^DeAndereKrant

De NOS bracht het nieuws over het nieuwe Amerikaanse steunpakket begin deze maand vrij luchtig.1 Onderkend werd weliswaar dat de inzet van verarmd uranium “omstreden” is en dat “kleine hoeveelheden” radioactieve stof kunnen vrijkomen: “Als mensen deeltjes daarvan inademen, kan dat in ernstige gevallen leiden tot nierfalen”.

Maar werd daarmee het hele verhaal verteld? Bij lange na niet. Piepkleine deeltjes uraniumoxide hebben namelijk een verwoestende invloed op de gezondheid. De NOS haalde ook nog een woordvoerder aan van het Amerikaanse Pentagon, die stelde dat deze munitie in het verleden de levens had gered “van vele militairen in de strijd”. Het was duidelijk geen lezer van Uran-Geschosse: Schwergeschädigte Soldaten, mißgebildete Neugeborene, sterbende Kinder (‘Uraniumkogels: ernstig gewonde soldaten, misvormde pasgeborenen, stervende kinderen’). Auteur van dat boek van eind vorige eeuw is de Duitse arts Siegwart-Horst Günther (1925- 2015), die jarenlang voorzitter was van het Internationale Gele Kruis. Volgens hem bezorgde de munitie met verarmd uranium alleen al bijna 100.000 Amerikaanse Golfoorlogveteranen uiteenlopende gezondheidsklachten. Evenals 250.000 Irakese burgers, onder wie vele kinderen.

Günthers werkstuk is bijna een kwart eeuw oud, en nog altijd aan te schaffen via sommige Duitse webshops. Maar het is niet geschikt voor de salontafel. Daarvoor zijn de foto’s in het boek te expliciet en confronterend. Het weerhield grote namen er overigens niet van een wervend voorwoord te schrijven, onder wie de voormalige Griekse ‘first lady’ Margarite Papandreou en Brits Lagerhuislid Tony Benn. Hetzelfde boek inspireerde de Vlaamse journalist Marleen Teugels tot een onderzoeksproject, waarvoor zij een beurs ontving van het Fonds Pascal Decroos voor Bijzondere Journalistiek. Het resulteerde in 2002 in een publicatie van 350 pagina’s: Met stille trom. De naweeën van de nieuwe oorlog.

Hierin beschrijft Teugels hoe ze Günther in juni 1999 telefonisch interviewde over de gevaren van munitie met verarmd uranium, die in de Golfoorlog (1990- 1991) voor het eerst was gebruikt. Na de gevechtshandelingen verbleef Günther maandenlang in Irak. Hij zag kinderen in de buurt van Basra spelen met vreemde kogels, “loodzware sigaren”, die ze als poppetjes hadden beschilderd. Bij Basra had in 1991 een ware tankslag gewoed. Toen één van die kinderen leukemie kreeg en overleed, raakte Günther geïnteresseerd. Hij nam één kogel mee naar Duitsland voor onderzoek, wat hem in grote problemen bracht. Hij werd er gearresteerd, mishandeld tijdens zijn voorlopige hechtenis en dreigde in een psychiatrische kliniek te verdwijnen. Uiteindelijk slaagde hij er toch in zijn boek te doen verschijnen.

En daarin blijkt dat het niet bij dit ene zieke kind bleef: abnormaal veel Irakese kinderen kregen leukemie en andere vormen van kanker. Naast nier- en leverproblemen, vreemde huidziekten, een verstoord immuunsysteem en zelfs aidsachtige ziektebeelden. Iraakse moeders baarden kinderen met merkwaardige aangeboren afwijkingen. “De Amerikaanse en Britse Golfoorlogveteranen kregen kinderen met soortgelijke misvormingen”, zo vertelde Günther aan Teugels. “Met maar één oor, negen vingers of een misvormd been. Net zoals de zieke Irakezen hebben de Golfoorlogveteranen chronische vermoeidheid, huidklachten, gestoorde orgaanfuncties, kanker.” Trouwens: Günther kreeg eind jaren ’90 zelf ook kanker, naar eigen zeggen door zijn werk.

Verarmd uranium is een afvalproduct: het ontstaat bij het verrijkingsproces van natuurlijk uranium tot verrijkt uranium, dat dient als brandstof voor kerncentrales. De wapenindustrie spint garen bij het spotgoedkope afvalproduct: projectielen met verarmd uranium kunnen moeiteloos tanks, betonnen bunkers en gebouwen doorboren. Ze komen pas tot ontbranding als ze hun doel raken, wat een gevaarlijk aerosol van zeer fijne deeltjes uraniumoxide kan genereren. “Die piepkleine deeltjes kunnen heel gemakkelijk via de neus, de mond of wonden in de huid, in het lichaam komen”, schrijft Teugels. En daar zenden ze jarenlang ongemerkt straling uit, met kanker als mogelijk gevolg.

Maar de slecht oplosbare uraniumoxidedeeltjes zorgen voor meer ellende. Teugels citeert in haar boek onder anderen prof. Malcolm Hooper, een Britse emeritus hoogleraar medische chemie. “Het is aangetoond dat ioniserende staling een hele waaier aan ziekten kan veroorzaken”, aldus Hooper. “Van aandoeningen van het centrale zenuwstelsel tot cardiovasculaire ziekten, kwalen die verband houden met een aantasting van het immuunsysteem, de ademhalingswegen, de spijsvertering, de urinewegen en problemen met de voortplanting.”

En: de uraniumoxidedeeltjes kunnen tot veertig kilometer met de wind worden meegevoerd, ondanks hun relatieve zwaarte. “Via grazend vee komen ze in de voedselketen terecht”, schrijft Teugels. Günther vertelde haar over voormalig Joegoslavië, waar dezelfde munitie werd ingezet: “Zelfs de koeien worden er massaal ziek. Hun melkproductie loopt sterk terug, valt ten slotte geheel weg. Er zit zoveel bloed in de melk dat die niet meer voor consumptie geschikt is. De koeien brengen bovendien misvormde kalfjes ter wereld.”

Wat gaat gebruik van deze munitie betekenen voor de voedselketen in Oekraïne en de export naar de EU? Begin dit jaar meldde Boerenbusiness.nl nog dat de zuivelexport vanuit Oekraïne richting EU in 2022 met bijna 40 procent was gestegen: “De melkpoederexport steeg het hardst”. Maar hoe lang moeten we dat poeder nog in huis willen halen?

Günther kunnen we het niet meer vragen, want die is intussen overleden. Maar zijn bevindingen zijn nog altijd geldig, getuige onder andere een wetenschappelijk overzichtsartikel (‘review’) over verarmd uranium dat Iraanse onderzoekers in 2019 publiceerden.3 Nadat ze melden dat de nieren het belangrijkste doelorgaan lijken te zijn van het toxische metaal, schrijven ze: “Gedragsveranderingen, sommige neurologische bijwerkingen, immuun-toxiciteit, embryo-toxiciteit en levertoxiciteit zijn waargenomen bij chronische blootstelling aan verarmd uranium. Ook is een verhoogd risico op kanker aangetoond in epidemiologische en experimentele onderzoeken.”

De NOS deed 25 jaar geleden overigens heel wat minder luchtig over verarmd uranium dan begin deze maand. Op de avond van 28 maart 1998 had het NOS Journaal een primeur: “Voor het eerst is het definitieve bewijs geleverd dat bij de Bijlmerramp verarmd uranium is vrijgekomen”. Op 4 oktober 1992 was een Israëlisch vrachtvliegtuig een flat in de Amsterdamse Bijlmer binnengevlogen. In de oude Boeing zaten honderden kilo’s verarmd uranium als balansgewicht. Een groot deel hiervan was nooit teruggevonden. Aangenomen werd dat het (deels) was verbrand. En daarbij konden fijne uraniumoxidedeeltjes zijn vrijgekomen. In maart 1998 werden hiervoor aanwijzingen gevonden in een Zweeds laboratorium. Het was ineens wat minder vreemd dat zieke Bijlmerbewoners en hulpverleners klachten hadden die leken op het Golfoorlogsyndroom…

Bronnen: