VWS wil natuurlijk zelfzorgmiddel Ashwagandha verbieden

Pim Christiaans | Datum: 07 juli 2025

vws-wil-natuurlijk-zelfzorgmiddel-ashwagandha-verbieden

Beeld: De ashwagandha plant

Overheid jaagt op natuurlijk alternatief voor farmaceutische kalmeringsmiddelen

Het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS) bereidt een verbod voor op het ayurvedische kruid ashwagandha. Dit ondanks de grote populariteit van het middel als natuurlijk alternatief voor kalmerende, maar verslavende medicijnen zoals Valium. De officiële reden van het voorgenomen verbod zijn vier meldingen van bijwerkingen over een periode van vijf jaar. De echte reden is volgens critici bescherming van de belangen van de farmaceutische industrie. “Dit is een strijd tegen Big Pharma.”

Ashwagandha (Withania somnifera) wordt al duizenden jaren gebruikt in de Indiase ayurvedische traditie en staat vooral bekend om de stress- en angstverminderende eigenschappen. In 1997 werd het door de EU toegelaten en sinds die tijd is het in Nederland verkrijgbaar als voedingssupplement. “Sinds een jaar of tien is het product enorm populair geworden”, zegt Saskia Geurts, directeur van Natuur- en gezondheidsProducten Nederland (NPN), een brancheorganisatie van de supplementenindustrie, “vooral ook onder jongeren. Voor India is het een belangrijk exportproduct geworden.” Ashwagandha wordt vooral gebruikt als natuurlijk en mild alternatief voor benzodiazepines. Dit zijn kalmerende medicijnen en slaapmiddelen als temazepam, oxazepam en diazepam (‘Valium’ — red.).

Het ministerie van VWS wil ashwagandha nu gaan verbieden in Nederland. Als reden voor deze radicale maatregel verwijst VWS naar een risicobeoordeling van het RIVM, met daarin vier meldingen van leverschade die tussen november 2018 en augustus 2023 bij het bijwerkingencentrum Lareb zijn binnengekomen. Afgelopen maart organiseerde het ministerie een inspraakprocedure waarbij burgers en belangenorganisaties konden reageren op een reeks voorgenomen wijzigingen in de Warenwetregeling Voedingssupplementen en Kruidenpreparaten. Eén daarvan is een verbod op ashwagandha. De mailbox van VWS stroomde vol met meer dan zevenhonderd reacties van artsen, kruidenexperts en gewone burgers die vrijwel allemaal over ashwagandha gingen.

Een woordvoerder van VWS laat weten dat het definitieve besluit over het verbod pas medio volgend jaar wordt verwacht door de verwerking van alle reacties. Daarbij zullen ambtenaren een zware kluif krijgen aan een rapport dat het Herboristengilde, een landelijke vereniging van kruidenspecialisten, over ashwagandha indiende in de inspraakprocedure, met verwijzingen naar 85 wetenschappelijke studies. Over de gemelde gevallen van leververgiftigingen schrijven de specialisten: “Het gaat om een zeer beperkt aantal gevallen, zeker in contrast met het wereldwijd grootschalige gebruik van de plant. In farmacologische termen gaat het om een ‘zeer zeldzame bijwerking’ (minder dan 0,01 procent). Daarnaast is de bijwerking zeer waarschijnlijk omkeerbaar als de symptomen van leverintoxicatie tijdig worden opgemerkt. Dit pleit voor een veiligheidswaarschuwing op etiketten van Withania somnifera-producten, niet voor een verbod. Zeker wanneer de hoeveelheid bijwerkingen (op één hand te tellen) en de kans daarop (< 0,01 procent) wordt vergeleken met de hoeveelheid mogelijke bijwerkingen en de kans daarop bij vrij verkrijgbare medicijnen zoals paracetamol, ibuprofen en andere NSAID’s, wordt duidelijk dat een verbod op Withania somnifera niet in proportie is met het beleid op andere geneesmiddelen.”

Het geringe aantal bijwerkingen van ashwagandha staat in schril contrast tot die van de benzodiazepines. Van deze bestsellers van de farmaceutische industrie — 543.000 gebruikers in 2023 volgens het RIVM — ontvangt bijwerkingencentrum Lareb jaarlijks honderden meldingen. Het Nationaal Vergiftigingen Informatie Centrum noteerde in 2023 14.000 gevallen van overdosering met ‘benzo’s’. De kalmeringsmiddelen van de farmaceutische industrie leiden bovendien binnen enkele weken van normaal gebruik al tot afhankelijkheid. Ten minste 200.00 gebruikers in ons land zijn eraan verslaafd, volgens onderzoek dat in 2015 werd gepubliceerd in het vakblad Gedragstherapie. Wereldwijd zijn van ashwagandha volgens de WHO databank Vigibase in totaal vijftien gevallen van leverschade bekend. Deze zouden ook te maken kunnen hebben met vervuilingen van de gebruikte preparaten of zeldzame individuele gevoeligheden van de slachtoffers.

Volgens het Herboristengilde bestaat over de werking van ashwagandha geen twijfel. Naast het dempen van angst en stress, suggereren studies dat het kruid ook ingezet kan worden bij problemen met slaap, depressie, geheugen, afnemende spierkracht, hormonale disbalans, vruchtbaarheid, de ziekte van Alzheimer, de ziekte van Parkinson en veroudering in het algemeen. “Bijwerkingen die typisch zijn voor benzodiazepinen, zoals verslechtering van cognitieve en motorische functies, werden niet waargenomen in de loop van de experimenten”, schrijven de kruidenspecialisten over onderzoeken waarbij het slikken van ashwagandha angststoornissen verminderde.

Deze beweringen worden ondersteund door twee recente overzichtsstudies waarin het kruid kritisch werd doorgelicht. In 2022 publiceerden Iraanse wetenschappers een meta-analyse van twaalf onderzoeken met in totaal ruim duizend proefpersonen in het Internationale vakblad Phytotherapy Research. En in 2024 kwamen Indiase wetenschappers met een analyse van negen studies met in totaal 558 proefpersonen in het Amerikaanse vakblad Explore (NY). In beide gevallen luidt de conclusie dat ashwagandha stress en angst reduceert zonder ernstige bijwerkingen. Wel wordt erkend dat er behoefte is aan meer en beter onderzoek en dat de veiligheid bij langdurig gebruik meer studie verdient. De uitkomsten van dergelijke meta-analyses gelden binnen de medische wetenschap als de hoogste graad van bewijs van werkzaamheid van een bepaald middel.

Abonneren

Ondanks al deze informatie heeft de overheid de jacht geopend op ashwagandha. Het RIVM publiceerde in het voorjaar van 2024 een risicobeoordeling, waarin wordt erkend dat geen onderzoek is gedaan naar de oorzaken van de gemelde bijwerkingen. “Internationaal onderzoek bij mensen is meestal gericht op de positieve effecten van het kruid. Daarin zijn geen schadelijke effecten gevonden bij mensen die voedingssupplementen met Withania somnifera gebruikten.” De RIVM voegde hier echter aan toe: “Wel hebben artsen vergiftigingen gemeld bij mensen die deze supplementen hadden ingenomen. Zij melden schadelijke effecten in de lever en op de concentraties van schildklierhormonen en cortisol.” Het Rijksinstituut raadt het gebruik van het kruid daarom ‘uit voorzorg’ af.

In een alarmistisch persbericht van 5 maart 2024 naar aanleiding van haar risicobeoordeling, noemt het RIVM ashwagandha in één adem met de erkend riskante kruiden Huperzia serrata (“verlammingsverschijnselen”) en Tabernanthe iboga (“wereldwijd doden gemeld”). De media haken hier gretig op in. Het persbericht leidt tot artikelen over ashwagandha met koppen als RIVM waarschuwt: mogelijk dodelijke kruiden in voedingssupplementen (BNNVARA Kassa) en ashwagandha bestempeld als ‘schadelijk’, maar waarom ligt het nog bij de drogist?” ( Metro). Agnes Kant, directeur van het Lareb, gooit olie op het vuur door in kranten en tv-programma’s tegen het kruid te waarschuwen: “Ik zelf zou het nooit gebruiken”, zei ze onlangs nog in het AVROTROS-programma Radar. Desgevraagd laat ze weten dat er inmiddels negen gevallen van leverschade bij haar instituut zijn gemeld, “waaronder jongeren die met hepatitis in het ziekenhuis zijn beland.” De opmerking dat het om een zeer zeldzame bijwerking lijkt te gaan, pareert ze als volgt: “Dat kun je zo niet zeggen, omdat onbekend is hoeveel mensen het kruid in ons land gebruiken. Misschien is dit maar het topje van de ijsberg.”

“Wij hebben contact gehad met het ministerie van een regio in India waar men allerlei veiligheidsdossiers over ashwagandha heeft”, reageert Geurts. “Terwijl in de bladeren en stengels stoffen kunnen zitten die schadelijk kunnen zijn, zijn de geneeskrachtige componenten geconcentreerd in de wortels. Het gebruik van die wortels heeft in India een enorme historie van veiligheid. Het zou kunnen dat, nu het product opeens populairder is geworden, ook andere delen van de plant in supplementen worden gebruikt. In plaats van een verbod uit te vaardigen, zou dat onderzocht moeten worden.”

De Alliance for Natural Health (ANH), een internationale non profit club die zich als doel stelt de natuurlijke gezondheid te bevorderen, waarschuwt dat het verbieden van ashwagandha tot een ondergrondse online-markt met inferieure producten zal leiden. “Wij pleiten voor de invoering van drie maatregelen”, zegt Marga Verspagen, secretaris van het ANH. “Een dagelijkse dosislimiet van 6,5 gram droge wortel, uitsluiting van niet-worteldelen in supplementen en verplichte waarschuwingslabels die gebruik tijdens de zwangerschap afraden.”

Verspagen verwacht niet dat de overheid het advies ter harte zal nemen: “Het geplande verbod is onderdeel van een bredere Europese trend om natuurlijke zelfzorgmiddelen te beperken. In Denemarken is ashwagandha al per april 2023 verboden. Als de Nederlandse overheid het niet binnenkort van de markt haalt, zal er later alsnog een verbod vanuit Brussel komen. Er lopen daar honderden lobbyisten van de farmaceutische industrie rond, de Europese Autoriteit voor Voedselveiligheid wordt bemand door mensen met belangenverstrengelingen. Natuurlijke middelen zoals ashwagandha gaan ten koste van de verkoop van farmaceutische producten. Dit is een gevecht tegen Big Pharma.”

John van der Woude, ‘leefstijlarts’ uit Amersfoort, reageert in de inspraakprocedure met een woedende mail op het geplande verbod: “Dit moet compleet van tafel. Wij als burgers zullen weinig tot geen schade ondervinden van voedingssupplementen en kruidenpreparaten, maar des te meer van farmaceutische producten en chemicaliën. De mRNA gentherapeutische injecties zijn nog steeds niet van de markt gehaald, ondanks alle publicaties over de vele bijwerkingen, de slechte werking en de DNA-verontreinigingen. De overheid faalt in haar rol als regulator en toezichthouder. Er zijn vele voorbeelden te noemen van farmaceutische missers, maar daar treedt de overheid niet of nauwelijks tegen op. Je vraagt je bijna af of deze wijziging van de warenwetregeling is geschreven door lobbyisten van de farmaceutische industrie.”