^DeAndereKrant

Waarom schrijft een vliegtuigbouwkundig ingenieur een boek over windmolens? “Mijn grootste motivatie voor het schrijven van dit boek was dat ik, als ik om me heen kijk, het aantal windturbines enorm zie toenemen. Het doet pijn aan mijn ogen om het landschap zo te zien veranderen”, vertelt Weteringe. “Ik was daar al eerder ingedoken en kwam tot de conclusie dat de informatie naar buiten moet komen, dat de uitrol van grootschalige windenergie eigenlijk gewoon moet stoppen, omdat de impact enorm is, op het milieu, de natuur, de mens en ook op onze portemonnee.” Het bijzondere aan het boek van Weteringe is dat hij alle versnipperde kritiek die er is op windmolens bij elkaar heeft gebracht, waardoor er voor het eerst een compleet beeld ontstaat van de impact die deze techniek heeft op het milieu en de samenleving. Weteringe: “Met dit boek wilde ik alle informatie over windmolens toegankelijk maken voor mensen die nog niet goed weten wat er nou allemaal speelt rondom de bouw en exploitatie van windturbines en grootschalige windparken. Er is veel informatie beschikbaar en dat gaat in losse berichten rond. Maar er was nog niets gebundeld.”

Een van de meest opmerkelijke onderzoeken die je aanhaalt, is dat windenergie waarschijnlijk opwarming en droogte veroorzaakt. Terwijl ze geplaatst worden om die zogenaamde opwarming juist tegen te gaan. Kun je uitleggen hoe dat werkt?

Laat ik bij het weer beginnen. Een rotorblad begint op 65 meter hoogte en gaat afhankelijk van de diameter tot 250 meter hoog. Dat klieft door verschillende lucht lagen en mengt de luchtlagen, waardoor lokaal het weer beïnvloed wordt. Daar zijn ook foto’s van, dat wolkenvorming plaatsvindt achter windturbines. Met een enkele windturbine valt dat effect mee. Maar we hebben het over windparken, met vijftig en steeds vaker honderd turbines, dan wordt het effect steeds groter. Zelfs het KNMI heeft naar buiten gebracht dat het bouwen van windparken op zee effect heeft op de windsnelheid op 100 meter hoogte. Het blijkt dat 150 km in het zog van een groot windpark significante windafname meetbaar is. 150 kilometer afstand, dat is een groot gebied. Dat is de invloed op het weer. Zo’n park kan mist – en wolkenvorming veroorzaken, of andersom, ervoor zorgen dat het droog wordt of opklaart. Nu blijkt dat niet alleen het weer, maar ook het klimaat beïnvloed wordt. Al in 2012 was er een onderzoek in Amerika, waarin de bodemtemperatuur in en net buiten een windpark werd onderzocht. Na tien jaar bleek de temperatuur van de bodem in het windpark ongeveer één graad hoger te zijn. Hetzelfde soort effect is ook in China gevonden. Misschien denk je, wat heeft dat met klimaat te maken? Maar als de bodem warmer wordt, dan verdampt er dus ook meer water. En als een bodem droger wordt daardoor, dan warmt die gemakkelijker op. Je kunt je voorstellen, wanneer we meer windparken bouwen, dat je dan het land gaat verwarmen en verdrogen. Vooral bij heel grootschalige uitrol. Uit kaarten uit een Duits onderzoek blijkt dat de mate van droogte in Duitsland één op één overeenkomt met de aanwezigheid van windparken. Je kunt je afvragen, zijn we met de grootschalige uitrol van windturbines de mensheid aan het behoeden voor opwarming van de aarde, of gaan we hiermee juist de aarde opwarmen?

De effecten die je beschrijft zijn op basis van het huidige arsenaal aan windmolens, maar daar komen er natuurlijk veel meer bij. Kun je een beeld schetsen van de schaal van die windmolens? Hoeveel staan er nu ongeveer wereldwijd? Hoeveel materialen zijn daarvoor nodig?

Wereldwijd zijn er nu naar schatting 200.000 windturbines. Je ziet nu al hoe dat zich manifesteert, want als je de Nederlandse grens naar Duitsland passeert dan staat het helemaal vol. Tegen 2050 zouden er twee miljoen bij moeten komen. In Nederland staan op dit moment ongeveer 2700 windturbines, dat gaan er heel veel meer worden. Daarnaast worden ze steeds groter. Dat zijn dan turbines van 5 tot 10 megawatt, die worden wel bijna 300 meter hoog. Als je kijkt naar wat er nu is gebouwd, dat zijn 4 megawatt turbines. Daar heb je aan materiaal 900.000 kilo staal voor nodig. Er gaat ook nog 2,5 miljoen kilo beton de grond in. De rotorbladen worden gemaakt van composietmateriaal, dat zijn vezel-versterkte kunststoffen, epoxy. De glasvezels die hiervoor benodigd zijn worden uit een vloeibaar bad van 1400°C gesponnen. Eén zo’n rotorblad weegt wel 15.000 kilo. Er zitten er drie aan een turbine, dus in totaal heb je het over 45.000 kilo wat daar ronddraait aan die paal.

Kun je de rotorbladen recyclen?

Glasvezelversterkte epoxy is op dit moment niet te recyclen. Er is een bedrijf in Bremen dat de rotorbladen in kleine stukjes hakt en die worden vermengd met cement. Dat gebeurt heel mondjesmaat. Momenteel worden die rotorbladen voornamelijk verbrand. In Amerika waar het gemakkelijker is regelgeving te omzeilen, worden ze in bepaalde staten gedumpt.

Daar heb je een goede filterinstallatie voor nodig, want daar komen giftige gassen bij vrij. In epoxy zit voor een groot deel, 30 tot 40 procent, BPA, of Bisfenol-A. Dat is een hot item in het nieuws, want dat zit in allerlei verpakkingsmaterialen. Ze zijn de regels daarvoor aan het aanscherpen, omdat het een gevaarlijke, hormoonverstorende stof is. Terwijl ze de regels voor verpakkingsmateriaal aanpassen, bouwen we ontzettend veel windturbines met rotorbladen waar het massaal in zit. Door slijtage van die rotorbladen komt die stof vrij in het milieu. Je wil eigenlijk niet dat die stof vrijkomt, het heeft een lange halfwaardetijd, waardoor het niet afbreekt onder natuurlijke omstandigheden en zich via water verspreidt.

Naast de vervuiling hebben al die materialen zelf veel energie nodig om geproduceerd te worden. Is die energie wel duurzaam?

Nee, het meeste wordt geproduceerd met fossiele brandstoffen. Die hele industrie zal op een gegeven moment geëlektrificeerd moeten worden. Daar is dan waterstof voor nodig. Daar zijn dan ook weer heel veel windturbines voor nodig. Het is bekend dat om waterstof te produceren met het elektrolyse proces, je 70 procent aan energie verliest. Wat ze willen is met wind en zon energie opwekken om waterstof te produceren, om vervolgens dat te gebruiken om staal te produceren.

Je hoeft geen ingenieur te zijn om na te gaan dat dat misschien niet uitkomt. Nee, inderdaad.

Hoe lang moet die windmolen draaien voordat hij überhaupt al die energieinvestering heeft teruggewonnen?

Dat is lastig te achterhalen. Ze stellen dat het na een halfjaar alweer terugverdiend zou zijn. Maar daar bestaan eigenlijk nog geen waterdichte berekeningen voor. Je moet met zoveel aspecten rekening houden. Als je alleen al naar de kosten van een turbine kijkt, een turbine op land kost gemiddeld 3 miljoen euro om te bouwen. Op zee kost die 30 miljoen euro. Dat zijn enorme investeringen. Daar komen dan ook nog de onderhoudskosten bij. Uiteindelijk levert dat 3 tot 4 cent per kilowattuur op voor de exploitant. Je kunt wel nagaan, om die kosten eruit te halen moet je veel energie leveren.

Wat is het verdienmodel? Want het zijn hele hoge kosten tegen lage marges. Daar komen heel wat subsidies bij om de hoek kijken. Windenergie is duurder dan fossiele energie om te produceren. Per eenheid energie is de productie van wind- en zonne-energie 10 keer zo duur als kolen en gas. Daarbij worden dan alle kosten meegewogen, dus van de winning en productie van de materialen tot en met verwijderen van de energiebron. De overheid vult dat gat met subsidies. Exploitanten strijken die subsidie op, waardoor het nog enigszins rendabel is om in windparken te investeren. Maar je ziet al dat dat eigenlijk steeds lastiger wordt. Afgelopen zomer, bijvoorbeeld, heeft Vattenfall een windturbineproject afgeblazen vanwege de kosten. Want die kosten worden almaar hoger. Energiekosten zijn hoger, dus ook om al die materialen te fabriceren. Het levert geen rendement meer op. Als er op een gegeven moment niet voldoende subsidie bij komt, zullen ze eerst belastingverhogingen moeten doorvoeren op alternatieve energievormen.

Die windparken hebben een maximale levensduur van 20 jaar en soms zelfs minder. Hebben die bedrijven een verantwoordelijkheid na die 20 jaar om de turbines op te ruimen of blijven ze dan gewoon staan?

Dat is een goede vraag. Een recent voorbeeld is een windpark in Zeewolde waar begin dit jaar een turbine was afgebroken. Daar was de uitbater van het windpark dus uiteindelijk verantwoordelijk voor. Die windturbines worden momenteel ontmanteld. Maar hoe grootschaliger die parken worden, hoe hoger die kosten zullen worden om ze te ontmantelen en te recyclen.

Dat is een risico, omdat die windparken uiteindelijk waarschijnlijk niet rendabel genoeg zijn. Dat zie je nu bijvoorbeeld al bij Siemens Gamesa. Die zitten al aardig in de problemen, want de onderhoudskosten zijn echt enorm. Ze hebben een aantal ontwerpfouten gemaakt in de nieuwste generatie turbines, waardoor ze enorme onderhoudskosten hebben gekregen, waardoor ze zelfs bij nieuwe turbines al snel onderdelen moeten vervangen. Daar is slecht aan te komen op de huidige wereldmarkt. Die kosten lopen in de miljarden, dat zijn verliesgevende ondernemingen aan het worden. Hoe gaat dat opgelost worden wanneer deze bedrijven failliet gaan en ze moeten dan nog die kosten dragen voor de afbraak? Ik hou mijn hart vast.

Nee, wind kan fossiel niet vervangen. Ze zijn die weg ergens begin jaren ’90, met veel subsidie ingeslagen en dat is heilig verklaard. Daardoor lijkt er geen weg meer terug te zijn. Ik kan me namelijk niet voorstellen dat onderlegde mensen niet zien dat dit niet haalbaar is.

Als je de impact in acht neemt, vraag ik me af of dit geen economische oorlogsvoering is.

Daar lijkt het wel op. Tegelijkertijd zijn er partijen die er beter van worden. De grote investeringsmaatschappijen, banken, hedgefondsen die het grote geld opstrijken.

En ondertussen kunnen gepensioneerden hun energierekening niet langer betalen.

Dat wordt nog lastiger. Met de nieuwe pensioenwet gaat hun pensioen geraakt worden. Daarnaast investeren de pensioenfondsen grootschalig in windenergie. ABP kondigde bijvoorbeeld vorig jaar aan 30 miljard euro in windparken te gaan beleggen. Het is dus een grote vraag of die rendabel zullen zijn. Welk effect gaat dat op de pensioenen hebben?

Het gehele interview is binnenkort te beluisteren op het Youtube-kanaal van De Andere Krant. Het boek is te bestellen bij Obelisk Boeken.