Zwerfstroom gevaar voor mens en dier
Bert Weteringe | Datum: 28 november 2025
Fotografie: Arie Kievit | ANP
hoogleraar elektrotechniek Frank Leferink: “We gaan meer problemen krijgen met zwerf-stromen door de toenemende elektrificatie van de samenleving”
Zwerfstroom — elektrische stroom die ongewenst een alternatieve weg neemt buiten het bedoelde elektrische circuit — leidt tot gezondheidsproblemen bij dier en mens. Het kostte boer André van den Oudenrijn twintig jaar om te ontdekken dat zijn koeien er minder melk door produceren. Hij probeert het probleem op de agenda te zetten, maar de overheid en energiebedrijven weigeren verder onderzoek te doen. De problematiek neemt alleen maar toe, omdat als gevolg van de energietransitie meer windturbines, zonnepanelen en batterijen geplaatst worden in Nederland. “Ik weet 100 procent zeker dat we meer problemen met zwerfstromen gaan krijgen door de toenemende elektrificatie van de samenleving”, aldus hoogleraar elektrotechniek Frank Leferink.
Melkveehouder André van den Oudenrijn, die in 2004 een melkveehouderij overnam in Ooltgensplaat op Goeree-Overflakkee, kampt al sinds de start van zijn bedrijf met een verminderde melkproductie. Tot een paar jaar geleden kende hij de oorzaak van het probleem niet. “We hebben hier honderden deskundigen op het bedrijf gehad, maar niemand kwam met resultaat. Achteraf bleek dat de vorige eigenaar ook al onverklaarbare problemen met zijn vee had.”
In 2022 werd het nabije windpark Piet de Wit, dat sinds 2003 dienst deed, ‘gerepowered’. Twaalf bestaande windturbines die sinds 2003 dienstdeden, zijn vervangen door zeven grotere exemplaren. De dichtstbijzijnde windturbine bevindt zich op ongeveer 900 meter van het erf van het melkveebedrijf van Van den Oudenrijn. Direct na deze operatie nam de melkproductie van het vee nog verder af. De koeien gingen ook minder drinken en kregen meer gezondheidsproblemen. Bij Van den Oudenrijn ging een lampje branden. Hij vroeg zich af of de problemen met zijn vee te maken zouden kunnen hebben met de windturbines. Hij klopte aan bij netbeheerder Stedin. “Die constateerde dat er afwijkende stromen waren, maar die vielen binnen de normen.” Om de problemen op te lossen werd het hele bedrijf in 2022 opnieuw geaard, maar dit had een tegengesteld effect: de problemen bij het vee werden alleen maar erger.
Zwerfstroom is elektrische stroom die niet via de kabels, maar door bijvoorbeeld funderingen, waterleidingen of de grond stroomt als gevolg van beschadiging van isolatiemateriaal, onjuiste aarding of elektromagnetische interferentie. Het is aangetoond dat dit bij melkvee kan leiden tot onder andere lagere melkproductie, verminderde vruchtbaarheid, klauwproblemen en vermijdingsgedrag.
Het fenomeen is al zeker dertig jaar wereldwijd bekend, toch wordt er in Nederland en door de EU nauwelijks systematisch onderzoek naar gedaan. De huidige Europese Laagspanningsrichtlijn (2014/35/EU) houdt geen rekening met de ecologische effecten van zwerfstromen. Frank Leferink, professor bij de faculteit Elektrotechniek aan de Universiteit Twente, stelt dat “er geen enkele twijfel is dat zwerfstromen effect hebben op mens en dier”. “Ik weet 100 procent zeker dat we meer problemen met zwerfstromen gaan krijgen door de toenemende elektrificatie van de samenleving”, aldus Leferink. “Het grote probleem is dat je het niet zo eenvoudig kunt meten.”
Johan van Bommel, elektrotechnisch expert uit Someren, specialiseerde zich de afgelopen negen jaar in het meten van zwerfstroom. Hij ontwikkelde een methode om niet alleen de zwerfstroom te kunnen meten, maar ook de richting te kunnen bepalen waar de zwerfstroom vandaan komt. Inmiddels heeft hij bij circa 200 boerenbedrijven in Nederland en België geconstateerd dat er problemen bij het vee worden veroorzaakt door zwerfstroom. “Ik durf te stellen dat alle boeren er in meer of mindere mate mee te maken hebben”, aldus Van Bommel. Hij verwacht dat overlast door zwerfstroom alleen maar verder gaat toenemen, omdat voor de energietransitie een groeiend aantal energiebronnen zoals windturbines, zonnepanelen en batterijen in landelijke gebieden geplaatst worden. Niet alleen voor dieren is zwerfstroom slecht, bij mensen kan het leiden tot hoofdpijn, vermoeidheid en aan het hart gerelateerde klachten (zie kader).
Van den Oudenrijn heeft een stichting opgericht om aandacht te vragen voor het probleem, maar vooralsnog reageren de overheid en energiebedrijven laconiek. De boer kwam in de zomer van 2023 in contact met Van Bommel, die vaststelde dat er op zijn bedrijf sprake was van zwerfstroom — en zelfs in zeer hoge mate. Ook constateerde Van Bommel met metingen dat alle zeven windturbines zwerfstroom in de grond veroorzaken. “Kort bij de stal zie je die exponentieel toenemen, alles stapelt zich op”, aldus Van den Oudenrijn. Een andere conclusie was dat dieren minder water drinken, als de windturbines draaiden. In april 2024 werden na metingen succesvolle maatregelen getroffen tegen de zwerfstroom. Er werd een scheidingstransformator geplaatst, bekend uit de scheepvaart om aantasting van de scheepswanden te voorkomen. De volgende dag gaven de koeien direct zes liter melk per koe meer en binnen twee dagen werden er vijftig koeien tochtig. Maar na de ingebruikname van een grote batterij op het windpark enkele maanden later, keerden alle problemen binnen twee dagen terug. “We kunnen aan het drinkwaterverbruik nu precies zien op welke momenten de batterijen opladen, ontladen of leeg staan. Die correlatie is er.”
Van den Oudenrijn heeft de gemeente Goeree-Overflakkee en de Provincie Zuid-Holland verzocht de effecten van zwerfstroom op mens en dier te gaan onderzoeken. Ondanks het overtuigende bewijs van het bestaan van zwerfstroom, willen de instanties eerst een second opinion voordat ze in beweging komen.
DNV (voorheen KEMA, bekend van KEMA-keur), een advies- en certificeringsbedrijf gespecialiseerd in energie, risicomanagement en technische keuringen, verklaarde in een brief aan de Provincie op 31 januari 2025 dat verder onderzoek niet nodig is. Alles voldoet volgens DNV aan de normen en richtlijnen. Ook (demissionair) staatssecretaris Thierry Aartsen, portefeuillehouder Openbaar Vervoer en Milieu binnen het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat, wees recent het onderzoek naar de invloed van zwerfstroom op vee af, ondanks een met meetrapporten onderbouwd verzoek daartoe van Gedeputeerde Staten Zuid-Holland op 24 januari 2025.
Volgens Aartsen zijn de elektrische installaties van het bedrijf van Van den Oudenrijn niet op orde en is de stal te klein voor het aantal koeien. “Mijn medebewindspersonen en ik zien daarom geen aanleiding tot het starten van een multidisciplinair onderzoek.”
Via zijn Stichting EMV & (dier)welzijn heeft Van den Oudenrijn het tot zijn missie gemaakt het probleem zwerfstroom beheersbaar te maken, om mens, dier en plant gezonder en in een hogere mate van welzijn te kunnen laten leven. “Wij willen maar een ding en dat is dat de waarheid over zwerfstroom boven water komt.”
In een brief van de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit (NVWA), die André van den Oudenrijn eind oktober ontving, eist de toezichthouder dat hij meer dan honderd ligboxen uit gebruik haalt. Hoewel de in 2007 gebouwde stal conform de normen – “en zelfs iets ruimer” – is gebouwd, zouden hun koeien te weinig bewegingsruimte hebben om goed op te kunnen staan. Van den Oudenrijn noemt het allemaal “grote flauwekul”. “De NVWA ziet afwijkend diergedrag, maar onze stallen zijn vergund, gecontroleerd en altijd in orde bevonden. De NVWA zou moeten opkomen voor het welzijn van de dieren, wij laten zien dat de oorzaak extern ligt”. De vermindering van het aantal ligboxen zou een halvering van het bedrijf betekenen, waarmee het voortbestaan van het bedrijf wordt bedreigd.
Het zuivelbedrijf Vagts Dairy in de staat Iowa in de Verenigde Staten, kreeg op 21 juni 2024 een schadevergoeding van 4,75 miljoen dollar toegekend door het Hooggerechtshof van Iowa. Het bedrijf kampte sinds 2013 met zwerfstroom in de grond afkomstig van een nabijgelegen aardgasleiding van de Northern Natural Gas Company. Deze leiding was uitgerust met een elektrisch systeem dat kleine hoeveelheden stroom door de pijpleiding laat lopen om corrosie tegen te gaan. Na de aanleg van dit systeem begonnen de koeien van de familie Vagts zich “bizar en abnormaal te gedragen”. Ze schudden de melkapparatuur van zich af, gingen in drinkbakken staan om hun hoeven van de grond te houden, werden ziek, produceerden minder melk en nakomelingen en hadden een sterftecijfer dat drie keer zo hoog was als normaal.
Ook mensen zijn gevoelig voor zwerfstroom
Net als dieren zijn mensen gevoelig voor zwerfstroom, dat zich uit zich als een fysiologisch effect bij contact: een lichte tinteling – te vergelijken met een 9 Volt batterij tegen de tong houden, stelt professor Frank Leferink (Universiteit Twente). Hoewel hij er niet aan twijfelt dat zwerfstroom klachten bij mensen kan veroorzaken, is het niet zo eenvoudig om de bron van de zwerfstroom te achterhalen. De overlast door zwerfstroom hangt af van zaken als bodemgesteldheid en of er water in de buurt is.
Ook Van den Oudenrijn is ervan overtuigd dat zwerfstroom gezondheidsklachten bij mensen veroorzaakt. Hij constateerde via de buurt-app, persoonlijke contacten en sociale media dat in zijn omgeving veel mensen rondom de tachtig windturbines en tweehonderd voetbalvelden aan zonnepanelen op het eiland Goeree-Overflakkee met slaapproblemen, burn-outs en hartproblemen kampen. Hij klopte met de bevindingen aan bij huisartsen en de GGD. Hoewel de huisartsen de hoge aantallen klachten erkennen, worden deze niet gerelateerd aan zwerfstroom. “De GGD geeft aan dat huisartsen dit niet kunnen ontkennen, maar ook niet bevestigen”, aldus Van Den Oudenrijn.
Wat je alleen leest in De Andere Krant
Dossiers
