Tienduizenden ondernemers aan rand van de afgrond
Hendriëlle de Groot | Datum: 13 mei 2025
Fotografie: DutchScenery
‘coronasteun’ blijkt molensteen
Veel bedrijven zijn al failliet, en nog eens 30 tot 40 duizend mkb’ers die een beroep deden op ‘coronasteun’ van de overheid staan volgens Michiel Hordijk, directeur van het Instituut voor het Midden- en Kleinbedrijf (IMK), op omvallen. Deze ondernemers die tijdens de coronacrisis de deuren dicht deden om het virus onder controle te krijgen, grepen destijds de ‘ondersteunende hand’ van de overheid. Een hand die al gauw glibberig bleek, want de coronasteun ontmaskerde zich razendsnel als coronaschuld. Volgens financieel expert Ab Flipse komt er nog een veel grotere faillissementsgolf aan. “De steen ligt in de vijver.”
Tijdens de coronacrisis stelde de overheid een reeks ‘steunmaatregelen’ in voor bedrijven die hun omzet zagen wegvallen als gevolg van de maatregelen. Regelingen zoals de NOW (Noodmaatregel Overbrugging Werkgelegenheid), TVL (Tegemoetkoming Vaste Lasten), TOZO (Tijdelijke overbruggingsregeling zelfstandigen) en de mogelijkheid om de belastingterugbetaling uit te stellen, werden door de Rijksoverheid gepresenteerd als ‘ondersteuning’ of ‘overbrugging’. Bij veel ondernemers heerste daarom niet de indruk dat het om een (harde) lening ging. Tijdens de coronacrisis deden dan ook bijna 652 duizend bedrijven een beroep op minimaal een van de coronasteunmaatregelen, oftewel ruim 1 op de 3 bedrijven in Nederland, zo meldt het Centraal Bureau voor de Statistiek.
Het Instituut voor het Midden- en Kleinbedrijf (IMK), dat al meer dan 100 jaar mkb’ers ondersteunt, beraamde deze maand dat tussen de 30.000 en 40.000 van die bedrijven de komende jaren alsnog kopje-onder kunnen gaan. Niet ondanks, maar dankzij ‘de coronasteun’. Zij worden nu namelijk geconfronteerd met terugvorderingen die ze niet hadden zien aankomen en (nu nog) niet kunnen terugbetalen.
“Vlak na corona werd duidelijk: het wordt niet weggestreept. Wat je terug moet betalen, is geld dat toen niet verdiend is. Ondernemers moeten het nu uit hun winst halen, terwijl die winst vaak nog helemaal niet terug is. Het wrange is dat een groot deel van die bedrijven gewoon gezond is. Zonder de schuld zouden ze overleven”, vertelt directeur Michiel Hordijk aan De Andere Krant.
Jurist Eric Pouw, gespecialiseerd in herstructurering en doorstarts van bedrijven, stelt dat veel ondernemers op coulance hadden gerekend, omdat de overheid zelf de beperkende coronamaatregelen invoerde. “De overheid leek tijdens corona te suggereren: we helpen je nu, en later komt het wel goed. Velen dachten: misschien wordt het zelfs wel kwijtgescholden. Maar dat is niet het geval.” Vooral sectoren als horeca, retail en detailhandel zijn hard getroffen. De NOW-regeling dekte een deel van de loonkosten, maar lang niet alles. Ondertussen liep de belastingdruk op. “Salarissen en personeelskosten moesten doorbetaald worden. Daar stond geen omzet tegenover. Dat is vooruitgeschoven — kosten zonder dekking. Nu moet er een hoop geld verdiend worden om dat alsnog af te lossen”, zegt Hordijk.
Naast de tienduizenden bedrijven die Hordijk noemt, hebben nog veel meer bedrijven te kampen met de gevolgen van het coronasteunbeleid. Begin mei 2025 stond er nog 5,9 miljard euro aan coronabelastingschulden open bij 120.785 ondernemers, zo meldt de Belastingdienst. Van de ruim 266.000 ondernemers die sinds 2022 gebruikmaakten van belastinguitstel, heeft bijna de helft nog niet volledig afgelost. Hoewel de meeste ondernemers halverwege de looptijd van de regeling ongeveer op schema liggen, verwacht de Belastingdienst dat een deel van het bedrag nooit wordt terugbetaald. Veel ondernemers sluiten een saneringsakkoord (regeling waarbij schuldeisers akkoord gaan met gedeeltelijke terugbetaling) of gaan alsnog failliet. De regeling loopt nog tot oktober 2027, en ondernemers kunnen hun aflossing onder voorwaarden pauzeren of verlengen tot zeven jaar — al blijkt uit de praktijk dat velen van deze opties geen weet hebben (zie kader). De uitvoering bij de Belastingdienst is daarnaast stroef. Medewerkers kampen met achterstanden, systemen zijn verouderd en procedures ingewikkeld.
Het faillissementsbeeld is bovendien misleidend. In 2024 gingen zo’n 4.200 BV’s failliet, waarvan 85 procent schulden had bij de Belastingdienst. Daarnaast zijn er 45.000 BV’s opgeheven via turboliquidatie — een situatie waarbij een BV direct wordt opgeheven als er geen bezittingen meer zijn, zonder dat een faillissementsprocedure nodig is. “Die mochten worden opgeheven als er niks meer was om te innen. Ook daar zaten veel coronaschulden bij”, aldus Pouw. “Het is echt een enorm aantal. En het blijft toenemen. Er is nu al sprake van 12 procent meer faillissementen dan vorig jaar.”
Financieel analist Ab Flipse waarschuwde in 2022 en 2023 al voor het huidige scenario. Het verbaast hem dat het nog zo lang geduurd heeft. “Het was uitstel van executie. Nu is het moment gekomen dat de Belastingdienst toch overgaat tot invordering. En dat zorgt voor een sneeuwbaleffect.” Volgens hem is het einde van de faillissementsgolf nog lang niet in zicht. “In de auto-industrie, de chemie en de metaal vallen bedrijven om. Grote bedrijven zelfs. En dat zijn pas de eerste bewegingen. De steen ligt in de vijver.” De maatschappelijke gevolgen zullen fors zijn. “Het UWV moet zijn borst natmaken. De WW wordt met zes maanden verkort, staat in de Voorjaarsnota, mensen zitten een half jaar eerder zonder inkomen. Zeker voor 55-plussers is dat rampzalig. Dan moeten ze naar de gemeente. Eerst je spaargeld opmaken, dan overwaarde van je huis. Dat heeft gevolgen voor ons allemaal”, aldus Flipse.
De drie experts zijn het over één ding eens: het overheidsbeleid heeft compleet gefaald. “Als je enkel door een schuld uit corona die je niet kunt terugbetalen failliet gaat, dan is dat schrijnend. Dan verwacht je meer hulp. Maar dat gebeurt nu dus niet. De Belastingdienst zegt al snel: wij zijn er om belasting te innen. De curator is er om geld binnen te halen. Maar het belang van de ondernemer wordt nauwelijks nog erkend”, aldus Hordijk.
Pouw noemt de overheid “grillig en onbetrouwbaar. We worden steeds weer verrast door beleid dat niet afgemaakt wordt, of teruggedraaid. Als Nederlands burger zeg ik: ik hoop dat er geleerd wordt. Maar het is een raar bedrijf, die overheid.”
Flipse is het meest uitgesproken. “De bron van dit kwaad is de overheid.” Hij doelt zowel op het coronabeleid, als andere politieke keuzes. “Tijdens corona zijn we veel te lang belazerd met maatregelen die nergens op sloegen. De energietransitie heeft de industrie de genadeklap gegeven. Elke keer draait de middenklasse op voor het falende beleid. De onderkant krijgt toeslagen en bijstand, de bovenkant redt zich wel. Maar de middengroep bloedt het hardst.”
Volgens Michiel Hordijk, directeur van het gerespecteerde Instituut voor het Midden- en Kleinbedrijf (IMK) is er nog een optie om een noodlijdend bedrijf gezond te maken, namelijk sanering. Veel ondernemers weten alleen niet dat een traject waarin rente en aflossing tijdelijk kunnen worden stopgezet bestaat. “Een saneringstraject geeft lucht. Maar ondernemers zijn niet goed op de hoogte. En als ze worden afgewezen, moeten ze wél door blijven betalen. Dan wordt het probleem elke maand groter.”
Hij vertelt dat er inmiddels 9.000 saneringen zijn goedgekeurd. Elke week komen er 350 nieuwe aanvragen binnen, waarvan vele worden afgewezen. “Veel ondernemers onderbouwen niet goed waarom ze wél in aanmerking zouden moeten komen. Het levensvatbaarheidsonderzoek is dan essentieel. Je moet aantonen dat je geen andere grote schulden hebt, en dat je het met een regeling wél kunt redden.” Ab Flipse ziet voor de overheid een mogelijkheid om bedrijven die in nood verkeren door de coronasteun te helpen. “Wat je zou kunnen doen: parkeer die schuld. Bevries hem. En als de ondernemer over tien of vijftien jaar zijn bedrijf verkoopt, dan kun je alsnog afrekenen. Dan betaal je terug uit winst, niet uit verlies. Dat is eerlijker en realistischer.” Politicus Wybren van Haga ziet ook nog wel een oplossing voor de schuldenproblematiek: “We zetten er een streep onder. We schelden het kwijt. Punt,” zegt hij resoluut. “Er zijn genoeg andere punten om op te bezuinigen. Stop met die asielinstroom, CO2-onzin, het financieren van de oorlog in Oekraïne. We hebben geld zat. Maar het MKB moet bloeden voor de idiote fouten van Mark Rutte en Hugo de Jonge. Dat is volkomen onacceptabel.”
Belang van Nederland-voorman Wybren van Haga, voormalig Tweede Kamerlid en zelf ondernemer, noemt de coronamaatregelen niets minder dan “de grootste misdaad tegen de menselijkheid” en stelt dat de coronasteun “een standaard politieke truc van Mark Rutte” is geweest.
Tijdens de pandemie, zo stelt Van Haga, is het mkb doelbewust opgeofferd door een overheid die zich moreel superieur opstelde. “Het werd heel erg socialistisch ingestoken”, blikt hij terug. “De staat was barmhartig en redde zogenaamd de samenleving van dat verschrikkelijke virus. Maar de ondernemers? Die waren ineens niet essentieel. McDonald’s mocht open blijven, maar een kleine kapsalon moest sluiten.”
Voor Van Haga was het direct duidelijk dat de steun geen gift zou zijn, maar een lening. Hij spreekt van een juridische fuik. “Dat is de standaard politieke truc van Mark Rutte”, zegt hij. “Het werd gepresenteerd als hulp, maar de terugbetaling is gewoon doorgeschoven naar 2025. Zelfs bij de oorspronkelijke verkiezingsdatum zouden ze de gevolgen niet meer meemaken. Strategisch heel slim: je opvolger krijgt de zondvloed.”
Volgens hem werd de positie van ondernemers structureel ondermijnd. “De eigenaar is kapotgegaan. De kapper die zzp’er was ging thuis zwart knippen, kreeg zijn loon vergoed, én werkte door. Maar de eigenaar van de kapsalon? En de andere ondernemers? Die zijn door het putje getrokken.” Wat Van Haga het meest verontrust, is het gebrek aan afweging van nevenschade die blijkt uit rapporten. “Of het is kwaadaardigheid, of volkomen domheid. Maar in beide gevallen: dit was geen vergissing. Er is bewust gekozen voor schade.” Het “belangrijkste punt” daarin “was de bepaling door de staat dat bepaalde bedrijven ‘niet essentieel’ waren. Er is geen enkele grondslag of onderzoek geweest. Het is ook nooit uitgelegd.”
De EU-landen volgden volgens Van Haga “niet toevallig” hetzelfde script. “Ik vond het verbijsterend om te zien hoe binnen de EU alles was afgestemd. Dezelfde woorden, dezelfde software, dezelfde term ‘groepsimmuniteit’. Alles was zorgvuldig gecoördineerd. En in al die landen zie je nu: ondernemers gaan alsnog failliet.”
De politicus spaart zijn oud-collega’s niet. “Ik kan me niet voorstellen dat Hugo de Jonge zijn gevangenisstraf ontloopt”, zegt hij. “Vijf miljard euro aan bonnetjes. Dat is al vervelend. Maar er zijn ook bedragen bewust overgemaakt. Dat is laakbaar.”
In België is het aantal faillissementen begin 2025 opnieuw fors gestegen, meldt de Vlaamse krant Het Laatste Nieuws (HLN) . Alleen al in Vlaanderen gingen 1749 bedrijven failliet in het eerste kwartaal, goed voor 4462 verloren banen. Net als in Nederland vallen de zwaarste klappen in de horeca en de bouw.
Meerdere oorzaken worden aangewezen voor de faillissementsgolf in België: uitgestelde coronaschulden, gestegen rente, hoge loonkosten, personeelstekorten en onzeker beleid, vooral in de horeca en bouw.
KU Leuven-hoogleraar Pascal Paepen zegt tegen HLN dat we nu “de naschokken van corona” zien: bedrijven kregen tijdens de pandemie steun of overleefden op goedkope leningen, maar krijgen nu te maken met hoge rente, stijgende loonkosten en personeelstekorten. “Veel faillissementen lopen achter op de realiteit. Tijdens corona was er nog uitstel, nu volgt de afrekening.”Hoewel de Belgische markt zich volgens Paepen “langzaam herstelt”, komt dat voor duizenden bedrijven te laat: “Zij gingen al kopje-onder nog vóór het herstel merkbaar werd.”
Wat je alleen leest in De Andere Krant
Dossiers
