Steeds meer mensen overlijden door onbekende oorzaak
Toine de Graaf | Datum: 10 mei 2025
Beeld: Immunoloog professor Theo Schetters
Immunoloog Theo Schetters bezorgd over groeiende onduidelijkheid
We weten van steeds meer mensen niet waarom ze zijn gestorven. Dat blijkt uit rapportages van het CBS. “We zien vanaf 2021, het jaar waarin de coronavaccins hun intrede deden, een sterke toename in het aantal ontbrekende doodsoorzaakverklaringen”, stelt professor Theo Schetters. “De uitleg die het CBS hiervoor geeft, vind ik niet bevredigend.” Schetters vraagt al jaren vergeefs om meer onderzoek naar de aanhoudende oversterfte in Nederland.
Afgelopen maart publiceerde het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) de longread Trends in sterfte en doodsoorzaken, 2014-2024. Daarin valt in een bijlage en in een enkele paragraaf te lezen dat het aantal ontbrekende doodsoorzaakverklaringen sinds 2021 sterk is gestegen. Volgens het CBS heeft dat “waarschijnlijk” administratieve oorzaken. De doodsoorzakenstatistieken die het CBS al jaren publiceert, zijn afhankelijk van data aangeleverd door de ‘schouwarts’, ofwel de arts die de doodsoorzaak vaststelt. De schouwarts is in Nederland niet iemand met een bijzondere bekwaamheid of vooropleiding. Iedere huisarts of medisch specialist die bij een overledene wordt geroepen, dient de doodsoorzaak vast te stellen ‘via schouw’ en vast te leggen op het zogenaamde B-formulier of de B-verklaring (doodsoorzaakverklaring). De arts vult daarnaast een A-verklaring (overlijdensverklaring) in. Beide formulieren gaan richting CBS, een verplichting op grond van artikel 12A van de Wet op de lijkbezorging.
Toch beschikt het CBS niet over B-formulieren voor alle overledenen. Jarenlang was het aantal missende doodsoorzaakverklaringen vrijwel constant. “In 2019 lag dat nog tussen de 1,5 en 2,0 procent, in 2023 was het ongeveer twee keer zo hoog”, meldt het CBS in de bijlage bij haar longread. “Dit lijken te verwaarlozen percentages”, reageert Schetters. “Maar in absolute getallen gaat het om indrukwekkende cijfers. Het totaal aantal ontbrekende verklaringen in 2023 bedroeg 5854. Dat zijn bijna 6000 mensen van wie we niet weten waaraan ze overleden zijn. Eind november 2024 stond voor dat jaar de teller op 7535 ontbrekende verklaringen. Deze trend is al gaande vanaf 2021 en er lijkt geen sprake van verbetering.”
Het CBS doet niet lichtzinnig over de missende verklaringen. “De sterfte aan overige en onbekende doodsoorzaken, inclusief ontbrekende doodsoorzaakverklaringen, is vooral vanaf 2019 toegenomen, met een sterkere stijging vanaf 2021”, meldt het in de longread. “Dit komt doordat het CBS vaker geen doodsoorzaakverklaring ontving.” De toename vereist “de aandacht” omdat dit probleem de registratie van doodsoorzaken “hindert” en uiteindelijk leidt “tot minder accurate monitoring”.
Met die conclusie is Schetters het roerend eens. “De duiding van de doodsoorzaken is van groot belang bij het onderzoek naar de aanhoudende oversterfte. Jaarlijks overlijden er zo’n 13000 personen meer dan men op basis van demografische ontwikkelingen mag verwachten. De overheid wenst geen verder onderzoek naar deze oversterfte te faciliteren, tot ergernis van hen die zich zorgen maken over een mogelijk verband met de coronavaccinaties. Dat voedt het idee dat de overheid iets wil achterhouden. We zien nu dat in 2024 al ruim 7500 personen zijn overleden van wie er geen doodsoorzaakverklaring is. Dat voedt speculaties omtrent het vaker voorkomen van onverwacht/plotseling overlijden. Is het mogelijk dat de schouwarts, die geen idee heeft waaraan de persoon overleden is omdat er geen medische voorgeschiedenis bekend is, juist daarom geen doodsoorzaakverklaring invult? We weten dat niet.”
Volgens het CBS hangt de stijging van het aantal ontbrekende doodsoorzaakverklaringen “waarschijnlijk samen met procesmatige veranderingen in het aanleveren, zoals veranderingen door het digitaliseringsproces”. In de zomer van 2021 werd de Wet op de lijkbezorging gewijzigd om het elektronisch indienen van de doodsoorzaakverklaring mogelijk te maken. Sinds juni 2022 kunnen artsen het B-formulier, als ze dat willen, digitaal aanleveren bij het CBS. “De sterke toename van het aantal ontbrekende verklaringen speelt echter al vanaf 2021”, zegt Schetters. “Dus de uitleg die het CBS geeft, vind ik niet bevredigend. Door de overgang naar elektronische melding zijn er bovendien steeds minder gewaarmerkte hardcopy (papieren) doodsoorzaakverklaringen, waardoor controle van brondata en authenticiteit bemoeilijkt wordt. Juist in een tijd dat sterfte in Nederland onder het vergrootglas ligt, is het laakbaar dat men dit probleem niet veel eerder serieus aangepakt en opgelost heeft.”
De problemen rond de aanlevering van B-formulieren bij het CBS hebben overigens sinds de zomer van 2024 de aandacht van verschillende instanties. De Branchevereniging Gecertificeerde Nederlandse Uitvaartondernemingen (BGNU), het CBS, de Vereniging Nederlandse Gemeenten (VNG) en het ministerie van VWS kijken samen naar “verbetermogelijkheden van de routing”, aldus een BGNU-nieuwsbericht van afgelopen juli.
Wat je alleen leest in De Andere Krant
Dossiers
