Houtstook onder vuur
Sjoukje Dijkstra | Datum: 22 september 2025
Fotografie: Een vuurtje in de open haard (2013) | ANP
Misleidende reclamecampagnes maken houtkachel zwart
De herfst staat voor de deur en dat betekent dat de strijd rond de houtkachel weer oplaait. In veel huiskamers staat de haard symbool voor warmte en onafhankelijkheid. Het lijkt er sterk op dat door de overheid gesubsidieerde clubs er alles aan gelegen is houtstook tegen 2030 te verbieden. Met misleidende campagnes wordt stoken geframed als gevaar voor de volksgezondheid. De Nederlandse Haarden- en Kachelbranche diende een klacht in bij de Reclame Code Commissie over misleidende reclamecampagnes tegen stoken en kreeg gelijk. “Een verbod op moderne kachels is onrealistisch,” zegt Stichting De Groene Stoker. “De kachel is juist belangrijk als back-upvoorziening.”
De Reclame Code Commissie (RCC) was recentelijk keihard over de campagne Eerlijk over houtstook van Milieu Centraal, een club die claimt onafhankelijke en betrouwbare informatie te bieden over duurzaam leven. In een spot werd een weckpotje getoond, gevuld met zwart grafietpoeder als visuele weergave van de hoeveelheid fijnstof die één avond houtstoken zou veroorzaken, vergezeld van waarschuwingen over ernstige gezondheidsrisico’s. De Nederlandse Haarden- en Kachelbranche (NHK) diende een klacht in bij de RCC, die oordeelde dat de titel misleidend was, het potje een vertekend beeld gaf en dat de wetenschappelijke basis voor sommige claims onvoldoende stevig was.
Milieu Centraal zegt zich desondanks gesteund te voelen door de uitspraak. “Op vijf van de zeven punten is de klacht van de branche afgewezen. Wij mogen als kenniscentrum het Nederlandse publiek blijven informeren over de negatieve gevolgen van houtstook”, reageert de organisatie die door verschillende ministeries wordt gesubsidieerd. Wel voegde Milieu Centraal verduidelijkingen toe: het weckpotje is slechts een visuele weergave en er is meer onderzoek nodig is naar de directe invloed van houtstook op de volksgezondheid.
De NHK reageerde in een officiële brief fel op Milieu Centraal. Volgens de stichting bevestigt de RCC dat de grenzen zijn overschreden. “De titel ‘Eerlijk over houtstook’ is terecht misleidend genoemd en het bekende weckpotje met zogenaamd fijnstof geeft een vertekend beeld van de werkelijkheid. Milieu Centraal heeft niet geaarzeld consumenten angst aan te jagen en te misleiden, terwijl er geen beleidsmatige basis is voor uitfasering.”
Ook Stichting De Groene Stoker, een initiatief van houtstokers met een “passie voor vuur en houtkachels”, duidt de terechtwijzing door de RCC vanzelfsprekend anders: “Het is goed dat de RCC paal en perk stelt aan suggestieve campagnes zoals het weckpotje. Voorlichting moet eerlijk zijn. Helaas roepen partijen als Milieu Centraal en het Longfonds vooral waar ze tégen zijn, zonder echte oplossingen aan te dragen. Mensen goed leren stoken, bijvoorbeeld, dat werkt.”
Het RIVM stelt dat houtrook schadelijke stoffen bevat, waaronder fijnstof. “De relatie tussen blootstelling en gezondheidseffecten is voor fijnstof het meest onderbouwd”, aldus een woordvoerder. Verder houdt het instituut zich op de vlakte: er zijn geen reductiedoelen specifiek voor houtstook en er is geen onderzoek naar moderne ecodesign-kachels. Een oordeel over gemeentelijk beleid heeft het RIVM niet.
Illustratie: Wilfred Klap
Het heeft er alle schijn van dat Milieu Centraal de misleidende reclamecampagne voert in opdracht van de overheid, die aanstuurt op een einde van houtstook. Op 13 januari 2020 werd het Schone Lucht Akkoord (SLA) afgesloten en ondertekend door het Rijk, provincies en gemeenten in Nederland. Dit akkoord bevat afspraken en maatregelen om de luchtkwaliteit in Nederland permanent te verbeteren met als doel in 2030 minimaal 50 procent gezondheidswinst te bereiken ten opzichte van 2016, door schonere lucht. “In het SLA gaat het enkel over ontmoediging en voorlichting, niet over een verbod”, stelt de NHK in haar brief. “Juist in tijden van hoge prijzen en dreigende stroomuitval kan een kachel letterlijk het verschil maken”, aldus NHK.
De eerste gemeenten zijn inmiddels al bezig aan te sturen op een houtstookverbod. In Amersfoort riskeren bewoners sinds 2024 een boete van 400 euro als ze hun kachel aansteken op dagen dat de luchtkwaliteit slecht is. In Rheden mag nog wel gestookt worden, maar alleen tussen vier uur ’s middags en middernacht. Zo wil de gemeente vooral de ochtend- en nachtoverlast beperken, zonder de kachel helemaal te verbieden. De geïntroduceerde Stookwijzer speelt hierbij een rol. Dit online systeem van het RIVM geeft per postcodegebied stookadvies op basis van windkracht en luchtkwaliteit. Sinds 2024 geldt: bij windkracht 2 of minder springt de wijzer automatisch op rood. Het gebruik van het systeem is explosief gegroeid: in het stookseizoen 2024-2025 werd de Stookwijzer ruim 1,7 miljoen keer geraadpleegd en kwamen er 31.000 overlastmeldingen binnen — bijna drie keer zoveel als een jaar eerder. De Groene Stoker heeft zijn bedenkingen bij deze tool, die zich baseert op modellen. “Een moderne kachel met droog hout is niet te vergelijken met een natte open haard. In de statistieken wordt alles op één hoop gegooid.” Ook zegt een toename van meldingen niet automatisch dat de overlast groter is geworden — het kan evengoed het gevolg zijn van campagnes die oproepen vaker te melden, aldus de stichting.
De gemeente Utrecht gooide in de discussie nog meer olie op het vuur door aan te kondigen dat de stad in 2030 helemaal houtstookvrij moet zijn. Hoe dat er in de praktijk uit gaat zien — of bezit wordt verboden, of alleen gebruik, en hoe dat gehandhaafd moet worden — is nog onduidelijk. Kritische vragen zijn er volop: worden mensen straks verplicht over te stappen, en hoe valt zo’n verbod te rijmen met het recht in je eigen huis te bepalen hoe je verwarmt? De Groene Stoker spreekt er schande van. “Een verbod op moderne houtkachels, zoals in Utrecht wordt voorgesteld, is onrealistisch en mist draagvlak.”
In Duitsland zijn houtkachels nog populair. Er gelden wel technische eisen: oude toestellen moeten sinds dit jaar vervangen worden door schonere modellen die voldoen aan strenge emissienormen. Van een totaalverbod lijkt geen sprake. In België verschilt het beleid per regio. In Vlaanderen geldt bij windstil of mistig weer een tijdelijk stookverbod, maar daarbuiten mogen kachels gewoon worden gebruikt. Ook hier ligt de nadruk meer op filters en schonere installaties dan op een verbod. In vergelijking met de buurlanden kiest Nederland dus een opvallend strenge koers, met gemeenten die complete verboden overwegen of al invoeren. “Juist in tijden van hoge prijzen en dreigende stroomuitval kan een kachel letterlijk het verschil maken. Wie dat verbiedt, tast de zelfredzaamheid van burgers aan”, aldus de NHK.
‘Uitstoot fijnstof buurgemeenten’. Wie woorden van die strekking invoert op Google, komt sinds vorige week tientallen soortgelijke nieuwsberichten tegen onder het tabblad nieuws. Bijna al deze berichten zijn afkomstig van het Belgische mediaconglomeraat DPG. Alleen de plaatsnamen – van Utrecht tot Winterswijk, van Alphen-Chaam tot Steenwijkerland – zijn anders. Voor de rest stellen de berichten allemaal dat fijnstof als gevolg van houtstook de grote boosdoener is. DPG Media, uitgever van onder andere het AD en de meeste regionale titels, erkent na vragen van De Andere Krant veel van die berichten in de basis hetzelfde zijn. Gevraagd naar de journalistieke waarden, onafhankelijkheid en betrouwbaarheid van deze generieke berichten, reageert een woordvoerder dat dit bij de samenwerking van landelijke en regionale redacties hoort. “Binnen deze samenwerking wisselen we content uit en werken we aan verhalen die in de basis gelijk kunnen zijn, maar worden toegespitst op een regio of gemeente. Lezers vinden het belangrijk te weten hoe de situatie in hun eigen leefomgeving is”, aldus DPG, die benadrukt dat er wel degelijk variatie is: “Als de cijfers voor gemeenten identiek zijn, zal ook de formulering identiek zijn. Als de gegevens verschillen, passen we de tekst daarop aan.”
Door deze vorm van journalistiek, rijst de vraag over de onafhankelijkheid van de belangrijkste spelers in het houtstookdebat. Milieu Centraal wordt gefinancierd door de ministerie. Het Longfonds, dat zich al langer uitspreekt tegen houtstook, ontvangt substantiële bijdragen van loterijen — instellingen die onder staatstoezicht vallen en sterk inzetten op klimaat- en duurzaamheidsdoelen. Ook is het opmerkelijk dat grootschalige biomassa in de energietransitie wél het label duurzaam heeft gekregen, terwijl het eveneens gebaseerd is op hout verbranden. Tegelijkertijd wordt particuliere houtkachel in de huiskamer — een garantie voor energie-onafhankelijkheid van een huishouden — als problematisch gezien. “Voor veel mensen voelt dat wrang”, zegt de NHK. “Hun eigen kachel wordt weggezet als ongezond, terwijl dezelfde praktijk op industriële schaal officieel de stempel duurzaam krijgt.”
Wat je alleen leest in De Andere Krant
Dossiers
