Een stadstour langs de schaduwzijden van Utrecht
Hendriëlle de Groot | Datum: 01 juli 2025
Illustratie: Wilfred Klap
Hoe de oude Domstad wordt omgebouwd tot ‘smart city’ en ’tienminutenstad’
Utrecht is hard op weg een 10-minutenstad te worden. Het netwerk van camera’s, 5G-zendmasten en slimme infrastructuur blijft intussen groeien. De initiatiefnemers van de ‘10-minutenwandeling’ — een stadstour langs de schaduwenzijden van smart city Utrecht — willen deelnemers bewust maken van het ontstaan van een openluchtgevangenis.
Voor het Mariaplein in Utrecht hebben zich zo’n veertig wandelaars verzameld. De drie organisatoren van de ‘10-minutenwandeling’, die in werkelijkheid ruim een uur duurt, zijn Robbert Recourt, Dirk Plat en Rens van den Bulck. Zij willen laten zien hoe ver Utrecht al gevorderd is als zogenoemde 10-minutenstad. Deelneemster Afke Huitema, die benieuwd is naar de laatste ontwikkelingen en hoopt gelijkgestemden te ontmoeten, beleeft een thuiswedstrijd. “Het was tien minuten fietsen”, grapt ze.
In een 10-minutenstad zijn alle basisvoorzieningen zoals winkels, scholen, openbaar vervoer en zorg binnen tien minuten lopen of fietsen bereikbaar, zo luidt de globalistische filosofie achter het concept. Gemeenten promoten het als duurzaam, critici zien het als opstap naar een controlemaatschappij waarbij het beperken van de reisbewegingen ervoor zorgt dat je als inwoner opgesloten zit in je eigen stad. In juni vorig jaar trokken bezorgde burgers, onder wie Recourt, naar het gemeentehuis om hun zorgen over deze ontwikkelingen te delen met raadsleden. Volgens hem werden ze zo goed als genegeerd. Naast het streven een 10-minutenstad te worden, ontwikkelt Utrecht zich ook tot smart city: een ‘slimme’ stad waarin technologie en data worden ingezet om processen efficiënter en veiliger te maken met behulp van camera’s en geavanceerde sensoren.
Organisator Robbert Recourt kruipt voor de gelegenheid in de huid van het fictieve personage Piet van de PTT. Hij draagt een kostuum en een tas met brieven, die hij af en toe tevoorschijn haalt bij vragen, uitleg of opdrachten. Met zijn verschijning wil hij ook de kinderen actief betrekken. Moeilijke begrippen worden rustig uitgelegd. Maartje van den Berg, die al jaren onderzoek doet naar en lezingen geeft over de opkomst van smart city’s, loopt mee met een handpop: een kraai. Daarmee trekt ze ook de aandacht van kinderen, stelt hen vragen en heeft scherpe observaties met veel humor. “Wat heb je een mooi horloge! Oh nee, ik jat hem maar niet, want dat wordt vastgelegd door de camera.”
De eerste stop is bij twee observatiepunten: een camera met QR-code en een 360 graden draaiende politiecamera. Een meisje uit de groep leest een vraag voor: “Hoeveel ANPR-camera’s zijn er in Utrecht?” Deze kentekenscanners (Automatic Number Plate Recognition) registreren voertuigen en koppelen gegevens aan politiedatabases. In Utrecht staan er nu al negentien. Ze spelen ook een rol bij de zero-emissiezones: gebieden waar alleen uitstootvrije voertuigen welkom zijn. Vervuilende auto’s worden automatisch herkend en geregistreerd.
“Kijk, die bewoner heeft zijn ramen afgeplakt met folie, mogelijk om straling te weren”, zegt Frank Zweers, beeldend kunstenaar en oprichter van het actiecomité 5Gisnietoke.nl., die mee wandelt. Zweers is ook initiatiefnemer van EMF Kaart NL, een burgerplatform dat elektromagnetische straling in kaart brengt op basis van lokale metingen. Naast hem loopt stadsgenoot Lizzy Weeber, die ook aandacht vraagt voor de schadelijke effecten van straling, van hoofdpijn tot slaapproblemen en zelfs kanker. Volgens Zweers worden kritische onderzoeken bewust genegeerd: “De Universiteit van Aken heeft een EMS-portaal (elektromagnetische straling) met meer dan 40.000 studies. Twee derde zou gezondheidsschade aantonen.” Bij onderzoeken gefinancierd door telecombedrijven liggen de aantallen veel lager. Zweers zegt meer dan een miljoen microwatt per vierkante meter aan stralingswaarde te hebben gemeten: genoeg om per vierkante meter een ledlamp te laten branden. “Maar dat komt ook doordat er zoveel mensen met mobieltjes lopen”, merkt een deelnemer op. “Ja, we doen dit zelf ook, met onze zelfrijdende auto’s en mobieltjes.”
Bij volgende tussenstops is er uitleg over zendmasten en andere controle-instrumenten die bij een smart city horen. Het stationsplein is het kloppende hart van de surveillancemaatschappij, met camerabewaking, 5G-masten en een smart politiebureau. Het smart politiebureau is een recente innovatie: bezoekers kunnen er digitaal aangifte doen. Er zijn geen agenten aanwezig, alleen een servicemedewerker en een beveiliger. Het idee komt uit Dubai, waar dergelijke onbemande bureaus gangbaar zijn. De Utrechtse versie volgde na een bezoek van burgemeester Sharon Dijksma aan de Verenigde Arabische Emiraten.
Iemand merkt op dat de “vijandige architectuur” van Utrecht CS tot meer agressie leidt. Veel asfalt, vrijwel geen groen, de afwezigheid van bankjes: alles om een gezellig samenzijn te ontmoedigen. In steden als Rotterdam gaat het nog verder: daar worden zelfs stalen tangen op bankjes gemonteerd, zodat je geen relaxte houding kunt aannemen. Intussen worden herinneringen opgehaald aan het oude station van Utrecht. Een foto gaat rond, wat de wandeling een zweem van nostalgie geeft. Een andere foto laat zien hoe klassieke huizen hebben plaatsgemaakt voor moderne, afstandelijke architectuur van glas en beton.
Dan stuit de groep op een zogenoemde ‘knip’ in de binnenstad: een straat die is afgesloten voor doorgaand autoverkeer. Alleen bewoners met een vergunning, hulpdiensten of elektrische deelauto’s mogen er nog door. De rest wordt geregistreerd via kentekencamera’s. “De auto wordt uit de binnenstad geweerd”, legt Recourt uit. “Maar intussen worden we overal gevolgd.”
Voor deelnemer Colijn Wakkee uit Utrecht bevestigt de wandeling vooral wat hij al wist. Hij studeerde Geografie en weet veel van ruimtelijke ordening. Aan het einde van de wandeling ploft iedereen neer op een terrasje. De deelnemers wisselen indrukken uit. Het is naast een informatieve wandeling ook een gezellig samenzijn van gelijkgestemden geworden.
De lucht is klam, het begint te regenen. Robbert Recourt pakt zijn spullen in. Of er nog een vervolg komt sluit hij niet uit. “Dat hangt af van de animo. Ook op de vorige wandeling kregen we veel positieve reacties.” Hij heeft ook raadsleden uitgenodigd, maar niemand is daarop ingegaan. “Blijkbaar is er vanuit burgers wel behoefte aan ons initiatief. Het is een maffe tijd. We wandelen door een technocratisch decor van robots en dehumanisering. De wereld waarin we leven is een theater, dus kunnen we daar op z’n minst iets creatiefs mee doen. Geen opgelegde inclusiviteit, maar oprechte expressie van dansers, zangers, jongleurs, clowns en kunstenaars. Dat maakt ons weer de mens waarvoor we volgens mij bedoeld zijn.”
Megawindturbines die de leefomgeving van mens en dier verpesten‚ ‘nulemissiebeleid’ waardoor ondernemers de stad niet meer in kunnen met dieselbusjes‚ smart city-apparaten zoals 5G‚ wifi-trackers en sensoren in lantaarnpalen die de privacy en gezondheid van burgers aantasten‚ wateroverlast als gevolg van ‘vernattingsbeleid’‚ wolven die recreatie onmogelijk maken‚ de komst van oefenterreinen voor Defensie — op allerlei manieren wordt de leefomgeving van burgers bedreigd. Steeds meer mensen komen hiertegen in verzet. Ze spreken in bij raadsvergaderingen of zetten acties op touw om de controle over hun omgeving terug te pakken.
Wij zijn ervan overtuigd dat burgers op lokaal vlak veel kunnen bereiken. Zeker als we verbinding maken met elkaar. Daarvoor is deze nieuwe rubriek bedoeld. Hierin belichten wij wekelijks een lokaal initiatief waarmee burgers zich teweerstellen tegen plannen die hun leefomgeving aantasten. Alle initiatieven zullen bij elkaar worden gebracht op een aparte website van De Andere Krant (in ontwikkeling). Wij hopen dat mensen hierdoor elkaar weten te vinden en niet zelf steeds opnieuw het wiel hoeven uit te vinden.
Ben jij bezig met een lokaal initiatief waarvoor je aandacht wilt vragen en dat ook voor mensen elders in het land relevant is? Neem dan contact op met de redactie: redactie@deanderekrant.nl o.v.v. De Grote Verbouwing.
Wat je alleen leest in De Andere Krant
Dossiers
