^DeAndereKrant

"Vandaag publiceert Bellingcat het hieronder staande onderzoek", schreef een medewerker van inlichtingendienst NCTV op 12 november 2020 in een e-mail aan de ministeries van Defensie, Binnenlandse Zaken, Buitenlandse Zaken en Justitie en Veiligheid. "Het is waarschijnlijk slim om hier al interdepartementale woordvoering voor samen te stellen."

Het Bellingcat-artikel betrof de activiteiten van Bonanza Media, een samenwerkingsverband van de Russische Yana Yerlashova met de Nederlandse MH17-onderzoekers Max van der Werff en Eric van de Beek. Bellingcat beschuldigde Yerlashova ervan in contact te hebben gestaan met de Russische militaire inlichtingendienst GRU en een artikel van Van de Beek, voor publicatie, te hebben voorgelegd aan een inlichtingenofficier van deze dienst. Bellingcat bleek voor zijn publicatie te hebben samengewerkt met NRC en De Groene Amsterdammer. Deze media publiceerden op dezelfde dag, 12 november 2020, artikelen die waren gebaseerd op het Bellingcat-artikel. Het was vooral Van der Werff die het in NRC en De Groene te verduren kreeg. "Nederlandse MH17-blogger aangestuurd door Russische geheime dienst", kopten NRC-journalisten Wilmer Heck, Andreas Kouwenhoven en Steven Derix op 12 november 2020. "Nederlandse MH17-activist blijkt schaakstuk voor Russische-inlichtingendienst", schreven journalisten Robert van der Noordaa en Coen van de Ven dezelfde dag in De Groene Amsterdammer. "Van der Werff handelde het afgelopen jaar in opdracht van de Russische militaire inlichtingendienst GRU."

Het zorgde voor opschudding in de Tweede Kamer. D66-Kamerlid Sjoerd Sjoerdsma sprak dezelfde dag nog van "een aanval op de Nederlandse rechtsstaat". Een Nederlandse journalist was "gesteund door een buitenlandse inlichtingendienst om de MH17-rechtszaak te frustreren", zo had hij begrepen uit de berichtgeving van NRC en De Groene. Hij vroeg toenmalig minister van Buitenlandse Zaken Stef Blok om een schriftelijke reactie. VVD- Kamerleden Sven Koopmans en Jeroen van Wijngaarden vroegen op 13 november het kabinet naar juridische mogelijkheden om op te treden tegen "buitenlandse overheidsdiensten die in samenwerking met Nederlanders campagnes voor desinformatie opzetten". In reactie op Sjoerdsma schreef Blok op 17 november dat "de bevindingen van Bellingcat de zorgen van het Kabinet over verspreiding van desinformatie door Rusland lijken te staven". Minister Ferdinand Grapperhaus van Justitie en Veiligheid ging zelfs zo ver om op 16 december, in antwoord op de vragen van Koopmans en Van Wijngaarden, de activiteiten van Bonanza Media te kwalificeren als "ongewenste buitenlandse inmenging" en "het verspreiden van desinformatie".

Heeft Bellingcat zelf gedaan waar het Yerlashova van heeft beschuldigd: het voorleggen van een artikel voor publicatie aan een inlichtingendienst? Bellingcat beweert zelf van niet, omdat zij hun artikel publiceerden krap een uur voordat de NCTV de ministeries verwittigde. Dat is echter geen bewijs van onschuld. De e-mail van de NCTV lijkt te duiden op voorkennis. De ambtenaar die de e-mail verstuurde schreef niet: “Vandaag publiceerde Bellingcat het hieronder staande onderzoek.” Hij schreef ook niet: “Vandaag heeft Bellingcat het hieronder staande onderzoek gepubliceerd.” Hij schreef: “Vandaag publiceert Bellingcat het hieronder staande onderzoek.” Alsof het dus iets was wat nog moest gebeuren. Bovendien plaatste hij in zijn e-mail geen link naar het artikel. Hij nam het artikel in zijn geheel (meer dan 20 pagina’s) als tekst op in de e-mail. Wel lijkt de email van de NCTV-medewerker een klein uur later te zijn verstuurd dan het tijdstip waarop Bellingcat het artikel publiceerde. Dat zou blijken uit een tweet van Bellingcat, die verscheen op 8.57 uur op 12 november 2020, die verwees naar het artikel.

Het zou niet voor het eerst zijn dat Bellingcat samenwerkt met de Nederlandse autoriteiten. Uit de MH17-strafzaak die van 2020 tot en met 2022 werd gevoerd bij de Rechtbank Den Haag, bleek dat Bellingcat meermaals gevraagd en ongevraagd eigen bevindingen heeft gedeeld met de Nederlandse leiding van het internationale team van justitie en politie dat het strafrechtelijk onderzoek leidde naar verdachten in de MH17-strafzaak. Zo vertelde rechter Hendrik Steenhuis dat Bellingcat-voorman Eliot Higgins het opsporingsteam JIT de originele HD-versie in handen had gespeeld van een video die gemaakt was van de Buk-Telar die MH17 zou hebben neergeschoten. Eerder al had een andere medewerker van Bellingcat het JIT attent gemaakt op de verschijning van de video op YouTube. Ook heeft Bellingcat de raadslieden van MH17-verdachte Oleg Pulatov meermaals belachelijk gemaakt in artikelen en op Twitter. Zo maakte Higgins ze uit voor a ‘bunch of clowns’ die afstevenden op een ‘total car crash’. Het liep anders. Pulatov kreeg vrijspraak.

Het zou ook niet voor het eerst zijn dat de NCTV weet heeft van een publicatie voordat deze gepubliceerd is. Dit blijkt uit een document van de NCTV dat is vrijgegeven via een beroep op de Wet Openbaarheid van Bestuur (WOB). Op 3 september 2014 meldde de NCTV dat het NOS-actualiteitenprogramma Nieuwsuur werkte aan een reconstructie over MH17, maar dat nog niet bekend was wanneer dit werd uitgezonden. Ook wist de NCTV dat RTL-journalist Jeroen Akkermans gesproken had met Oekraïense bergingswerkers. Het item van Akkermans daarover was op dat moment kennelijk nog niet uitgezonden, want de NCTV schrijft: “Afgeraden wordt door NKC om eerst de reacties af te wachten op het programma van RTL en daarna te reageren. Het is niet mogelijk om invloed uit te oefenen op welk deel van gesprek dat wordt uitgezonden. Reactie wordt voorbereid door NP en NKC.” Met NKC werd bedoeld: het Nationaal Kernteam Crisiscommunicatie. Daarin werd “interdepartementaal afgestemd over communicatie met pers, publiek en nabestaanden”. Met NP werd bedoeld de Nationale Politie.

Inmiddels is gebleken dat de auteur van de Groene Amsterdammer met wie Bellingcat heeft samengewerkt voor de aanval op Bonanza Media, Robert van der Noordaa, heeft gewerkt in opdracht van de NAVO en de Oekraïense autoriteiten. Dit heeft hij zelf bekendgemaakt op Twitter. Ook liet hij daar weten een "erepenning" te hebben ontvangen van de NCTV.

Bellingcat begon als een Britse organisatie, met een Limited (afgekort: Ltd.) als ondernemingsvorm en werd opgericht door de Brit Eliot Higgins, op 15 juli 2014, twee dagen voor de MH17-ramp. Higgins had naam gemaakt met een blog over de oorlog in Syrië. Hij versloeg die vanuit zijn huiskamer, door video’s te bekijken op het internet. Hij sprak geen woord Arabisch en was geen wapendeskundige. “Voor de Arabische lente wist ik niet meer van wapens dan de gemiddelde Xbox-bezitter”, zei hij tegen The Guardian in 2013. Desondanks groeide hij uit tot hofleverancier van de Britse media voor nieuws over het conflict in het land.

De website van Bellingcat wordt sinds 2018 aangestuurd via een in dat jaar opgerichte Nederlandse stichting, onder de naam Stichting Bellingcat. Een aanzienlijk deel van de financiering van Stichting Bellingcat komt de laatste jaren uit Nederland. Zo ontving Bellingcat in 2019 een half miljoen euro om een kantoor te openen in Den Haag uit handen van Boudewijn Poelmann van de Nationale Postcodeloterij. In 2021 en 2022 kwamen daar nog 666.667 euro en 333.333 euro bij van deze loterij, die zich overigens voor het behoud van haar vergunning gedwongen ziet te doneren aan doelen die de Nederlandse staat als "goede doelen" beschouwt.

Bellingcat wordt daarnaast al jarenlang, waarschijnlijk al vanaf het begin 2014, gefinancierd door de Amerikaanse overheid. Deze financiering verloopt via de National Endowment for Democracy (NED). In 2021 ontving Stichting Bellingcat nog 212.229 euro van deze organisatie. In het daaropvolgende jaar een stuk minder: 87.041 euro. Medeoprichter van de NED, Allen Weinstein, verklaarde in The Washington Post van 22 september 1991: "Veel van wat we vandaag doen, werd 25 jaar geleden nog heimelijk gedaan door de CIA".

Higgins was verder van 2015 tot en met 2019 als senior fellow verbonden aan NAVO-lobbyclub Atlantic Council. Vreemd genoeg is dit soort connecties en de financiering van Bellingcat nooit een punt van aandacht geweest van Nederlandse media als NOS, Follow The Money, NRC en De Groene Amsterdammer. Auteur van De Andere Krant, Eric van de Beek, heeft dit jaar Bellingcat nog vragen voorgelegd over het jaarverslag van 2022. Daar kwam geen enkele reactie op, ook niet na het sturen van herinneringen.

Bellingcat profileert zichzelf als een organisatie die open source-informatie vergaart, dus via bronnen die voor iedereen toegankelijk zijn via het internet, zoals sociale media en Google Maps. Maar Bellingcat publiceert regelmatig persoonlijke gegevens van Russische geheim agenten, zoals paspoortgegevens, briefgegevens, emails, en gedetailleerde telefoondata. Zo citeert Bellingcat in het artikel van 12 november 2020 over Bonanza Media gegevens over de telefoongesprekken van medewerkers van de GRU, en traceert het de bewegingen van deze inlichtingenofficieren in Moskou aan de hand van gegevens van zendmasten. Deze informatie is niet openbaar en kan niet worden geverifieerd, maar wordt in andere media klakkeloos overgenomen, zonder dat vragen worden gesteld over de herkomst en echtheid ervan.

Dan is er nog het bewijs vanuit het Integrity Initiative. Dit is in 2015 opgestart door het Institute of Statecraft, een organisatie die is opgericht door ex-medewerkers van Britse overheidsdiensten en wordt of werd gefinancierd door het Britse ministerie van Buitenlandse Zaken, het Amerikaanse ministerie van Buitenlandse Zaken, de Navo en het Litouwse ministerie van Defensie. Dit is een uitgesproken anti-Russische organisatie die zich richt op het bestrijden van ‘pro-Russische’ opinies en informatie. Uit gelekte correspondentie blijkt dat het Integrity Initiative vele malen verwijst naar Bellingcat. Zo staat in een intern document dat het Integrity Initiative tot doel heeft “het vergroten van de impact van effectieve organisaties die op dit moment Russische activiteiten analyseren”. “We doen dit al met … Bellingcat”, wordt hier aan toegevoegd.

Volgens onderzoeksjournalist Kit Klarenberg van de website Grayzone “wekt de email van de NCTV de verdenking dat Bellingcats meedogenloze aanvallen op journalisten en onderzoekers die zich niet houden aan het officiële nationale-veiligheidsnarratief, worden afgestemd met westerse inlichtingendiensten”. Klarenberg noemt als voorbeeld van een dergelijke beschadigende campagne “de jarenlange pogingen van Bellingcat om de carrière van emeritus-professor Theodore Postol van MIT te vernietigen”.

Postol zette vraagtekens bij de officiële westerse lezing van vermeende aanvallen met chemische wapens in Syrië in 2017 en 2018. “Gedurende het Syrische conflict, publiceerde Bellingcat artikelen waarin de Syrische regering de schuld kreeg van aanvallen met chemische wapens, meestal binnen enkele uren nadat ze plaatsvonden. Deze conclusies waren zonder uitzondering gebaseerd op materiaal dat aan Bellingcat beschikbaar was gesteld door Britse overheidsdiensten ..,” aldus Klarenberg.

Een voorbeeld dat Klarenberg noemt is het incident in Douma in 2018, waarvoor Bellingcat onmiddellijk Syrië als dader aanwees, terwijl klokkenluiders van de OPCW (Organisatie voor het Verbod op Chemische Wapens) later aangaven dat het incident in scène was gezet.

In het artikel van 12 november 2020 stelde Bellingcat dat de Russische journaliste Yana Yerlashova een artikel van Eric van de Beek voor publicatie aan een medewerker van militaire inlichtingendienst GRU had toegestuurd, waarna er aanpassingen waren gedaan. Bellingcat wekte hiermee de suggestie dat de GRU had meegeschreven aan Van de Beeks artikel. “Het klopt dat de eerste versie die ik aan Yerlashova stuurde afweek van de gepubliceerde versie”, zegt Van de Beek. “Hoe Bellingcat die eerste versie heeft kunnen verkrijgen is mij een raadsel. Ze zeggen dat er mailverkeer is onderschept tussen Yerlashova en de inlichtingenmedewerker. Ik heb daar geen bewijs van gezien, afgezien van een screenshot van een mail die misschien wel nep is. Voor hetzelfde geld hebben ze mijn computer gehackt of die van Yerlashova. Maar kijk naar de door Bellingcat gepubliceerde aanpassingen van mijn artikel. Er is niets inhoudelijks veranderd. Er is een feitelijke onjuistheid rechtgezet, er is een spelfout gecorrigeerd en er zijn een paar stijlmatige aanpassingen gedaan. Het is idioot en vals om te insinueren dat dit misschien wel is ingefluisterd door een militaire inlichtingenofficier in Moskou. Yerlashova is een ervaren journaliste die de Engelse taal perfect beheerst omdat ze in de VS heeft gewoond en gestudeerd. Voor het soort aanpassingen die er in mijn tekst zijn gedaan had zij geen hulp nodig van wie dan ook, laat staan van spionnen die zich toch doorgaans bezighouden met andere zaken dan de eindredactie van journalistieke producties. Dit zal ook voor Bellingcat duidelijk zijn geweest. Toch koos Bellingcat ervoor mij af te schilderen als een journalist die zich misschien wel naïef had laten misbruiken voor Russische propaganda. Ik kan dit niet anders zien dan als een bewuste poging om mij te beschadigen. Het motief is ook duidelijk. Bellingcat zal niet blij zijn geweest met de inhoud van mijn artikel. Het ging over de eerste zitting van de MH17-strafzaak in Nederland. Daaruit bleek dat het Openbaar Ministerie diverse personen die jarenlang door Bellingcat verdacht waren gemaakt, nergens van verdacht en ze daarom ook niet ging vervolgen. Het was mijn eigen waarneming en ik heb dat precies zo opgeschreven in de eerste versie van het artikel die ik Yerlashova toestuurde.”

Voor de samenwerking met Bellingcat was het kennelijk de bedoeling dat De Groene en NRC er nog een schepje bovenop deden. Deze twee publicaties beweerden dat journalist Max van der Werff met de GRU heeft samengewerkt of erdoor is aangestuurd. Zij verwezen hiervoor naar Bellingcat, die dit echter op geen enkele manier beweerde, ook niet in andere bewoordingen. Higgins heeft nota bene expliciet verklaard dat niet Van der Werff maar Yerlashova in contact zou hebben gestaan met de GRU. De Groene en NRC hebben dit echter nooit willen rectificeren, ondanks vele dringende verzoeken van Van der Werff en Van de Beek. Andere media, die deze informatie van beide publicaties hadden overgenomen, hebben dit wel gedaan, waaronder de NOS en journalistenvakblad VillaMedia. Van der Werff voert nu een rechtszaak tegen De Groene. Een eerdere rechtszaak heeft hij al gewonnen. Een Russische samenwerkingspartner van Bellingcat, Roman Dobrokotov, beweerde op Twitter dat Van der Werff betaald werd door de GRU. Voor die bewering heeft hij in de rechtszaal geen enkel bewijs aangedragen. Hij is daarom door het Moskouse gerecht veroordeeld tot het betalen van een geldboete.