^DeAndereKrant

In de vroege ochtend van zaterdag 17 maart 2023, om 8:15 uur, slingert viroloog Marion Koopmans een tweet de wereld in met de tekst “Stay tuned”. In die tweet verwijst ze naar een artikel in The Atlantic met als titel “The strongest evidence yet that an animal started the pandemic.”(1) Later die ochtend, om 12:00 uur, pakt de Volkskrant groot uit met een artikel van Maarten Keulemans en Leen Vervaeke met als titel: “Genetisch bewijs: wasbeerhond gaf mensheid coronavirus”, waarin hetzelfde artikel uit The Atlantic wordt aangehaald en besproken.(2) De samenvatting direct onder de kop van het artikel laat weten dat er nu “hard genetisch bewijs” geleverd is dat laat zien dat het coronavirus een relatie heeft met de wasbeerhond. Want, zo schrijven Keulemans en Vervaeke, monsters die Chinese onderzoekers kort na de uitbraak namen op de inmiddels beroemde ‘wetmarket’ van Wuhan (Huanan Seafood Wholesale Market), zouden “tjokvol” zitten met genetisch materiaal van de wasbeerhond. En dus moest het wel zo zijn dat de wasbeerhond de intermediaire gastheer was die tot nu toe ontbrak bij de zoektocht naar de oorsprong van Sars-Cov-2. Het nieuws verspreidde zich snel, en kort nadat het artikel in de Volkskrant verscheen volgden andere media zoals het Parool,(3) het AD(4) en de NOS(5) met een verhaal van dezelfde strekking: het harde bewijs voor de zoönosetheorie was geleverd. De wasbeerhond was de boosdoener die de wereld Sars-Cov-2 had bezorgd.

Wie het artikel in The Atlantic las, kwam tot de ontdekking dat de genetische data op dat moment nog helemaal niet beschikbaar waren. Ook verwees het bewuste artikel niet naar een wetenschappelijke studie, zelfs niet naar een pre-print, maar naar een in allerijl belegde vergadering van de World Health Organization’s Scientific Advisory Group for the Origins of Novel Pathogens (SAGO). Volgens het artikel in The Atlantic zou het gaan om een “internationaal team van virologen, genetici en evolutiebiologen” dat “cruciale data” had aangetroffen, die het “ontbrekende kennishiaat” zou invullen wat betreft de vraag of Sars-Cov-2 een zoönose is of een virus ontsnapt uit het Wuhan Institute of Virology. Het zou gaan om “het sterkste bewijs” tot dan toe voor de hypothese dat het virus van een dier, in dit geval van de wasbeerhond, op de Huananmarkt op de mens zou zijn overgesprongen.

Echter, al snel blijkt uit het artikel in The Atlantic dat het team van “internationale virologen, genetici en evolutiebiologen” die het “genetisch bewijs” zouden hebben geleverd, bestaat uit de harde kern van fanatieke aanhangers van de zoönosetheorie: de Zoönati. Het zijn de voor wetenschappers bekende namen van Kristian Andersen, Edward Holmes en Michael Worobey die in het artikel uitgebreid aan het woord komen, evenals een andere fanatieke verdediger van de zoönosetheorie, Angela Rasmussen. En het blijft niet bij deze vier namen: als hun analyse op 20 maart online komt te staan op de Zenodo pre-printserver, blijkt dat meerdere van de medeauteurs ook al betrokken waren bij eerdere publicaties van de kleine groep van Zoönati, die enkel en alleen als doel hadden de zoönosetheorie te promoten en de lab leak-theorie in diskrediet te brengen: Alexander Crits-Cristoph, Jonathan Pekar, Stephan Goldstein, Joel Wertheim, Robert Garry en Andrew Rambaut.(6)

Vervolgens blijkt dat zelfs Andersen, die samen met Holmes vanaf het vroegste begin betrokken was bij alle pogingen om de lab leak-theorie de kop in te drukken, en in het artikel in The Atlantic wordt geciteerd, qua bewijs niet verder komt dan dat hij “gelooft” dat er geïnfecteerde wasbeerhonden op de Huanan-markt verhandeld werden. Ten overstaan van de journalist erkent hij dat de studie hiervoor geen “direct bewijs” levert. Hiermee geeft hij impliciet toe dat de studie helemaal geen bewijs levert dat het virus op de markt van Huanan van dit dier op de mens is overgesprongen. Deze uitspraak van Andersen komt niet terug in het artikel van Keulemans en Vervaeke. Het waarom laat zich raden: die uitspraak van Andersen verhoudt zich slecht met de strekking van hun artikel dat het “harde genetische bewijs” voor de zoönosetheorie zou zijn geleverd.

Ook Koopmans wordt geciteerd in het artikel in de Volkskrant. Zij is vanuit Nederland “betrokken bij de zaak”, staat erin. Hoewel ze niet vooruit wil lopen op de publicatie, zullen volgens Koopmans de aanhangers van de gedachte dat het virus afkomstig is uit een Chinees laboratorium hoe dan ook niet overtuigd zijn: “De criticus kan nog steeds zeggen: je hebt het virus niet aangetoond in een levend dier”. Hiermee wordt de sterke indruk gewekt dat Koopmans van mening is dat de studie wel degelijk bijdraagt aan het bewijs dat Sars-Cov-2 een zoönose is. En Koopmans had de tijd en de gelegenheid om dit ‘bewijs’ op waarde te schatten, zoals later zou blijken.

Maar dat liep net even anders.

De vraag is op welke data dat “harde genetische bewijs”, waarover Keulemans en Vervaeke schrijven, eigenlijk gebaseerd is. Het gaat hier om monsters die kort na het sluiten van de Huanan-markt op 1 januari 2020 genomen werden op diverse plaatsen en van verschillende oppervlakten op de markt, bijvoorbeeld van wanden en vloeren van opslagruimtes, marktkramen, kooien van dieren, machines die veren of haar van gedode dieren verwijderen, transportkarren, afvalbakken, toiletten en rioolputjes. In totaal werden 923 monsters genomen van de omgeving, waarvan er 73 positief testten op RNA van Sars-Cov-2.

Op basis van een analyse van deze monsters boden Gao et al., van het Chinese Center for Disease Control (CCDC), al op 25 februari 2022 hun artikel ter publicatie aan bij het wetenschappelijke tijdschrift Science. Ruim een jaar later was deze studie echter nog onder review bij het tijdschrift. De conclusie van dit Chinese artikel, dat pas na de hele affaire in Science zou worden gepubliceerd, was dat er geen aanwijzingen waren voor de hypothese dat Sars-Cov-2 op de Huanan-markt van dier op mens overgesprongen zou zijn. De markt zou slechts gefunctioneerd hebben als ‘superspreading event’: een perfecte gelegenheid voor het virus om zich snel te verspreiden onder de dicht langs elkaar bewegende bezoekers van de markt, in totaal ongeveer negen hectare groot en goed voor zo’n 10.000 bezoekers per dag.(7) Het ging hier niet om een openluchtmarkt, maar een markt in grote slecht geventileerde hallen. Een situatie die verergerd werd door het feit dat na een eerdere uitbraak van vogelgriep het ventilatiesysteem van de markt werd afgesloten.(8) En dus waren op die markt de omstandigheden optimaal voor een snelle verspreiding van een via druppeltjes en aerosolen overgedragen virus.

Een voorwaarde voor publicatie van dit Chinese artikel was dat de genetische data waarop de conclusies gebaseerd zijn, geüpload zouden worden naar de genetische database genaamd GISAID, zodat onafhankelijke onderzoekers ze konden verifiëren. Hoewel Keulemans en Vervaeke schrijven dat een Franse wetenschapper met de naam Florence Débarre deze data bij toeval op het spoor kwam, is dit niet heel waarschijnlijk en ook niet in lijn met wat de journalist van The Atlantic optekent, als zij schrijft dat “onderzoekers regelmatig GISAID doorzochten, soms op de meest vreemde uren, om de ruwe data van de Chinese CDC in handen te krijgen”. Het klinkt niet als iemand die bij toeval op deze data stuit, maar meer als iemand die hier gericht naar op zoek was. Bovendien was Flo Debarré geen onbekende van de harde kern van de Zoönati. In de voorgaande poging van deze groep om de lab leak-theorie de kop in te drukken, werd ze in het dankwoord bij de publicatie genoemd. Ditmaal blijkt ze medeauteur te zijn bij de publicatie van Andersen, Holmes en Worobey, die drie dagen na de publicaties in The Atlantic en de Volkskrant verschijnt.(9)

Na het downloaden en analyseren komt Débarre volgens The Atlantic tot de conclusie dat de monsters die positief testten op het RNA van Sars-Cov-2 ook genetisch materiaal van de wasbeerhond bevatten, waarbij de hoeveelheid hiervan in sommige monsters groter is dan die van de mens. Volgens Debarré is dit een sterke aanwijzing voor de hypothese dat de wasbeerhond het virus naar de markt heeft gebracht en niet de mens. Dit is wat volgens Keulemans en Vervaeke het “harde genetische bewijs” inhoudt dat de wasbeerhond de intermediaire gastheer is die Sars-Cov-2 van een vleermuis heeft gekregen en vervolgens op de mens heeft overgedragen. De studie toont echter slechts aan dat op sommige plaatsen zowel erfelijk materiaal van de wasbeerhond werd aangetroffen, als ook RNA van Sars-Cov-2. Daaruit kan niet afgeleid worden hoe dat materiaal daar terechtgekomen is, maar dat laten de beide wetenschapsjournalisten gemakshalve buiten beschouwing.

Verder beweert het duo dat China “verhulde” dat op de Huanan-markt illegaal “coronagevoelige” zoogdieren werden verhandeld. Ook dat is onjuist: in het rapport van het WHO-team dat in januari en februari 2021 Wuhan bezocht, waarvan ook Koopmans deel uitmaakte, staat het volgende geschreven: “Hoewel er fotografisch bewijs is in een gepubliceerd artikel dat er in het verleden levende zoogdieren werden verkocht op de Huanan-markt (2014) [...] zijn er geen geverifieerde berichten gevonden over de verkoop van levende zoogdieren rond 2019”.(10) De bewuste foto’s bleken afkomstig van Eddie Holmes, die ze in 2014 maakte tijdens een bezoek aan de markt.(11) Dezelfde foto’s zouden daarna nog aantal keren opduiken in de publicaties van het team-Zoönati, als bewijs voor de aanwezigheid van deze dieren op de markt. Niet lang na het verschijnen van het rapport van het WHO-team op 30 maart 2021, werd door Chinese wetenschappers een artikel gepubliceerd waaruit bleek dat er inderdaad coronagevoelige zoogdieren aanwezig waren op de Huanan-markt. In deze studie wordt de wasbeerhond specifiek genoemd.(12) Deze studie werd al vroeg in 2020 ter publicatie aangeboden, maar werd door het eerste tijdschrift na twee rondes van peer-review uiteindelijk afgewezen voor publicatie, omdat het volgens de redactie te weinig relevant was. En het tweede tijdschrift, waarin de studie wel gepubliceerd werd, deed maar liefst zeven maanden over de peer-review.(13)

Dan gebeurt er, na het online komen van hun publicatie op 20 maart 2023, iets dat Andersen, Holmes, Worobey en hun medeauteurs waarschijnlijk niet hadden voorzien. Ze kregen een ban van Gisaid voor het schenden van de gebruikersvoorwaarden. Daarin staat vermeld dat de data die door de auteurs worden geüpload worden naar Gisaid “intellectueel eigendom” van die auteurs is. De data mag pas door andere auteurs gebruikt worden nadat het bijbehorende artikel gepubliceerd is, tenzij in samenwerking mét en toestemming van de auteurs anders is afgesproken.(14) En dus beklaagden de Chinese wetenschappers zich bij Gisaid, waarna de data offline werd gehaald. Het voltallige team van Andersen, Holmes en Worobey kreeg een ban op het gebruik van de database, maar wel pas nadat de beheerders van de database hen meerdere keren om opheldering had gevraagd. Die ban zou later worden opgeheven als teken van goede wil van de beheerders van Gisaid, maar pas nadat de auteurs opheldering hadden gegeven over de gang van zaken.(15)

De ban bleef ook voor Gisaid niet zonder gevolgen. Het leidde tot een harde aanval in Science Insider op de persoon Peter Bogner, de initiatiefnemer van Gisaid. In het stuk wordt de levensloop van Bogner tot in detail doorgespit en wordt hij neergezet als een onbetrouwbare en leugenachtige fraudeur met een “duister verleden”.(16) Een van de twee auteurs van dit stuk is Jon Cohen, een wetenschapsjournalist die in eerdere stukken liet zien een supporter van de zoönosetheorie te zijn. Een maand eerder had hij Andersen, Holmes en Worobey nog ruim baan gegeven in een artikel in Science Insider, naar aanleiding van hun voordracht over de Chinese data bij Sago.(17)

Ondanks dat er nog geen data waren en geen publicatie, stelde Cohen geen kritische vragen en paste geen wederhoor toe. In het artikel van Cohen draagt ook Koopmans haar steentje bij aan het besmeuren van de persoon Peter Bogner: “Marion Koopmans van het Erasmus Universitair Medisch Centrum zegt dat ze meerdere telefoontjes van Bogner heeft ontvangen ‘met een nogal intimiderende toon’”, schrijft hij. Dat geldt ook voor collega’s, voegt ze eraan toe. “Ik heb van nogal wat mensen soortgelijke ervaringen gehoord.’” Saillant detail: Ron Fouchier, hoogleraar virologie en het plaatsvervangend hoofd van de afdeling Viroscience van het Erasmus, blijkt zitting te hebben in de wetenschappelijke adviesraad van Gisaid. Hij laat zich een stuk positiever uit over Bogner.

Het team van Andersen, Holmes en Worobey zet hun analyse van de Chinese data op 20 maart 2020 op de Zenodo pre-printserver, voorafgegaan van een verklaring dat zij naar hun mening geen inbreuk hebben gemaakt op de gebruikersvoorwaarden van Gisaid en ook niet de intentie hadden om dit te doen. Zij stellen verder wel degelijk de samenwerking met de Chinese wetenschappers te hebben gezocht.(18) Naderhand blijkt dat de poging tot samenwerking met de Chinese wetenschappers, zoals Holmes vertelt tijdens een podcast, slechts bestaat uit een e-mail met daarin de tekst: “We found raccoon dog, this is amazing. We plan to publish. What are your plans?”(19) Nog opvallender is de e-mail van Holmes aan Gisaid, met daarin zijn verweer tegen de ban: “Voor alle duidelijkheid:

• Ik heb deze gegevens nooit gedownload van Gisaid.
• Ik heb deze gegevens niet.
• Ik heb deze gegevens nooit geanalyseerd.”

En dat terwijl hij zelf medeauteur is van het artikel dat op deze genetische data is gebaseerd.

Michael Worobey daarentegen, deed wel een serieuze poging om samen te werken met de Chinese wetenschappers: “De monsters bevatten duidelijk intrigerende informatie, en we zouden graag aan dit project werken als dat mogelijk respectievelijk wenselijk zou zijn, over de verschillende grenzen heen die onze groep scheiden van jouw team. Het zou interessant zijn om aantekeningen uit te wisselen”. Dit verzoek werd door de leider van het Chinese team, George Gao, echter niet gehonoreerd. Hij wilde deze data niet uitwisselen voordat zijn eigen artikel gepubliceerd zou worden.(20)

Ook nu loont het zich om de publicatie van Andersen, Holmes en Worobey goed te lezen. Want al snel blijkt dat het met het “harde genetische bewijs” voor de zoönosetheorie nogal meevalt. “Hoewel we een intermediaire gastheer niet kunnen identificeren aan de hand van deze data, is een plausibele verklaring voor het samenvallen van het genetisch materiaal van Sars-Cov-2 en hiervoor vatbare dieren, dat een deel van deze dieren besmet was”, staat er. Flo Débarre zou dit later bevestigen: volgens haar was de kop boven het artikel van The Atlantic “belachelijk”, en was het bewijs dat in de studie geleverd werd “niet het sterkste bewijs”.

Zo blijkt het “harde genetische bewijs” volgens de auteurs zélf niet meer te zijn dan een ‘plausibele verklaring’. Een die naadloos aansluit bij de door deze wetenschappers zo sterk gewenste zoönosetheorie, die ze bovendien al sinds de teleconferentie van 1 februari 2020 - waarbij onder andere Andersen, Holmes, Koopmans, Fouchier, Anthony Fauci en Francis Collins aanwezig waren - fanatiek en bij herhaling verkondigen. Dat terwijl ze alle bewijs in tegengestelde richting wijst, categorisch negeren. En dus herhalen ze in hun artikel ten overvloede nogmaals alle “aanwijzingen” die er volgens hen zijn voor de zoönosetheorie. Ze verwijzen daarbij uitsluitend naar eerdere publicaties van henzelf.(21) (22) Ook gaan ze niet in op de uitgebreide en goed onderbouwde kritiek op deze stukken, waarin de meeste van deze ‘aanwijzingen’ overtuigend en goed onderbouwd weerlegd worden. (23) (24) (25) (26) (27) (28) (29) Zelfs de simpele constatering dat de pandemie een aanvang nam op de drempel van ’s werelds meest prestigieuze onderzoeksinstituut op het gebied van coronavirussen, blijft buiten beschouwing in deze reeks van ‘aanwijzingen voor een zoönose’.

Daarmee was het verhaal echter nog niet afgelopen: na het verschijnen van de publicatie van de Chinese wetenschappers en het beschikbaar komen van de ruwe data, konden andere wetenschappers de data controleren. Al snel kwam er forse kritiek op de analyse van Andersen, Holmes en Worobey: zo wees Steve Massey, hoogleraar bio-informatica en gespecialiseerd in de evolutionaire biologie en genetica, een dag na het verschijnen van het artikel al op het feit dat geen van de vroege ziektegevallen met Covid-19 die op de markt werkzaam waren, een relatie hadden met de marktkramen waarvan in de monsters veel erfelijk materiaal van de wasbeerhond aangetroffen werd, iets dat onbesproken blijft in het artikel van Andersen, Holmes en Worobey.(30)

Verder ontdekt een andere wetenschapper, Steven Quay, dat in een van de monsters met nummer Q61, waarin een grote hoeveelheid erfelijk materiaal van de wasbeerhond wordt aangetroffen, en breed uitgemeten wordt in het artikel van de Zoönati, feitelijk negatief test op de aanwezigheid van RNA van Sars-Cov-2. Ook dat wordt niet besproken in de publicatie, maar wordt door Quay ontdekt in een tabel in het addendum bij het artikel.(31)

Daarna duikt Steve Massey voor een tweede keer in de data, en ontdekt dat het monster met het nummer Q61 niet alleen “tjokvol” met erfelijk materiaal van de wasbeerhond zit, maar ook van vele andere dieren die niet gevoelig zijn voor Sars-Cov-2.(32) Verder laat Massey zien dat er in dit monster veel meer stukjes RNA aanwezig zijn van twee andere coronavirussen, en wel twee coronavirussen die bij mensen over het algemeen alleen verkoudheidsklachten veroorzaken: OC43 en HKU1.(33) Wellicht dat de auteurs hiervoor ook de wasbeerhond als schuldige zouden willen aanwijzen, maar het is waarschijnlijker dat het RNA van deze twee coronavirussen door toedoen van een hoestend of proestend mens in het monster terecht is gekomen, en niet als gevolg van een snotterende wasbeerhond. In dit verband wijst Massey er op dat als Sars-Cov-2 inderdaad via de wasbeerhond op de markt zou zijn terechtgekomen, er veel meer erfelijk materiaal van Sars-Cov-2 in het monster aanwezig zou moeten zijn dan van deze andere twee coronavirussen.(34) En dat is niet het geval.

De definitieve nekslag voor de studie van Andersen, Holmes en Worobey volgt als Jesse Bloom zich in de discussie mengt. Bloom is hoogleraar evolutiebiologie aan het Fred Hutch Cancer Center en heeft als specialisatie de evolutionaire genetica van virussen. In een eerste tweettorial wijst hij op het feit dat het begin van de pandemie niet later kan zijn geweest dan november 2019 en dat daarom monsters verzameld op of na 1 januari 2020 op de Huanan-markt een beperkte zeggingskracht hebben.(35) Verder stelt hij dat als er, naast erfelijk materiaal van Sars-Cov-2 in een monster, ook DNA van mensen en dieren wordt aangetroffen, dit niets zegt over een mogelijke besmetting van dier op mens of mens op dier. Het bewijst alleen maar dat erfelijk materiaal van het virus, de mens en het dier op dezelfde plaats werd aangetroffen. Niets meer en niets minder.

Op 27 april volgt een tweede analyse van Jesse Bloom, waarin hij ditmaal de ruwe data grondig onder de loep neemt.(36) Zijn analyse laat geen spaan heel van de studie. Hij toont aan dat van de 14 monsters waarvan het erfelijk materiaal van de wasbeerhond meer dan 20 procent van de totale hoeveelheid DNA bevat, slechts één monster positief test op Sars-Cov-2. Dat ene monster is het monster met nummer Q61. Zoals ook Steven Quay en Steve Massey al hadden opgemerkt, was er in dit monster zo weinig RNA van Sars-Cov-2 aanwezig dat de testuitslag van de rtPCR negatief uitvalt, en dit hele kleine beetje RNA slechts aangetoond kon worden met een nog gevoeliger methode, ‘deep sequencing’.

Bloom besluit zijn tweettorial met de vraag: “Meer in het algemeen, wat kunnen we hieruit concluderen wat betreft de oorsprong van Covid-19? Waarschijnlijk niet veel.” Hij zet zijn tweettorial kracht bij met een pre-print waarin hij alles nog eens uitvoerig uit de doeken doet, en waarin hij stelt dat de methode van Andersen, Holmes en Worobey helemaal niet geschikt is om de vraag te beantwoorden of de op de Huanan-markt aanwezige dieren geïnfecteerd waren met Sars-Cov-2.(37) Waarmee het “harde genetisch bewijs” in rook opgaat en het raam van de wetenschapsredactie van de Volkskrant uitwaait.

Komt dit verhaal u bekend voor? Dat kan. Want de harde kern van Zoönati paste dezelfde tactiek toe bij de door hen geproduceerde pre-print met de titel The Huanan market was the epicenter of Sars-Cov-2 emergence, de studie waarvan Marion Koopmans mede-auteur was. In de studie werd gesproken over “sterk, doorslaggevend en onweerlegbaar bewijs” dat Sars-Cov-2 op de Huanan-markt van dier op mens was overgesprongen.(38) De pre-print werd breed uitgemeten in de pers, onder andere in The New York Times, waarbij ook toen het doel was om een op handen zijnde publicatie van de Chinese CDC de wind uit de zeilen te nemen, zoals Worobey nota bene zelf verklaarde ten overstaan van Science Insider.(39) De ironie wil dat het hierbij om dezelfde Chinese studie ging als hierboven al aangehaald werd, kort voordat deze als pre-print online zou komen, en waarvan op dat moment de bijbehorende ruwe genetische data nog niet beschikbaar waren. Ook toen leverde Marion Koopmans haar bijdrage aan het uitdragen van de zoönosetheorie, toen zij ten overstaan van de NOS verklaarde: “Dit is voor mij heel sterk bewijs”.(40)

Ook met dat artikel bleek er methodologisch zoveel mis te zijn dat aan het bespreken van al deze tekortkomingen een compleet artikel gewijd kan worden (en dat gebeurde dus ook: zie voor een uitgebreide kritische beschouwing van dit artikel de referenties 10 t/m 18, waarbij de laatste alle voorgaande argumenten zeer uitvoerig bespreekt en samenvat). Blijkbaar waren ook de peer-reviewers deze mening toegedaan, want nadat de storm was gaan liggen, bleef er bijzonder weinig over van het “hele sterke bewijs” waar Koopmans toen over sprak. En dus verdwenen de termen “sterk”, “doorslaggevend” en “onweerlegbaar” uit de definitieve publicatie in Science, en stelden de auteurs in de bespreking dat de markt waarschijnlijk een grote rol had gespeeld bij de verspreiding van het virus, maar dat ze “onvoldoende bewijs” hadden om te kunnen definiëren wat de ‘upstream events’ waren geweest. Ofwel: ze moesten erkennen dat ze geen antwoord konden geven op de vraag hoe het virus op de markt terecht gekomen was.(41) En gaven hiermee impliciet toe dat het virus evengoed door de mens naar de markt kon zijn gebracht, en dat er eigenlijk niets in de resultaten van hun studie deze hypothese tegensprak.

Echter, na definitieve publicatie van het artikel in Science, waarbij van de conclusie uit de pre-print feitelijk niets overbleef, bleven de grote koppen in de media uit, en ook de Volkskrant besteedde er geen aandacht meer aan. En dus bleef in het collectieve bewustzijn van de argeloze burgers waarschijnlijk de indruk bestaan dat de discussie over de origine van Sars-Cov-2 wel beslecht was. Toch was het bewijs blijkbaar nog niet ‘sterk, definitief en onweerlegbaar’ genoeg, en bestond er de noodzaak tot nieuw ‘sterk, definitief en onweerlegbaar (genetisch) bewijs’, waarbij ditmaal met de beschuldigende vinger naar de wasbeerhond werd gewezen. Tot ook dit ‘harde genetisch bewijs’ volledig verkruimelde onder het gewicht van ter zake kundige, kritische en onafhankelijke wetenschappers. En ditmaal waren er enkele kranten en een weekblad die hier wél aandacht aan besteedden, (42) (43) waaronder een opiniestuk in The New York Times met de veelzeggende titel: Why does bad science on covid’s origin get hyped. (44)

Is dit een voorbeeld hoe wetenschapsjournalistiek eruit zou moeten zien, zoals Keulemans en Vervaeke die hier praktiseren? Spreken over ‘hard genetisch bewijs’, terwijl de studie die deze uitgesproken stelling zou moeten onderbouwen nog niet eens gepubliceerd is, zelfs niet als pre-print, en de ruwe data die tot deze conclusie zou moeten leiden nog helemaal niet beschikbaar is ter verificatie? Natuurlijk niet. Maar Keulemans, als kritiekloze aanhanger van de zoönosetheorie, had zo’n haast met het publiceren van datgene wat zijn geloof bevestigde, dat hij het meest essentiële kenmerk van goede wetenschap spontaan vergat: dat de data de conclusie moeten kunnen onderbouwen, en niet tegenspreken. Het was niet de eerste keer, en het zal ongetwijfeld ook niet de laatste keer zijn.

Het verhaal van de wasbeerhond past in iets wat inmiddels een traditie van de Zoönati kan worden genoemd: het tot grote proporties opblazen van zeer magere en soms zelfs onbetrouwbare data, die feitelijk niets aantonen en niets bewijzen, maar desondanks vergezeld gaan van termen als “sterk”, “doorslaggevend” en “onweerlegbaar” bewijs. Vervolgens zorgen de Zoönati ervoor dat deze “overvloed aan bewijs” breed wordt uitgemeten in de mainstreammedia, daarbij gefaciliteerd door ‘wetenschapsjournalisten’ die óf zelf niet in staat zijn om de bewuste studies kritisch te lezen, óf erger nog, zich lenen voor het uitdragen van de door de Zoönati zo sterk gewenste zoönosetheorie. In dit geval behoeft het nauwelijks een betoog dat het om het laatste gaat. Om, als vervolgens blijkt dat er helemaal niets overblijft van alle “sterke, doorslaggevende en onweerlegbare bewijs”, hierover in alle talen zwijgen.(45) Een goed voorbeeld hiervan is dat Keulemans op Twitter sprak van een “knotsgekke plottwist”, nadat Jesse Bloom het “harde genetische bewijs” van de Zoönati tot op het fundament had afgebroken, waarschijnlijk om verder gezichtsverlies te voorkomen. (46) Maar voor wie gedacht had dat Keulemans hierover vervolgens ook een groot artikel in de Volkskrant zou schrijven, kwam bedrogen uit. De grote koppen over de studie van Bloom bleven uit, en zelfs een rectificatie, verstopt in een donker hoekje van de wetenschapsbijlage, kon er blijkbaar niet vanaf.

En ook Koopmans sloeg al snel een andere toon aan. Binnen enkele dagen na de tweet met “Stay tuned” met daarin de verwijzing naar het artikel in The Atlantic, schreef Marion Koopmans op 21 maart op Twitter dat de studie inderdaad geen bewijs levert voor de stelling dat de wasbeerhond het virus naar de Huanan-markt had gebracht, “in weerwil van wat sommige krantenkoppen schrijven”.(47) Waaronder dus ook de kop in de Volkskrant. Diezelfde middag vertelde ze ook bij Nieuws & Co dat de studie van Andersen, Holmes en Worobey geen bewijs levert voor de stelling dat wasbeerhond Sars-Cov-2 op de mens zou hebben overgedragen.(48) Bijzonder, omdat ze vier dagen eerder met haar tweet en haar reactie in de Volkskrant iets heel anders leek te suggereren. Waarom verwees ze anders naar een artikel in The Atlantic, waarin werd gesteld dat het genetisch bewijs was geleverd voor de zoönosetheorie, maar waarin dat bewijs niet geleverd werd? Een artikel met als titel The strongest evidence yet that an animal started the pandemic, iets waarvan Koopmans kon weten wat de impact op het lekenpubliek zou zijn. Had het wellicht te maken met het feit dat de WHO, bij monde van Maria van Kerkhove, op dezelfde dag dat het artikel in de Volkskrant verscheen, in een officieel commentaar vaststelde dat de nieuwe gegevens inderdaad geen uitsluitsel gaven over hoe de pandemie was begonnen?(49)

En het wordt pas echt gênant als blijkt dat Koopmans al voor het verschijnen van het artikel in The Atlantic exact wist wat er in het artikel van Andersen, Holmes en Worobey stond: ze wordt aan het eind namelijk bedankt voor haar “constructieve commentaar”. Het “constructieve commentaar” dat niet voldoende bleek te zijn om het wetenschappelijke bouwval van de wasbeerhond en Sars-Cov-2 te stutten, en de eerste de beste wetenschappelijke windvlaag voldoende bleek te zijn om het in elkaar te laten storten. De conclusie is dan ook onontkoombaar: toen Koopmans op de bewuste ochtend van zaterdag 17 maart met haar tweet verwees naar het artikel in The Atlantic, wist ze heel goed dat het artikel van Andersen, Holmes en Worobey geen enkel bewijs leverde voor de stelling dat Sars-Cov-2 van de wasbeerhond op de mens overgedragen zou zijn. Maar wilde dat wel doen geloven.

Daarna verdween de wasbeerhond uit het vocabulaire van Koopmans. Want op het moment dat de pre-print van Jesse Bloom verscheen, volgde er geen “stay tuned”, met daarin een verwijzing naar het artikel. En dat terwijl Bloom de ruwe data wél tot zijn beschikking had, deze grondig analyseerde en er zelfs een artikel aan wijdde. Het is Koopmans ten voeten uit: ze grijpt alles aan wat maar enigszins gebruikt kan worden als ‘bewijs’ dat de zoönosetheorie zou kunnen ondersteunen, hoe zwak onderbouwd ook, en negeert glashard alle bewijs dat in tegengestelde richting wijst.

Men kan zich afvragen waarom de Zoönati er zo gebrand op waren om dit “harde genetische bewijs” zo snel mogelijk te willen publiceren: natuurlijk was het doel wederom om het artikel van de Chinese wetenschappers de wind uit te zeilen te nemen, zoals ze dat ruim een jaar eerder ook hadden gedaan. Dat was waarschijnlijk niet de enige reden. Een andere reden is het feit dat de zoönosetheorie steeds meer aan geloofwaardigheid inboet: nadat de FBI eerder al concludeerde dat Sars-Cov-2 waarschijnlijk uit het Wuhan Institute of Virology is ontsnapt, veranderde het Amerikaanse Department of Energy op 26 februari 2023 haar standpunt en sloot zich aan bij het oordeel van de FBI.(50) Aan de hand van de naam van dit instituut zou men kunnen veronderstellen dat dit weinig relevant is. Dat is slechts schijn: het is dit instituut dat verantwoordelijk is voor het toezicht in de VS op alles wat met bioveiligheid te maken heeft. Deze organisatie heeft dan ook de kennis en expertise in huis om alle wetenschappelijke argumenten op waarde te schatten. Verder beschikt het instituut over de noodzakelijke kennis om forensisch bewijs goed te kunnen beoordelen, en heeft het de toegang tot geheime documenten die wellicht ook meer licht schijnen op de origine van Sars-Cov-2.

En dan blijkt ook nog eens dat de Amerikaanse overheid al in mei 2020 wist dat de argumenten, zoals Kristian Andersen, Andrew Rambaut, Ian Lipkin, Edward Holmes en Robert Garry die aandroegen in het meest invloedrijke artikel dat de publieke opinie in de richting van een zoönosetheorie duwde, niet valide waren, en dat de gegevens zoals die op dat moment beschikbaar waren, even goed konden wijzen op een genetisch gemanipuleerd virus dat uit het laboratorium was ontsnapt. Dit ‘working paper’ werd door twee wetenschappers geschreven, en één daarvan blijkt Jean-Paul Chretien te zijn, als Biological Technologies Program Manager werkzaam bij het Amerikaanse Defense Advanced Research Projects Agency (DARPA). (51) (52) Dit is het Amerikaanse agentschap dat verantwoordelijk is voor de ontwikkeling van nieuwe technologieën en methoden ten behoeve van de ‘nationale veiligheid’. Hieronder valt ook het wetenschappelijk onderzoek naar (de verdediging tegen) biologische wapens en biologische oorlogsvoering. (53)

Het bewuste artikel van het vijftal dat de lab leak-theorie lang naar de hoek van de complottheorieën duwde, is getiteld The proximal origin of Sars-Cov-2, en drijft op twee argumenten zoals die door Ron Fouchier werden geformuleerd in de notulen in de teleconferentie van 1 februari 2020, waarbij de mening van twee van de auteurs van de Proximal Origin-paper die bij deze teleconferentie aanwezig waren, Kristian Andersen en Eddie Holmes, 180 graden draaide: van de overtuiging dat het om een genetisch gemanipuleerd virus ging, waarschijnlijk ontsnapt uit het WIV, naar de overtuiging dat dit een ‘crackpot’-theory was. Beider instituten ontvingen zowel voor als na 2019 forse subsidies van de NIAID, met als directeur Anthony Fauci, ter waarde van miljoenen euro’s. Dezelfde Fauci die al in 2012 te kennen had gegeven dat de voordelen van gain of function-onderzoek naar zijn mening veel groter waren dan de gevaren.

Dezelfde mensen die ten volle overtuigd waren van de grote winst van gain of function-onderzoek, en die de gevaren van deze vorm van onderzoek bagatelliseerden, zijn nu de mensen die het meest fanatiek de zoönosetheorie als enig juiste theorie verkondigen. En deze mensen deinzen er zelfs niet voor terug om de mainstreammedia als pr-instrument in te zetten voor het verkopen van ‘onderzoek’ dat de naam ‘wetenschappelijk’ niet mag hebben, maar door hen wel als “sterk, definitief en onweerlegbaar” bewijs aan de man wordt gebracht.

Het was waarschijnlijk tijdens de cruciale teleconferentie van 1 februari 2020 dat de basis gelegd werd voor deze strategie, die met een Statement in support in The Lancet (54) en het Proximal Origin-artikel, (55) aanvankelijk zeer succesvol was. Het was op een moment waarop nog niet vermoed kon worden in hoeverre de situatie nog uit de hand zou lopen. Waarschijnlijk was de inschatting van de deelnemers dat Sars-Cov-2 nog wel kon worden ingedamd, zoals dat ook in 2003 en 2004 met Sars-Cov gelukt was. Toen dat niet het geval bleek te zijn, konden de Zoönati niet meer terug. Zij verdedigen de zoönosetheorie tot de laatste snik, ondanks het ontbreken van hard bewijs. En ondanks de grote hoeveelheid indirect bewijs voor het tegendeel. En als we het dan toch over een overtuiging hebben, zo u wilt een geloof, dat lijkt mij de meest ‘plausibele verklaring’, misschien zelfs wel ‘sterk bewijs’ voor het wetenschappelijk wangedrag van de Zoönati. Want dat is het: wetenschappelijk wangedrag. Geen wetenschap.

We hebben nog steeds geen definitief antwoord op de vraag of Sars-Cov-2 een zoönose is of een genetisch gemanipuleerd virus dat ontsnapt is aan het Wuhan Institute of Virology. En het is de vraag of dat definitieve bewijs er ooit komt. Tot dan toe zullen we het moeten doen met indirect bewijs. En zoals het er nu uitziet, daarbij het theorema van Bayes in acht genomen, wijst het beschikbare bewijs niet in de richting van een zoönose maar in de richting van een lab leak.(56) De wasbeerhond heeft hieraan niets veranderd. Net zomin als Marion Koopmans of Maarten Keulemans dit heeft.

| 1 The Strongest Evidence Yet That an Animal Started the Pandemic. The Atlantic; March 16, 2023 | 2 Genetisch bewijs: wasbeerhond gaf mensheid coronavirus. De Volkskrant, 17 maart 2023 | 3 Wetenschappers vinden sterk genetisch bewijs dat een wasbeerhond aan begin coronapandemie stond. Het Parool, 17 maart 2023.  | 4 Wetenschappers vinden sterk genetisch bewijs dat een dier aan begin coronapandemie stond. Algemeen Dagblad, 17 maart 2023.  | 5 dakl.nl/wasbeerhonden NOS Nieuws, zaterdag 18 maart 2023.  | 6 dakl.nl/analysis-ccdc  | 7 dakl.nl/surveillance-huanan Nature (2023).  | 8 Courtier-Orgogozo V, de Ribera FA. SARS-CoV-2 infection at the Huanan seafood market. Environ Res. 2022;214(Pt 1):113702. doi:10.1016/j.envres.2022.113702 | 9 Michael Worobey et al. The Huanan Seafood Wholesale Market in Wuhan was the early epicenter of the COVID-19 pandemic. Science377,951-959(2022).DOI:10.1126/science.abp8715 | 10 dakl.nl/origins-sars-cov2 10 February 2021, pagina 98. | 11 Zhang YZ, Holmes EC. A Genomic Perspective on the Origin and Emergence of SARS-CoV-2. Cell. 2020;181(2):223-227. doi:10.1016/j.cell.2020.03.035 | 12 dakl.nl/animalsales-wuhan-market (2021). | 13 Did Covid really originate in Wuhan’s seafood market? The Spectator, 18 March 2023. | 14 Inside the COVID Origins Raccoon Dog Cage Match. Vanity Fair; June 1, 2023. | 15 dakl.nl/flodebarf1 | 16 GISAID offers a safe space to post viral genomes. Peter Bogner, its perplexing creator and overseer, may be jeopardizing its future. Science Insider, 19 April 2023 | 17 Unearthed genetic sequences from China market may point to animal origin of COVID-19. Science Insider, 16 March 2023. | 18 dakl.nl/genetic-evidence-samples | 19 dakl.nl/abc-coronacast1  | 20 Inside the COVID Origins Raccoon Dog Cage Match. Vanity Fair; June 1, 2023. | 21 Worobey M, Levy JI, Malpica Serrano L, et al. The Huanan Seafood Wholesale Market in Wuhan was the early epicenter of the COVID-19 pandemic. Science. 2022;377(6609):951-959. doi:10.1126/science.abp8715 | 22 dakl.nl/two-zoonotic-events | 23 Courtier-Orgogozo V, de Ribera FA. SARS-CoV-2 infection at the Huanan seafood market. Environ Res. 2022;214(Pt 1):113702. doi:10.1016/j.envres.2022.113702 | 24 Washburne, Alex & Jones, Adrian & Zhang, Daoyu & Deigin, Yuri & Quay, Steven & Massey, Steven. (2022). Statistical challenges for inferring multiple SARS-CoV-2 spillovers with early outbreak phylodynamics. 10.1101/2022.10.10.511625. | 25 dakl.nl/statisticlinks-seafoodmarket | 26 dakl.nl/inconsistent-hypothesis  | 27 dakl.nl/critique-zoonisis-huanan (2022). Zoonosis at the Huanan Seafood Market: A Critique. | 28 Stoyan, D., & Chiu, S. N. (2022). Statistics cannot prove that the Huanan Seafood Wholesale Market was the early epicenter of the COVID-19 pandemic. arXiv preprint arXiv:2208.10106. | 29 dakl.nl/circulair-arguments | 30 dakl.nl/stevenemassey1 | 31 dakl.nl/quay_dr1 | 32 dakl.nl/stevenemassey2 | 33 dakl.nl/stevenemassey3  | 34 dakl.nl/stevenemassey4 | 35 dakl.nl/jbloom1 | 36 dakl.nl/jbloom2 | 37 dakl.nl/association-bloom | 38 dakl.nl/epicenter | 39 Do three new studies add up to proof of COVID-19’s origina in a Wuhan animal market? Science Insider; 28 February 2022. | 40 Studie levert nieuw bewijs voor dierenmarkt Wuhan als bron coronavirus. NOS Nieuws, maandag 28 februari 2022 | 41 Michael Worobey et al. The Huanan Seafood Wholesale Market in Wuhan was the early epicenter of the COVID-19 pandemic. Science377,951-959(2022). DOI:10.1126/science.abp8715 | 42 Covid-19 did not originate from animals at Wuhan food market, new analysis suggests. The Telegraph, 27 April 2023 | 43 Inside the COVID Origins Raccoon Dog Cage Match. Vanity Fair; June 1, 2023 | 44 Why Does Bad Science on COVID’s Origin Get Hyped? The New York Times; May 3, 2023 | 45 Did Covid really originate in Wuhan’s seafood market? The Spectator, 18 March 2023 | 46 dakl.nl/mkeulemans1 | 47 dakl.nl/koopmans1 | 48 Nieuws & Co, 21 maart 2023. Vanaf 1:06:32 | 49 WHO: Raccoon dog data give clues to COVID origin - but no definitive answer. Politico | 50 Lab Leak Most Likely Origin of Covid-19 Pandemic, Energy Department Now Says. The Wall Street Journal; February 26, 2023 | 51 dakl.nl/covid-19-creation

Working paper 26 May: Critical analysis of Andersen et al. The proximal origin of SARS-CoV-2. CDR Jean-Paul Chretien & Dr. Greg Cutlip.  | 52 dakl.nl/billybostickson1 | 53 Stephenson J. Pentagon-funded research takes aim at agents of biological warfare. JAMA. 1997;278(5):373-375 | 54 Calisher C, Carroll D, Colwell R, et al. Statement in support of the scientists, public health professionals, and medical professionals of China combatting COVID-19. Lancet. 2020;395(10226):e42-e43. doi:10.1016/S0140-6736(20)30418-9 | 55 Andersen KG, Rambaut A, Lipkin WI, Holmes EC, Garry RF. The proximal origin of SARS-CoV-2. Nat Med. 2020;26(4):450-452. doi:10.1038/s41591-020-0820-9 | 56 dakl.nl/washburne1