Een volgende stap in de militarisering van onze samenleving
Van onze redacteuren | Datum: 14 juni 2025
Beeld: Helena Dolderer | DPA
De nieuw wet moet defensie permanente bevoegdheden geven om natuurbeschermingswetten en privacywetgeving te negeren
Terwijl Nederland zich klaarmaakt voor de eerste Navo-top ooit op Nederlandse bodem, introduceert het kabinet stilletjes de zwaarste inperking van burgerrechten sinds de Tweede Wereldoorlog. De nieuwe Wet op defensiegereedheid moet Defensie permanente bevoegdheden geven om natuurbeschermingswetten en privacywetgeving te negeren.
Daags na de val van het kabinet Schoof, maakte minister van Defensie Ruben Brekelmans de Wet op defensiegereedheid (Wodg) wereldkundig. De wet vertoont gelijkenissen met de coronanoodwet, maar is anders dan de coronawet permanent in plaats van tijdelijk. “De wet is niet gebonden aan een dreigingsniveau, maar staat altijd ‘aan’”, verklaart het ministerie van Defensie. “Want onze militairen moeten zich voortdurend gereed kunnen stellen voor een conflict.”
De minister van Defensie krijgt bevoegdheden om — zonder tussenkomst van de Tweede Kamer — milieuregels, privacywetten en burgerrechten te negeren. Brekelmans heeft al laten weten zich weinig aan te zullen trekken van zijn demissionaire status. “Het kabinet zal zich missionair blijven inzetten voor internationale veiligheid en Defensie”, heeft hij gezegd.
De reden voor de nieuwe wet is volgens Brekelmans dat “de groei en gereedheid van onze krijgsmacht worden gehinderd door allerlei wetten en regels.” Door de “regeldruk te verminderen kunnen we sneller opereren, realistischer oefenen en doen wat nodig is voor onze veiligheid”, tweette de VVD’er op 6 juni.
De Wet op defensiegereedheid bepaalt onder meer dat Defensie zich niet meer hoeft te houden aan bepalingen in de Habitat-richtlijn, de Vogelrichtlijn en regels rond Natura 2000-gebieden. Opmerkelijk is dat in het ‘consultatiedocument’ dat burgers kunnen raadplegen, staat dat Defensie “zich moet blijven houden aan internationale verplichtingen zoals rondom archeologisch erfgoed, de Vogel- en Habitatrichtlijn en de Natura 2000-verplichtingen”. Wie het wetsvoorstel er zelf bij pakt, ziet dat dit niet klopt. Het zou ook vreemd zijn, want de wet is juist bedoeld om ervoor te zorgen dat Defensie kan doen wat het nodig acht voor ‘onze veiligheid’. In het wetsvoorstel staat dat Defensie “vanwege het groot openbaar belang”, “voor de openbare veiligheid”, en “vanwege het ontbreken van andere bevredigende oplossingen” mag afwijken van de diverse natuurbeschermingswetten. Daarnaast mag Defensie straks afwijken van de Luchtvaartwet, de Erfgoedwet, de Telecommunicatiewet en de Scheepvaartverkeerswet, zo staat in het wetsvoorstel. Verder wordt een artikel toegevoegd aan de Omgevingswet dat Defensie de mogelijkheid geeft activiteiten vast te stellen die zij vindt dat moeten worden uitgevoerd.
Een tweede categorie in de wet betreft de ‘informatie-omgeving’. Zo bepaalt de wet dat de minister van Defensie kan afwijken van de Algemene Verordening Gegevensbescherming (AGV) indien nodig. Ook is in het wetsvoorstel een grondslag opgenomen voor het uitvoeren van een enquête onder jongeren van 17 tot en met 27 jaar, om hun belangstelling voor vrijwillige indiensttreding bij Defensie te peilen. Dit is wellicht een voorbereidende stap voor het herinvoeren van de dienstplicht.
Vanuit de politiek en de samenleving klinkt de nodige kritiek op het wetsvoorstel. “Deze wet betekent een volgende stap in de militarisering van onze samenleving en dat moet stoppen”, zegt Tweede Kamerlid Sarah Dobbe van de SP desgevraagd. “Alles wordt ondergeschikt gemaakt aan de uitbreidingsdrang van Trump en Rutte. En dat terwijl de Europese Navo-landen, ook zonder Trump, nu al ruim drie keer zoveel uitgeven aan defensie als Rusland.”
De tientallen miljarden euro’s extra die voor de Navo worden uitgegeven, leiden volgens Dobbe niet tot meer veiligheid. “Wel tot bezuinigingen op de zorg, de sociale zekerheid, en onderwijs. Door deze wet krijgt Defensie nog meer vrij spel om zich niet aan regels te houden. Ondertussen kunnen er geen huizen worden gebouwd voor de mensen die zich wél aan de regels moeten houden. Dit gaat echt flink ten koste gaat van natuur en mensen, die hun privacy moeten opgeven. We gaan niet accepteren dat de democratie wordt ingeperkt door deze wet.”
Ook hoogleraar en econoom Ewald Engelen is kritisch. “Ik ben hier erg van geschrokken. Dit riekt naar noodwetgeving, zoals we tijdens covid hebben gezien”, zegt hij. “Met deze wet krijgt de overheid verregaande bevoegdheden waarmee ze controle kan uitoefenen op burgers. De AVG wordt daarbij terzijde geschoven. Het lijkt erop dat we de Nederlandse publieke ruimte op deze manier grotendeels transformeren naar een militaire zone.”
Volgens Engelen past het allemaal in een patroon: “We worden al geruime tijd stelselmatig klaargemaakt voor een oorlog met Rusland. Seelenmassage, noemen de Duitsers dat. Die angst is volledig uit de lucht gegrepen en er komt maar weinig weerwoord. Niet vanuit de pers, niet vanuit de Kamer. Daardoor is het heel goed mogelijk dat deze wet uiteindelijk gewoon wordt aangenomen. Dat in een procedure waarbij het parlement maar eigenlijk één keer de kans heeft om ja of nee te zeggen, aldus Engelen. “Als de wet er eenmaal doorheen is, staat het parlement op dit gebied volledig buitenspel.”
Burgers mogen reageren via een zogenaamde internetconsultatie, waarvoor slechts één maand is uitgetrokken. De reacties stromen inmiddels binnen, ondanks de geringe aandacht die de wet krijgt in de media. De meeste schrijvers reageren met ongeloof dat zoiets kan gebeuren in Nederland. “Dit is geen wet, dit is oorlog tegen burgerrechten”, stelt A. Weijtlandt uit Rotterdam.
“Regels met betrekking tot eigendom, het milieu en omgevingsplannen kunnen niet zomaar opzij gezet worden, omdat een klein deel van de bevolking bepaalt dat wij nu direct gevaar lopen door de vijand Rusland”, stelt S. Smit uit Lelystad. “Rusland is er altijd geweest, er is niet voor niets een Navo. Een eigen defensiemacht in korte tijd opzetten vanwege een landelijke angstcampage is geen goed besluit. Dat moeten we toch geleerd hebben uit de coronaperiode.”
M. Schuller waarschuwt voor de permanente aard van de wet: “Er ontbreekt een mechanisme om de wet te herzien, terug te draaien of in te perken zodra dreiging afneemt: het wordt normaal beleid. Schandalig. Defensie krijgt bevoegdheid tot persoonsprofilering, monitoring en datadeling, ook in vredestijd. Zo mag Defensie regels omtrent milieu, eigendom, luchtvaart en erfgoed opzij zetten, zonder directe parlementaire controle.”
R. de la Rie uit Alphen aan den Rijn verwoordt de frustratie van veel burgers: “Stop met deze oorlogshitserij, ga gewoon praten over vrede. Als jullie dan zo graag soldaatje willen spelen, ga dan zelf even het goede voorbeeld geven en laat dan zien hoe sneuvelbereid jullie zelf zijn.”
Ook op sociale media gaat het inmiddels los. “Vreselijk hinderlijk die wetten en regels, dus kondigen we gewoon een nieuwe aan die ze opzij zet. De democratie in Nederland is morsdood”, stelt jurist Sietske Bergsma op X. “Ambtenaren hebben de laatste tijd hard gewerkt aan een wet die Nederland omtovert in een militaire junta”, schrijft Eric Meelhuyzen.
Eric Kemperman, de senator die onlangs uit de BBB-fractie stapte, onder meer omdat hij vindt dat BBB zich meer zou moeten inspannen voor de vrede, noemt het wetsvoorstel desgevraagd “ziekmakend”. “Alle democratische processen en wettelijke procedures worden ondergeschikt gemaakt aan defensie. Als dit in een ander land zou gebeuren, zouden we het een dictatuur noemen. Ik begrijp niet dat mensen, ouders met kinderen, dit accepteren. Dat hun de schellen niet van de ogen vallen.”
Hij vindt het onbegrijpelijk dat de regering “zogenaamd in het belang van nationale veiligheid, carte blanche geeft voor militaire ambities, democratische controles aan de kant schuift, burgerrechten beperkt, dat alles gebaseerd op een toenemende veiligheidsdreiging waaraan alles in onze samenleving ondergeschikt wordt gemaakt. Van milieuregels tot privacyrechten. You name it. Dit brengt mij als vrijheidslievende burger met een gezonde afkeer tegen militairisme in de hoogste staat van paraatheid. Het lijkt er steeds meer op dat wij onze vrijheid moeten opgeven om — hoe idioot ook — onze vrijheid te beschermen. Autocratische leiders die wij vrezen en beschuldigen van ondemocratisch leiderschap kijken jaloers toe.”
Megawindturbines die de leefomgeving van mens en dier verpesten‚ ‘nulemissiebeleid’ waardoor ondernemers de stad niet meer in kunnen met dieselbusjes‚ smart city-apparaten zoals 5G‚ wifi-trackers en sensoren in lantaarnpalen die de privacy en gezondheid van burgers aantasten‚ wateroverlast als gevolg van ‘vernattingsbeleid’‚ wolven die recreatie onmogelijk maken‚ de komst van oefenterreinen voor Defensie — op allerlei manieren wordt de leefomgeving van burgers bedreigd. Steeds meer mensen komen hiertegen in verzet. Ze spreken in bij raadsvergaderingen of zetten acties op touw om de controle over hun omgeving terug te pakken.
Wij zijn ervan overtuigd dat burgers op lokaal vlak veel kunnen bereiken. Zeker als we verbinding maken met elkaar. Daarvoor is deze nieuwe rubriek bedoeld. Hierin belichten wij wekelijks een lokaal initiatief waarmee burgers zich teweerstellen tegen plannen die hun leefomgeving aantasten. Alle initiatieven zullen bij elkaar worden gebracht op een aparte website van De Andere Krant (in ontwikkeling). Wij hopen dat mensen hierdoor elkaar weten te vinden en niet zelf steeds opnieuw het wiel hoeven uit te vinden.
Ben jij bezig met een lokaal initiatief waarvoor je aandacht wilt vragen en dat ook voor mensen elders in het land relevant is? Neem dan contact op met de redactie: redactie@deanderekrant.nl o.v.v. De Grote Verbouwing.
Wat je alleen leest in De Andere Krant
Dossiers
