Bewoners rond Haaksbergen geschokt door vernattingsplannen provincie
Elze van Hamelen | Datum: 17 mei 2025
“Dit is het einde voor de landbouw en leefbaarheid”
De provincie Overijssel heeft vergaande plannen voor het onder water zetten van een groot gebied vruchtbare landbouwgrond bij het dorp Buurse. Bewoners voelen zich overdonderd door de plannen, die al lang in de maak blijken te zijn, zonder dat iemand dit besefte. “Als dit doorgaat, is het einde verhaal voor de landbouw en leefbaarheid in dit gebied”, zegt Robert ten Cate, een van de oprichters van de Vereniging Behoud Platteland die zich verzet tegen de maatregelen en een eigen participatietraject is gestart voor de bewoners van het gebied, die ook bang zijn voor de gevolgen voor hun huizen.
In 2023 ontvingen de bewoners van het buitengebied een brief van de gemeente Haaksbergen, waar het dorp Buurse onder valt, met een uitnodiging voor een bijeenkomst over de toekomst van de landbouw. “Die presentatie sloeg bij ons in als een bom”, vertelt bewoner Robert ten Cate. “De beschrijving was nogal vaag. Daar wilden we meer over weten. Er werd ons verteld dat de landbouw op de kop wordt gezet, dat we naar een vegetarisch dieet gaan en dat er een strikte vorm van extensivering zal komen — minder vee dus. In de maanden daarna werd pas duidelijk dat de kern van dit verhaal ligt bij het veengebied, het Haaksbergerveen. Om de natuur te verbeteren en in stand te houden wordt in de omliggende gronden het waterpeil verhoogd.”
Naar aanleiding van deze berichten vragen de bewoners informatie op. Daar moeten zij een half jaar op wachten. Wanneer zij het eindelijk ontvangen, blijkt het project een lange voorgeschiedenis te hebben. Er is een waarachtige encyclopedie aan beleidsdocumenten en onderzoeken aangelegd. Al in 2013 werden de gebieden Buurserzand en Haaksbergerveen als Natura 2000-gebied aangewezen, met onder andere de ‘habitats’ actief en herstellend hoogveen. Volgens de EU-wetgeving mag de natuurkwaliteit in gebieden met deze status niet ‘achteruit gaan’.
Na aanwijzing dient binnen enkele jaren een beheerplan te worden opgesteld. In het beheerplan, dat in 2017 verscheen, blijkt dat de omliggende landbouwactiviteiten als problematisch worden gezien: “Ontwatering door landbouwonttrekkingen binnen en buiten de Natura 2000-begrenzing vormt voor veel habitattypen een groot knelpunt”. Om de natuur te beschermen, zal de landbouwproductie eraan moeten geloven: “Voor het opheffen/verminderen van dit knelpunt dienen verschillende landbouwpercelen verworven te worden. Er kan met zekerheid voor de overige landbouwpercelen gesteld worden dat enige vorm van landbouwkundig gebruik onmogelijk wordt door het uitvoeren van de voorgestelde maatregelen.”
In 2019 bericht het advies- en ingenieursbureau Antea Group op de nieuwssite voor bestuurszaken ‘Binnenlands bestuur’ dat zij de opdracht hebben gekregen van de provincie Overijssel voor het uitvoeren van natuurherstelmaatregelen in de Natura 2000-gebieden Buurserzand, Witte Veen en Haaksbergerveen. Het ‘achtergronddocument gebiedsmaatregelen’ van de provincie laat verschillende kaartjes zien, waaronder kaarten uit 1850 en 1900. Ook de Habitat-beschrijving van hoogveen verwijst naar dat jaar, 1850: rond die tijd kwam hoogveen op grote schaal in Nederland voor. Dat zijn opmerkelijke verwijzingen, want rond dezelfde tijd werden ontginningen ingezet. “Veel boeren konden vrij gunstig grond in bezit krijgen”, legt Ten Cate uit. “De overheid faciliteerde dat de grond ontgonnen zou worden”. Boeren uit de omgeving herinneren hoe hun voorouders het land met handenarbeid van het veen gewonnen hebben.
Er volgen vele andere beleidsdocumenten en onderzoeken. Een van de meeste opmerkelijke komt van het ingenieursbureau Sweco. Zij monitoren tussen 2018 en 2021 de herstelmaatregelen uit het beheerplan. Om de natuur in stand te houden zijn de gebieden begraasd, bomen en andere begroeiing verwijderd en is er grond geplagd. Sweco schrijft: “Op basis van de uitgevoerde monitoring geldt dat er nog geen uitspraken gedaan kunnen worden over de effectiviteit van deze maatregelen”.
Toch worden verdere maatregelen voor herstel als noodzakelijk gezien. In 2022 wordt het beheerplan geactualiseerd met maatregelen voor het “creëren van een hydrologische bufferzone — verwerven van gronden”. Niet alleen moeten de waterstanden omhoog, sloten zullen worden gedempt en drainage verwijderd. Verschillende varianten van mogelijke maatregelen worden uitgewerkt. In het meest draconische scenario, ‘de Bosgroep variant’, die volgens de provincie en ondersteunende adviesgroepen het beste is voor de natuur, zal 208 hectare landbouwgrond worden opgekocht en zal op 234 hectare de grondwaterstand verhoogd worden. Het gebied ligt op een zandkop, op 35 meter boven NAP. Water stroomt naar beneden, niet naar boven. Dat betekent dat ook omliggende gebieden last krijgen. De inschatting voor de Bosgroep variant is dat vanwege ‘uitstralingseffecten’ op 268 hectare 35 procent opbrengstderving ondervindt.
Al die tijd zijn de bewoners niet op de hoogte van wat de beleidsmakers bekokstoven. Pas in 2023, tien jaar nadat het gebied het Natura 2000-etiket heeft gekregen, worden zij zich bewust van de plannen, die voor de landbouw desastreuze gevolgen hebben, zoals in het beheerplan uit 2017 ook wordt erkend. “Vernatting betekent einde verhaal voor de landbouw”, stelt Ten Cate, zelf een boerenzoon. “Wat zij willen doen is onomkeerbaar. Als je kritische waterwegen sluit of verontdiept, drainages die bij de ruilverkavelingen zijn aangelegd eruit trekt, dan haal je vruchtbare landbouwgrond uit de roulatie. Die infrastructuur kun je niet binnen een korte termijn weer herstellen. Als de bodem onder water staat gaat de zuurstof er uit. Dan gaat de grond dood. De mineralisatie stopt. Daar heb je geen PhD voor nodig, dat is een feit. Daarom is watermanagement zo belangrijk. Het kost tientallen jaren om die grond dan weer productief te krijgen. Dat kunnen ze in een paar jaar helemaal teniet doen. Dat vind ik het grootste gevaar. Het is eigenlijk een groot experiment. Als nu over een jaar of tien blijkt, dit is helemaal misgegaan, wat heb je dan kapot gemaakt?”
Veel bewoners tonen zich geschokt door de plannen voor de vernatting, die ook grote impact kunnen hebben op woningen, zoals al is gebleken elders in Nederland. Op 23 oktober 2024 hebben de lokale politieke partij Nieuw Haaksbergen en het CDA in de gemeenteraad van Haaksbergen een motie ingediend die het college van B en W opdraagt alle vernattingsmaatregelen stop te zetten, voorzover de gemeente daar over gaat, en er alles aan te doen om de provincie en andere partijen ertoe te bewegen af te zien van de plannen. In de motie, die is aangenomen ondanks dat D66 en PvdA tegen stemden, wordt er onder meer op gewezen dat de vernatting kan leiden tot water-, vocht- en schimmelproblemen in de huizen, en dat als gevolg hiervan de waarde van huizen en bedrijfsruimten enorm in waarde zal dalen. De motie wijst ook op gezondheidsrisico’s, omdat de vernatting zal leiden tot stilstaande watertjes, poelen en plassen die een broedplaats vormen voor insecten als de gelekoortsmug, tijgermuggen en knutten, die gevaarlijke ziekten kunnen verspreiden.
De motie draagt het college van B en W ook op te zorgen voor een “deugdelijk” inspraakproces “waarin omwonenden serieus kunnen participeren”. Daaraan heeft het tot dusver ontbroken. “Als dit in 2013 al bekend was, dan had men op zijn minst destijds een bijeenkomst moeten organiseren”, stelt Ten Cate, die samen met andere inwoners de Vereniging Behoud Platteland heeft opgericht, om het verzet te organiseren. De Vereniging organiseert een eigen participatieproject, omdat ze zich door de provincie niet gehoord voelen. Op een bijeenkomst op 5 april organiseerden zij in Buurse een drukbezochte bijeenkomst, waar bewoners zich verbijsterd toonden dat ze van niets wisten.
Om met de bewoners in gesprek te treden heeft de provincie inmiddels drie excursies in het gebied georganiseerd en zijn er nu maandelijks inloopavonden. Ten Cate is niet onder de indruk: “Bewoners moeten zich dan aanmelden per e-mail. Je mag met maximaal twee personen een half uur langskomen om je door de projectleiders van de provincie te laten voorlichten. Is dat participatie? We krijgen de indruk dat dit project over dit gebied wordt uitgerold, wordt medegedeeld als zijnde ter info, met de mededeling ‘we gaan dit uitvoeren’. Er is ons door de provincie verteld dat er geen ruimte is voor discussie over de uitvoering van het plan. Is het dan nog een plan, of een dictaat?” Komende zomer neemt de provincie een besluit over de te nemen maatregelen.
Nederland weer een moeras?
Het Buurserzand en Haaksbergerveen zijn niet de enige natuurgebieden waar vernatting wordt ingezet voor natuurherstel. De oorspronkelijke natuur in Nederland is nat, er waren veel venen en moerassen. Die zijn ontgonnen en door middel van het aanleggen van afwatering drooggelegd, zodat het land geschikt werd voor de landbouw. Ook in andere delen van het land wordt in beleidsdocumenten aangegeven dat het watergebruik voor de landbouw een probleem is voor de natuur. Die natuur wordt steeds meer uitgebreid. Onder de Habitat-richtlijn van de EU en de biodiversiteitsconventie van de VN is Nederland verplicht 30 procent van het land te beschermen en in andere delen ‘herstelwerkzaamheden’ uit te voeren. Agrarisch onderzoeksjournalist Geesje Rotgers rekende uit dat wanneer je alle landclaims van het natuurbeleid optelt, Nederland straks voor 40 procent uit natuurgebied bestaat. Wordt de geschiedenis zo teruggedraaid en verandert Nederland weer langzaam in een moeras?
Zie ook:
Bewoners Voorne-aan-Zee in verweer tegen plannen om delen van Nederland onder water te zetten.
Wateroverlast in Zuid-Kennemerland — gevolg van vernattingsbeleid?
Vragen van bewoners
De plattelandsbewoners hebben veel vragen. Overziet de provincie wel alle gevolgen van dit project? De maatregelen zijn bijvoorbeeld doorgerekend met behulp van een hydrologisch model. Volgens de provincie voldoet het model, maar bewoners zijn niet overtuigd. Ten Cate: “Dit gebied heeft een zeer wispelturige grond. De provincie gaat ervan uit dat het model klopt, maar dat is nog niet helemaal zeker. Er is voor de modelontwikkeling gebruik gemaakt van een zeer beperkt aantal meetpunten. Gezien de complexiteit van de bodemstructuur zouden er veel meer metingen moeten plaatsvinden voor het ontwikkelen van een betrouwbaar model. Als het model niet goed gevalideerd en getest is, vinden wij dat er grote risico’s genomen worden.” De bewoners zijn niet de enigen met kritiek op het hydrologische model, het plaatselijke waterschap heeft een negatief advies gegeven op de vernattingsplannen. Bovendien blijkt de provincie niet over alle benodigde kennis te beschikken. Er bevindt zich in het vernattingsgebied een oude overdekte vuilstort, die wordt in de plannen niet genoemd. Bij vernatting zou die kunnen gaan lekken, met mogelijke risico’s voor mens, landbouw en natuur. Ten Cate: “Er wordt hier al heel wat generaties geboerd, en niemand kent de grond beter dan de grondbezitter zelf. Zij waarschuwen dan ook over de vuilstort, en andere historische bodemwerkzaamheden”. De boeren zijn niet gehoord bij het ontwikkelen van de vernattingsplannen. Waar de effecten van vernatting op de natuur modelmatig zijn doorgerekend, is er nog helemaal geen zicht op de sociaal-economische effecten. De werkgelegenheid in de lokale gemeenschap wordt grotendeels door de landbouw en het toerisme verschaft. Wanneer boeren gedwongen stoppen, stopt ook de economische activiteit rondom het boerenbedrijf. Wanneer wandel- en fietspaden niet meer begaanbaar zijn vanwege vernatting — zoals in andere gebieden in Nederland al het geval is — zullen de toeristen dan nog wel komen? Stilstaand water trekt insecten aan, zoals tijgermuggen en de knut, die mogelijk gevaarlijke ziekten verspreiden. Wat doet dit alles met de leefbaarheid van het dorp Buurse? Deze vragen worden beantwoord na het kiezen van een variant, heeft de Vereniging Behoud Platteland zich door de provincie laten vertellen. “Ze gaan dus de effecten onderzoeken zodra het project al in kannen en kruiken is. Dat is natuurlijk omgekeerde wereld”, stelt ten Cate.
Bewoners in Actie
Grote verbouwing van Nederland
Ben jij bezig met een lokaal initiatief waarvoor je aandacht wilt vragen en dat ook voor mensen elders in het land relevant is? Neem dan contact op met de redactie: redactie@deanderekrant.nl o.v.v. De Grote Verbouwing.
Wat je alleen leest in De Andere Krant
Dossiers
