief buiten de rechtsstaat geplaatst. We gaan ons er op beraden welke consequenties dat zal moeten hebben.”
De huidige voorzitter van stichting De Verbeelding, Gerben Robbers, in het dagelijks leven werkzaam als ic-verpleegkundige, liet zich eerder scherp uit op X: “Het aanzien van de gehele rechterlijke macht is te grabbel gegooid om het antwoord op een enkele vraag onder de pet te houden, namelijk: hoe verantwoord je je reiskosten?”
Advocaat Hester Bais, een gezaghebbende stem in de juridische wereld en bekend om haar strijd tegen netwerkcorruptie, volgt de kwestie, die volledig lijkt te ontsporen, “met grote interesse”, zo schrijft ze op X. Ze wijst op diepgewortelde ons-kent-ons-cultuur binnen de rechterlijke macht: “Het is bekend bij advocaten zoals ik, die daartegen strijden, dat vriendjes vaak bereid zijn elkaar te helpen om lastige burgers de mond te snoeren en/of onwelgevallige gerechtelijke uitspraken voor de machthebbers te voorkomen.”
De Raad van State stelt in een reactie tegenover De Andere Krant dat “de tekst in het jaarverslag over 2024 in algemene zin is geschreven” en dat de verwijzing naar de uitspraak van het hoger beroep in de zaak tegen de Ombudsman, waarnaar gelinkt wordt, slechts een voorbeeld is. “Het feit dat een herzieningsverzoek mogelijk is, betekent volgens het instituut niet dat de uitspraak, totdat eventueel op dat verzoek positief is beslist, niet geldig en openbaar is.”
Een woordvoerder van De Ombudsman stelt dat De Verbeelding Woo-verzoeken uitsluitend indiende “om druk uit te oefenen” en “er werd gedreigd met aangifte tegen onze medewerkers en het publiceren van hun persoonsgegevens. Na verloop van tijd werden zodanig veel verzoeken ingediend dat het een te grote belasting op onze organisatie legde.” De Ombudsman verwijst naar de uitspraak van de rechtbank van het hoger beroep van november 2024. “De Raad van State stelde toen dat het misbruik van recht van de stichting een dusdanig structureel karakter had, dat de Nationale Ombudsman Woo-verzoeken voor onbepaalde tijd mag weigeren. De Raad van State stelde ons dus in het gelijk.”
Wie is Reinier van Zutphen?
De Nationale Ombudsman Reinier van Zutphen was van 2007 tot 2012 voorzitter van de Nederlandse Vereniging voor Rechtspraak (NVvR). Van september 2012 tot 1 april 2015 was hij voorzitter van het College van Beroep voor het bedrijfsleven (en senior raadsheer). Van 1 april 2013 tot 1 april 2015 was hij staatsraad in buitengewone dienst bij de Raad van State. Op 1 april 2015 begon hij als Nationale Ombudsman van Nederland. Hij is herbenoemd (door de Tweede Kamer) voor een tweede termijn, die in 2021 begon.
Wat je alleen leest in De Andere Krant
Dossiers
