Hoopopgeleiden gaan van deur tot deur om ‘extreemrechts’ te bekeren
Hendriëlle de Groot | Datum: 5 juni 2025
Beeld: Wilfred Klap
Deep canvassing, overgewaaid uit Amerika, vindt plaats in 14 Nederlandse steden
In verschillende Nederlandse steden trekken activisten langs de deuren met een missie: ‘extreemrechts stoppen’. Ze doen dat via de methode van ‘deep canvassing’ — persoonlijke, empathische gesprekken over beladen thema’s als migratie, klimaat en racisme. Wie zit erachter Deep Canvassing Nederland, wat zijn hun idealen en waarom concentreren zij zich alleen op extreem-rechts en niet op extreem-links? De Andere Krant benaderde de organisatie voor een persoonlijk, empathisch gesprek, maar kreeg nul op het rekest.
In tweetallen bellen de zogenaamde ‘canvassers’ — doorgaans jonge, hoogopgeleide stedelingen — aan in wijken waar de steun voor extreemrechts groeit. In de podcast De Linkse Revolutie vertelt woordvoerder Eefje Hendriks hoe dat gaat: “We leggen mensen een stelling voor, bijvoorbeeld: ‘Iedereen in Nederland heeft recht op onderwijs, werk, goede zorg en een dak boven hun hoofd.’ Best veel mensen zijn het daar mee eens”, zegt ze. “Dan voegen we eraan toe: ‘Ook alle immigranten binnen onze grenzen, waar ze ook vandaan komen.’ Op dat moment zie je vaak een verschuiving — mensen vinden dat ingewikkeld.” Daarna volgt een zogenaamde schaalvraag: hoezeer is iemand het eens met de stelling, van 1 tot 10. “Dan zeg ik bijvoorbeeld: oké, ik ben een tien. Maar ik ben benieuwd: waarom ben jij geen drie? Waar komt dat vandaan? Dat gaan we dan best wel lang bespreken. We zijn oordeelloos, maar niet neutraal.”
Het doel: “Verbindende gesprekken voeren om extreemrechts te stoppen en te bouwen aan een Nederland voor iedereen”, althans zo stond het tot voor kort op de website van Deep Canvassing Nederland en werd verteld aan media waar wel mee werd gesproken. De term extreemrechts is inmiddels van de site verwijderd. De in 2023 opgerichte gedragsbeïnvloedingsclub, die als motto ‘gesprekken voor verandering’ heeft, heeft de methode afgekeken van de Verenigde Staten, waar deep canvassing al langer wordt gebruikt door progressieve organisaties in de aanloop naar verkiezingen, om maatschappelijke thema’s zoals migratie en LGBTQ-rechten bespreekbaar te maken of om mensen te bewegen op specifieke kandidaten te steunen.
Deep Canvassing Nederland startte in het najaar van 2023 met een campagne in aanloop naar de Tweede Kamerverkiezingen van november 2023, toen migratie een zeer gevoelig thema was. De organisatie richtte zich op wijken waar de steun voor radicaal-rechtse partijen, zoals – in haar ogen – de PVV. De canvassers zijn inmiddels actief in veertien steden, waaronder Rotterdam, Utrecht, Den Haag, Eindhoven, Groningen, Nijmegen, Zwolle, Haarlem, Wageningen, Amersfoort en Almere.
Niet iedereen is positief over het initiatief. Volgens sommige critici worden de canvassers getraind om empathisch te luisteren, maar ontbreekt de oprechte interesse in de ander. De organisatie heeft immers als doel gedragsverandering tot stand te brengen. Psycholoog Huibrecht Boluijt: “Er is geen wederkerig verlangen om elkaar te leren kennen. Het gesprek wordt ingezet om iemand een politieke kant op te sturen. Dat mag, maar dan moet je het wel eerlijk aankondigen.”
Hij wijst op de asymmetrie tussen getrainde canvassers en onvoorbereide burgers. “Veel mensen zijn van nature open en coöperatief en kunnen daardoor gemakkelijk overrompeld worden. Canvassers zijn veelal jonge, hoogopgeleide stedelingen, die aanbellen bij oudere, lager opgeleide burgers. Zo ontstaat er een ongelijk speelveld.”
Ook bij het psychologische effect van lange, beladen gesprekken heeft hij zijn bedenkingen. “Mensen raken mentaal vermoeid, waardoor hun weerstand afneemt. Dat maakt hen gevoeliger voor beïnvloeding.” Psycholoog Tim Dias sprak in het programma Goed ingelichte kring van PowNed over “schijnempathie”. Zijn grootste bezwaar is dat de canvassers onvoldoende transparant zijn over hun doel, namelijk mensen uit het rechterspectrum van de politiek weg te krijgen. “Dit zijn zendelingen en geen therapeuten aan de deur.”
De Andere Krant wilde graag in contact treden met Deep Canvassing Nederland, om meer te weten te komen over de inhoud en de idealen waar ze voor zeggen te staan: een open, empathisch gesprek. Woordvoerder Eefje Hendriks wimpelde het verzoek af met de mededeling dat “het medium niet goed bij ons past”. Deep Canvassing ging wel het gesprek aan met bijvoorbeeld Het Parool, Pakhuis de Zwijger en VPRO Tegenlicht. Laatstgenoemde schreef dat “deze beweging vooroordelen tackelt en zoekt naar common ground, deur voor deur”. Waarom wil Deep Canvassing Nederland geen ‘verbinding’ met De Andere Krant? “We zijn een beginnende organisatie dus we vinden sommige persverzoeken nog spannend. Vandaar dat we nu toch kiezen om het niet te doen”, schrijft Hendriks in een e-mail.
Op aanvullende schriftelijke vragen, zoals wat zij precies verstaan onder ‘extreemrechts’, waarom ze zich niet richten op extreemlinks en over hun werkwijze, wimpelde Hendriks ook af. “Op dit moment gaan we graag in gesprek met burgers, niet zozeer met media. Deels een capaciteitskwestie.” De Andere Krant mocht ook geen webinar bijwonen voor vrijwilligers van de organisatie. “Onze vriendelijke afwijzing geldt ook daarvoor. Er is namelijk veel contact in kleine groepjes. Een journalist daarbij is niet fijn voor de sociale veiligheid”, luidde het antwoord van team Deep Canvassing Nederland. Een paar dagen later, op 21 mei, verscheen wel een uitgebreid artikel in De Groene Amsterdammer. De journalist van dit blad mocht meelopen met canvassers in het Utrechtse Ondiep en een training bijwonen.
Wie zitten erachter?
Achter de façade van een jonge vrijwilligersorganisatie schuilt een netwerk van professionele activisten, verbonden aan invloedrijke ngo’s, campagneorganisaties en klimaatactiegroepen. De drie oprichters, Pippi van Ommen, Bruno Lauteslager en Eefje Hendriks, werkten bij Milieudefensie en waren actief bij Extinction Rebellion. Voorzitter Sandra Ball werkte als communicatieadviseur bij Greenpeace en als ‘manager bewegingsopbouw’ bij Milieudefensie. Secretaris Joep Karskens voerde eerder campagne voor De Goede Zaak en Greenpeace. Penningmeester Nadima Zarifi werkte eerder bij Milieudefensie en was actief bij het activistische platform The Pollinators. Daarnaast werkt zij bij het ministerie van Justitie en Veiligheid.
De organisatie ontvangt geld van fondsen als Stichting Doen, Oranje Fonds en VSBfonds, en kreeg in de opstartfase inhoudelijke steun en subsidie via Milieudefensie. Deep Canvassing Nederland heeft inmiddels zo’n vijfhonderd mensen getraind. Op 28 juni vindt een landelijke traningsdag Deep Canvassing plaats in Den Haag.
Inmiddels tonen andere progressieve organisaties interesse voor de aanpak. Zo overweegt vakbond FNV een pilot in Amsterdam en experimenteerde Groenlinks lokaal al met de methodiek. Het Wetenschappelijk Bureau van Groenlinks noemt deep canvassing “een manier om links opnieuw met de samenleving te verbinden.” In een opiniestuk van de extreemlinkse website Joop van BNNVARA werd in 2021 al betoogd dat vakbonden, ngo’s en actiegroepen deep canvassing moeten toepassen om “extreemrechts uit gemeenteraden te weren”.
Deep canvassing-gesprekken spitsen zich toe op onderwerpen die tot polarisatie kunnen leiden, bijvoorbeeld migratie, racisme en klimaatverandering. Het cursusmateriaal is gebaseerd op de ervaringen die in de VS zijn opgedaan.
Een typisch deep canvassing-gesprek begint met een stelling rondom migratie, gevolgd door een schaalvraag. Vervolgens gaat de canvasser ‘oprecht luisteren en doorvragen’, een beproefde gespreksmethodiek, ook wel de ‘vijf keer waarom’-techniek genoemd. De bedoeling is onderliggende emoties en overtuigingen aan te boren. De canvasser gebruikt therapeutische technieken zoals het gebruik van ik-boodschappen: “ik merk dat u boos bent over het migratiebeleid” in plaats van “u bent een xenofoob”.
Daarna volgt een persoonlijk verhaal van de vrijwilliger, waarmee herkenning en empathie worden opgeroepen. Zo omschrijft het Parool, dat een reportage optekende van zo’n canvasgesprek, hoe de 80-jarige Flip vertelt over zijn familie, die tijdens de Tweede Wereldoorlog door vreemden werd opgevangen na een bombardement. Deze analogie heeft als doel sympathie te wekken voor de opvang van vluchtelingen. Vervolgens wordt geprobeerd een opening te vinden in de denkrichting van de gesprekspartner. Met aantoonbaar resultaat: politicologen David Broockman en Joshua Kalla hebben meerdere studies uitgevoerd, die lieten zien dat deep canvassing effectief kan zijn in het verminderen van vooroordelen zoals ‘transfoob gedrag’ en negatieve houdingen tegenover immigranten.
Voor mensen die belangstelling hebben in deep canvassing, worden trainingen georganiseerd: gesprekstrainingen en intervisie. Mensen kunnen vervolgens ook zelf trainer worden. Een reportage in De Groene Amsterdammer biedt een inkijkje in het verloop van zo’n training. Uit de beschrijving van zowel het gesprek aan de deur, als de training, blijkt dat de nadruk ligt op overtuigen, met gebruik van emotioneel geladen voorbeelden.
De trainingen trekken een hoogopgeleid publiek (“een gemêleerd gezelschap, van een gepensioneerd psychiater en politiek filosoof tot studenten en een verpleegkundige”). Daarnaast nemen mensen deel die op zoek zijn naar handvatten om in gesprek te gaan met familieleden die bijvoorbeeld op de PVV stemmen.
Een trainer spreekt een deelnemer toe. “Ik ben een van die klimaatactivisten waar u het net over had. Een activist die volgens u gewoon moet gaan werken, in plaats van de snelweg te blokkeren. Maar ik doe dat omdat ik me zorgen maak. Over mijn en uw toekomst. En ik denk dat wij hetzelfde willen.” En even later: “Denk je niet, als wij onze krachten bundelen, dat we dan iets kunnen doen aan deze problemen?”
Megawindturbines die de leefomgeving van mens en dier verpesten‚ ‘nulemissiebeleid’ waardoor ondernemers de stad niet meer in kunnen met dieselbusjes‚ smart city-apparaten zoals 5G‚ wifi-trackers en sensoren in lantaarnpalen die de privacy en gezondheid van burgers aantasten‚ wateroverlast als gevolg van ‘vernattingsbeleid’‚ wolven die recreatie onmogelijk maken‚ de komst van oefenterreinen voor Defensie — op allerlei manieren wordt de leefomgeving van burgers bedreigd. Steeds meer mensen komen hiertegen in verzet. Ze spreken in bij raadsvergaderingen of zetten acties op touw om de controle over hun omgeving terug te pakken.
Wij zijn ervan overtuigd dat burgers op lokaal vlak veel kunnen bereiken. Zeker als we verbinding maken met elkaar. Daarvoor is deze nieuwe rubriek bedoeld. Hierin belichten wij wekelijks een lokaal initiatief waarmee burgers zich teweerstellen tegen plannen die hun leefomgeving aantasten. Alle initiatieven zullen bij elkaar worden gebracht op een aparte website van De Andere Krant (in ontwikkeling). Wij hopen dat mensen hierdoor elkaar weten te vinden en niet zelf steeds opnieuw het wiel hoeven uit te vinden.
Ben jij bezig met een lokaal initiatief waarvoor je aandacht wilt vragen en dat ook voor mensen elders in het land relevant is? Neem dan contact op met de redactie: redactie@deanderekrant.nl o.v.v. De Grote Verbouwing.
Wat je alleen leest in De Andere Krant
Dossiers
