Wetsvoorstel geeft burgemeesters macht over sociale media
Hendriëlle de Groot | Datum: 26 juli 2025
Ingrid Michon-Derkzen | mkfotografie
“Het gaat hier expliciet ook om uitingen die niet strafbaar zijn”
‘Wet online aangejaagde openbare-ordeverstoring’. Het is de naam van een wetsvoorstel dat burgemeesters de bevoegdheid moet geven ‘opruiende berichten’ op sociale media te laten verwijderen. Als de wet wordt aangenomen, kunnen burgemeesters zelfstandig bepalen of een tweet een gevaar voor de openbare orde vormt. Burgers kunnen dan op straffe van een dwangsom worden gedwongen het te verwijderen. Er komt geen rechter aan te pas. Jurist Jeroen Pols noemt het voorstel “waanzin, dit past niet in een vrije samenleving”. Privacy-activist Wesley Feijth: “Als je iets zegt dat niet gewenst is, staat de politie aan je deur. Dit wordt één grote censuurshow.”
Mag een burgemeester straks een tweet laten verwijderen en zelfs een dwangsom opleggen? Er ligt een wetsvoorstel op tafel dat dit mogelijk maakt bij berichten die worden aangemerkt als ‘opruiing’. Critici waarschuwen voor een glijdende schaal. “Prioriteit nummer één lijkt het onderdrukken van dissidente stemmen”, zegt jurist Jeroen Pols. Privacy-activist Wesley Feijth: “Mensen worden bang om nog iets te zeggen. Zo krijg je zelfcensuur, precies wat ze willen.”
Het gaat om de ‘Wet online aangejaagde openbare-ordeverstoring’. Het voorstel, ingediend door VVD-Kamerlid Ingrid Michon-Derkzen, geeft burgemeesters de bevoegdheid opruiende socialmediaberichten te laten verwijderen. Wordt daar geen gehoor aan gegeven, dan kan een dwangsom worden opgelegd. Michon-Derkzen noemt het “een noodzakelijk instrument”, omdat “gemeenten vaak te maken krijgen met berichten die tot geweld kunnen leiden. Nu hebben ze geen wettelijk middel om vooraf in te grijpen.”
Het wetsvoorstel is een wijziging van de Gemeentewet, die burgemeesters verantwoordelijk maakt voor handhaving van de openbare orde. Nieuw is dat die verantwoordelijkheid nu wordt uitgebreid naar het digitale domein. Organisaties als Amnesty International en Bits of Freedom vrezen dat het voorstel diep ingrijpt in de vrijheid van meningsuiting.
Jurist Jeroen Pols noemt het voorstel “waanzin”. “Ik wist dat ze daarmee bezig waren. Eerst het water opwarmen, en als het dan vakantie is, drukken ze het erdoor.” Hij ziet een verschuiving van de rechtsstaat naar bestuurlijke willekeur. “We hebben het hier over nationaalsocialistische wetgeving. Dat past niet binnen een vrije samenleving.”
Volgens Pols is het des te gevaarlijker omdat het bestuursrecht betreft. “Er is geen rechterlijke toetsing vooraf. Burgemeesters krijgen enorme beleidsvrijheid. In Duitsland en Engeland zien we ook vergaande repressie rond digitale uitingen, maar daar gebeurt het via de rechter. Hier wil men het via de burgemeester doen — dat is nog een stap verder.”
Bestuursrechters toetsen marginaal, legt hij uit. “Ze kijken alleen: had de burgemeester kúnnen besluiten? Niet: was het besluit redelijk?” Daardoor kunnen vergaande maatregelen genomen worden zonder serieuze inhoudelijke beoordeling. “Worden demonstraties straks gezien als ordeverstoring? Dat valt gewoon onder het demonstratierecht. Maar die grens wordt nu opgerekt. Ze halen de gewelddadig verlopen coronarellen van 2021 in Rotterdam erbij als argument, terwijl we allemaal weten dat die door de NCTV zijn georganiseerd.”
Pols ziet een trend. “Tijdens corona zagen we het ook: politie die op demonstranten werd afgestuurd. Maar alleen als het om het ‘verkeerde’ onderwerp ging. Die selectieve verontwaardiging, dáár zit het gevaar. Als je dit twintig jaar geleden had voorgesteld, was het land te klein geweest.”
FVD-Kamerlid Gideon van Meijeren noemt het voorstel “bijzonder zorgwekkend. Het gaat hier expliciet ook om uitingen die niet strafbaar zijn. Een ongekozen burgemeester mag bepalen dat een mening weg moet, puur omdat die tot onrust zou kunnen leiden. Dat is censuur.”
Volgens hem opent dit de deur naar willekeur. “Het begint met oproepen tot rellen. Dan uitingen die mogelijk tot onrust leiden. Vervolgens: meningen die mensen op ideeën zouden kunnen brengen. Dan ben je al drie stappen voorbij de grens van de rechtsstaat.”
Hij noemt het een klassieke autoritaire strategie. “Eerst wordt een vage dreiging gecreëerd, vervolgens is de overheid zogenaamd de enige die de dreiging kan oplossen. Wie zich daar niet aan conformeert, is ineens ‘tegen de openbare orde’.” Als voorbeeld noemt hij de Project X-rel in Haren, toen in september 2012 duizenden jongeren voor onrust in het dorp zorgden na een uitnodiging voor een verjaardagsfeest op Facebook. “Een op zich onschuldige Facebook-post werd ineens reden tot ingrijpen, puur vanwege de vermeende context.”
Voor privacy-activist Wesley Feijth komt het voorstel niet als verrassing. “Tijdens corona hadden overheden al toegang tot een speciaal Facebook-portaal om content te ‘flaggen’ en te verwijderen. Dat samenspel tussen big tech en overheden is er al lang. Facebook is in oorsprong gewoon een inlichtingenproject, voortgekomen uit DARPA (een agentschap van het Amerikaanse ministerie van Defensie — red.) en het Pentagon. Het idee dat we daar onze vrije meningsuiting op kunnen uitoefenen is naïef.”
De term ‘ordeverstorende content’ vindt hij vaag. Bovendien is zo’n onduidelijke definitie gevaarlijk, juist vanwege de brede interpretatie. “Dat kan alles zijn wat de overheid niet zint. De drempel om in te grijpen wordt steeds lager. Mensen worden bang om nog iets te zeggen. Zo krijg je zelfcensuur, precies wat ze willen.”
Volgens Feijth gaan we richting een sociaal kredietsysteem, zoals in China. “Overal worden toegangspoortjes opgeworpen. Als je gedrag de overheid niet bevalt, krijg je straks geen toegang meer tot sociale voorzieningen of apps. Je zit in een digitale gevangenis zonder dat je het doorhebt.”
Hij ziet ook technologische risico’s. “Er ligt een voorstel waardoor je je moet identificeren om op social media te mogen. Die anonimiteit verdwijnt. En als je iets zegt wat niet gewenst is, staat de politie aan je deur. Vooral in politieke discussies is dat funest. Dit wordt één grote censuurshow.”
Ook Lotte Houwing, beleidsadviseur bij Bits of Freedom heeft kritiek op het wetsvoorstel: “Het gaat hier om een bevel om iets te verwijderen dat de openbare orde zou verstoren. Maar de lat ligt juridisch heel laag. Het gaat niet om strafbare gedragingen, maar om ‘openbare orde’. En dat is een vage grond.” De grens wordt voortdurend opgeschoven. “Meer en meer mensen worden bang voor frictie, of dat nu online is of op straat. Maar frictie hoort in een democratie. Ook een demonstratie die er wat wilder aan toe gaat, is geen ordeverstoring, maar een legitiem deel van het publieke debat.”
Ze ziet het voorstel als onderdeel van een bredere trend. “Je ziet dat protest steeds verder wordt ingeperkt. Er wordt ook gewerkt aan andere voorstellen die het demonstratierecht aantasten.”
Ook over de rol van de burgemeester is ze kritisch. “Die zou juist een verbindende rol moeten spelen — mensen met verschillende opvattingen bij elkaar brengen. Maar dit voorstel maakt dat bijna onmogelijk. Als iemand iets online zet, zit daar vaak onvrede onder. Dat veeg je niet weg door het bericht te verwijderen. Je gumt alleen het signaal uit.”
Ze benadrukt dat de burgemeester al bestaande instrumenten heeft om te kunnen ingrijpen. “Als een uiting echt opruiend is of haat bevat, is daar het strafrecht voor. Daar hoef je dit hele nieuwe bestuursrechtelijke middel niet voor aan te dragen.”
Tot slot waarschuwt ze voor rechtsongelijkheid. “In Eindhoven mag je straks iets niet zeggen wat in Utrecht wel mag. En je komt ook in de knoop met de trias politica: de burgemeester krijgt macht over meningsuiting zonder rechterlijke toetsing. Dat is echt een groot probleem.”
De Vereniging van Nederlandse Gemeenten is terughoudend over het wetsvoorstel. Hoewel de VNG erkent dat burgemeesters soms extra instrumenten nodig hebben, waarschuwen ze voor het risico op willekeur en een gebrek aan landelijke kaders. “De bevoegdheid staat op gespannen voet met de vrijheid van meningsuiting en het demonstratierecht.”
In Duitsland en het Verenigd Koninkrijk zijn repressieve maatregelen tegen ongewenste online uitingen al langer realiteit. In Duitsland monitort een speciale eenheid van ruim 450 ambtenaren sociale media op ‘opruiende’ of ‘beledigende’ inhoud. Burgers die politieke leiders bekritiseren, zoals minister Annalena Baerbock of minister Habeck, kregen boetes tot duizenden euro’s. Alleen al voor kritiek op Habeck zijn er 805 strafzaken geopend. In sommige gevallen werd een boete opgelegd voor het plaatsen van een mop, een spotprent of zelfs het delen van zo’n bericht.
Ook in het Verenigd Koninkrijk is de drempel voor strafrechtelijke vervolging laag. Digitale uitingen die “mogelijk kunnen bijdragen aan maatschappelijke spanningen” vallen al onder het nieuwe handhavingsbeleid. Demonstranten werden er gearresteerd voordat protesten plaatsvonden, enkel op basis van online oproepen.
Wat je alleen leest in De Andere Krant
Dossiers
