^DeAndereKrant

Door werkgevers te verplichten bij te houden hoeveel kilometers werknemers afleggen, met welk type vervoermiddel zij reizen en welke brandstof ze daarvoor gebruiken, wil de overheid de komende jaren tot een maximumnormering komen om vervolgens maatregelen te treffen voor het terugdringen van de CO2-uitstoot. Het inperken van woon-werkverkeer zou een belangrijke bijdrage aan het terugdringen van de uitstoot kunnen leveren, zo is de redenatie, omdat het forensenverkeer verantwoordelijk zou zijn voor zo’n 20 tot 25 procent van de CO2-uitstoot in Nederland.

Retaildeskundige Hans van ­Tellingen vindt het helemaal geen goede ontwikkeling. “Taak 1 van het nieuwe kabinet: deze belachelijke regel afschaffen. We leven niet in China, zeg. De werknemer mag zelf bepalen hoe hij naar zijn werk reist. Het is privétijd.” Hij voorziet bovendien een administratieve rompslomp die het bedrijfsleven er helemaal niet bij kan hebben.

MKB-Nederland is het met hem eens. “Er lijkt geen rem te ­zitten op de hoeveelheid van gedetailleerde data die de overheid bij ondernemers uitvraagt”, stelt de brancheorganisatie.

De controle op werknemers gaat nog veel verder. Monitoren van personeel heeft een nieuwe impuls gekregen met de opkomst van kunstmatige intelligentie. Dat stellen Future­XL-oprichter Ken van Ierlant en AI-specialist Christian Kromme tegenover De Andere Krant. De nieuwste digitale tools kunnen vrijwel alle prestaties op de werkvloer meten. “Dit zijn Stasi-praktijken die we helemaal niet moeten willen”, stelt Kromme. ‘Mr. Data’ Van Ierlant waarschuwt dat zoveel controle slecht is voor de creativiteit en het onderlinge vertrouwen. “Surveillance op de werkvloer haalt het slechtste in mensen naar boven. Ze gaan klikken over elkaar.”

Hoeveel hamburgers bakt een medewerker in een fastfood-restaurant? Hoe lang doet een postbezorger over het afleveren van een pakketje? Hoeveel wc’s reinigt een schoonmaker? Hoeveel stenen legt een metselaar? Hoe snel trekt een verpleegster de steunkousen van haar patiënten aan? Alles is meetbaar! En alles is geautomatiseerd te volgen met de nieuwste digitale tools. Van muisbewegingen tot toetsenbordaanslagen, van werktijdregistratie tot persoonlijke gesprekken bij de koffieautomaat. Met de opkomst van kunstmatige intelligentie, ook wel artificial intelligence (AI) genoemd, lijken ook de mogelijkheden voor het controleren van personeel in een stroomversnelling te zijn geraakt.

Het Amerikaanse IT-bedrijf CleverControl, gevestigd in Boca Raton (Florida), heeft er een lucratief verdienmodel op gebaseerd. CleverControl is gespecialiseerd in software voor employee monitoring en beleeft gouden tijden. Volgens Chief Business Development Officer (CBDO) Julia Myer is de opdrachtenportefeuille goed gevuld. Myer laat weten dat CleverControl liefst 10.000 klanten heeft. “Over de hele wereld, maar vooral in de VS. Zorginstellingen, bouwbedrijven, ontwerpbureaus, eigenlijk alle bedrijven met een afstand tussen de werkvloer en het management.”

‘Vergeet Big Brother, maak kennis met Big Supporter’, staat op de website van CleverControl. Big Brother is volgens de onderneming geen issue meer: het draait om supporten van kostenbesparing en efficiency. De software meet alles wat werkgevers gemeten willen hebben en geeft ook nog eens punten aan goed en slecht presterende mensen. CleverControl zegt ‘de kracht van AI’ te gebruiken om objectieve inzichten te krijgen in hun productiviteit. De nieuwe tool, AI Scoring, geeft productiviteitsscores door geautomatiseerd activiteitenlogboeken te analyseren en productiviteitsniveaus te beoordelen.

“Efficiëntere datagestuurde beslissingen vergroten het succes van teams”, stelt Myer van CleverControl. Maar wat efficiënt is voor de baas, kan een nachtmerrie zijn voor de medewerkers. De digitale trukendoos bestaat uit gezichtsherkenning (met de webcam), keyloggen (registratie van toetsaanslagen), screenshots (de volledige dag in beelden), volgen van internetgebruik, monitoren wat er gepost wordt op social media, registratie van werktijden (in- en uitloggen), beeld- en geluidsopnames en zelfs bijhouden van printertaken (om erachter te komen wat er zoal wordt uitgeprint). Het wordt allemaal discreet afgewikkeld. De baas kan vanuit zijn ivoren toren met de voetjes op tafel via het livescherm zijn eigen personeel bespieden.

AI-specialist Christian Kromme ziet deze controledrift vooral in de VS en Azië: “Het past helemaal bij verkoopgedreven organisaties met robotachtig werk in fabrieken en callcenters, maar ook in de horeca- en schoonmaakbranche. Met AI kunnen ondernemers tracken en tracen wat ze maar willen. Binnenhalen van data kon vroeger ook al, maar de databerg moest handmatig geanalyseerd worden. AI maakt dat analyseren heel gemakkelijk. En heel goedkoop. In de VS en China gaat het nu hard met controle en manipulatie. In Europa hebben we strengere privacywetten en vanaf deze maand ook de AI-Act, die stelt dat biometrische profielen maken van mensen verboden is. Zo mag Apple Intelligence niet uitgerold worden in Europa omdat het in strijd is met de AI-Act. Ook emoties lezen en gezichtsherkenning op het werk is grotendeels verboden.”

Wat vinden medewerkers van bedrijven hier zelf eigenlijk van? Milan Sardjoe, die als zzp’er werkt op de IT-afdeling van een Amerikaans bedrijf in Nederland, noemt het “paranoïde”. Hij herkent de neiging om te controleren en gebruikt meerdere trucs om zijn werkgever te slim af te zijn. De camera van zijn laptop plakt hij consequent af. Hij vergeet nooit zijn zoekgeschiedenis op internet te wissen en met zijn mouse jiggler fopt hij de baas. Het apparaatje, te koop voor 7 euro, wekt de indruk dat hij aan het werk is terwijl hij ondertussen een wasje draait of de eendjes voert in het park. Maar leuk is anders. En illusies over privacy heeft hij niet: “Ze registreren alles, ze weten alles. Toen ik voor dit bedrijf ging werken, moest ik een berg formulieren ondertekenen over wat ik wel en niet mag doen en zeggen. Over IT-security en surveillance op de werkvloer mag ik absoluut niet praten met de pers. Als ik dat toch doe? Financiële claims zijn mijn grootste angst.”

Wat in de VS is toegestaan, is in Nederland (soms) verboden. De Autoriteit Persoonsgegevens (AP) stelt dat monitoring van personeel niet altijd verboden is, maar dat werkgevers zich moeten houden aan de privacywet AVG. Ze dienen goed te kunnen beargumenteren waarom monitoring noodzakelijk is en waarom het organisatiebelang zwaarder weegt dan de inbreuk op privacy. Wat wel en niet mag, kan ook nog eens per geval en per sector verschillen. Normaal gesproken is ‘heimelijke controle’ – werkgevers monitoren zonder dat ze dat weten – volgens de AP niet toegestaan. Soms is heimelijke controle volgens de AP wel toegestaan. In dat geval gelden strenge voorwaarden bovenop de voorwaarden voor ‘gewone’ (niet-heimelijke) controle.

Werkgevers in Nederland kunnen de grenzen opzoeken van wat wettelijk is toegestaan, maar de sfeer op de werkvloer kan door al dat gemonitor wel verziekt worden. Dat stelt Ken van Ierlant, oprichter van het bedrijf FutureXL, dat organisaties helpt bij hun digitale transformatie. Van Ierlant, door ingewijden ‘mr. Data’ genoemd, gaf tien jaar college op Nyenrode en schreef met Fiona van Maanen het boek Data waarde creatie, zo verdien je geld in het digitale tijdperk. Welnu, met personeel controleren gaan bedrijven volgens Van Ierlant geen geld verdienen, want het is contraproductief, slecht voor de inspiratie en slecht voor de creativiteit van medewerkers.

Van Ierlant licht toe wat hij bedoelt: “De meeste mensen zijn supergemotiveerd om hun werk te doen en gewend aan het nemen van veel verantwoordelijkheid. Ze hebben een gezin, een huis, hypotheek en bedrijf. Op de werkvloer worden ze ineens als kleuters behandeld. Veel managers van organisaties zijn doorgeslagen in narcisme. Ze hebben de ethiek laten verdwijnen en de creativiteit uit mensen weggemanaged. Alles draait om geld en productie. Dat leidt tot verslechtering van de arbeidsomstandigheden, meer ziekteverzuim en wantrouwen. Surveillance op de werkvloer haalt juist het slechtste in mensen naar boven. Medewerkers gaan klikken over elkaar.”

Toch wordt er al heel lang en massaal gesurveilleerd in het bedrijfsleven. Volgens Van Ierlant was dat al zo in 1936. Toen verscheen Modern times, de beroemde protestfilm van Charlie Chaplin tegen de industrialisatie. In Modern times dicteert de machine en bezwijkt de fabrieksarbeider. Zo moet het dus niet. Technologie moet de mens dienen. Data moet gebruikt worden om waarde te creëren. Een voorbeeld: als het automatiseringssysteem constateert dat de typiste een kwartier niets heeft gedaan op haar toetsenbord, kan de werkgever haar sec strafpunten geven of erachter zien te komen waarom ze niets heeft gedaan. Van Ierlant: “Misschien heeft ze te weinig werk of is ze niet gemotiveerd. Misschien vindt ze haar baas een lul. Als je erachter komt wat de reden is, heb je waarde gecreëerd.”

Christian Kromme ziet de doorgeslagen controledrift als de laatste stuiptrekkingen van een failliet economisch systeem: “Dit zijn Stasi-praktijken. Mensen managen op tijd is helemaal van de oude wereld. Organisaties die dit doen, houden zichzelf voor de gek. Hun medewerkers doen waarvoor ze betaald worden en zetten geen stap extra. Mensen moeten juist afgerekend worden op wat ze voor elkaar krijgen en managers van bedrijven moeten juist creativiteit faciliteren.” Volgens Van Ierlant is technologie perfect in staat daarbij te helpen, mensen te ondersteunen en in hun kracht te zetten, te enthousiasmeren en nieuwe dingen te laten ontdekken waardoor hun werk leuker en betekenisvoller wordt. Van Ierlant: “De technologie heeft het allemaal in zich. Willen we er waarde mee creëren of mensen tot robot

maken?”