^DeAndereKrant

Meer dan 100 bezorgde burgers reisden op 18 september af naar de provinciale hoofdstad Zwolle om hun zorgen te uiten over plannen van de provincie Overijssel, vastgelegd in een voorgestelde omgevingsverordening, om 90 mega-windturbines te bouwen in de provincie. Het gaat om gigantische molens van 280 meter hoog, bijna net zo hoog als de Eiffeltoren. De provincie stelt voor om ze te plaatsen in clusters van minimaal vier turbines, ­hoofdzakelijk – maar niet alleen – langs de A1 van Deventer tot en met de A35.

De plannen hebben een lange voorgeschiedenis. Tijdens de corona-lockdowns zijn er in zogenaamde ‘RES-regio’s’ (Regionale Energie Strategie) afspraken gemaakt over de grootschalige uitrol van zonne- en windenergie op land. Aan tafel zaten afgevaardigden van gemeente- en provinciebesturen, energiebedrijven en ‘maatschappelijke organisaties’. De gemiddelde burger had geen weet van de overleggen. Vanuit de ‘klimaattafels’, een ander polderoverleg waarvoor burgers of burgerbelangenorganisaties niet waren uitgenodigd, kregen de RES-regio’s de opdracht te bekijken waar 35 TWh (terawattuur) aan ‘weersafhankelijke energieopwekking’ geplaatst kon worden. De RES-deelnemers hebben vervolgens eigenstandig besloten die ‘opdracht’ te verhogen tot 55 TWh.

In Overijssel leidt deze opdracht tot problemen. Steden en dorpen liggen dwars. Er staan nog relatief weinig turbines in Salland en helemaal geen in Twente. Deventer, waar veel verzet is van bewoners, worstelt al meer dan vier jaar met het windparkdossier. De gemeente Oldenzaal ziet geen mogelijkheid voor de mega-installaties op zijn grondgebied. Raalte, Rijssen-Holten en Wierden vroegen vorig jaar nog uitstel. Borne weigert zoekgebieden aan te wijzen.

Beleidsmakers lijken nu een truc te hebben bedacht. In plaats van windturbines verspreid over het land te plannen, hebben ze besloten om ze in clusters te plaatsen. Boven de 5 MW (megawatt) verschuift het gezag over de bouw van windparken namelijk van de gemeente naar de provincie, die over windparken tussen de 5 tot 100 MW gaat. Zodoende kan de provincie zonder instemming van de Overijsselse gemeenten groen licht geven aan de komst van de windturbines. Veel insprekers zijn verontwaardigd over deze ondermijning van het lokale bestuur door de provincie. Ze ervaren dat provincie grote druk uitoefent en dat de energieparken er linksom of rechtsom moeten komen.

“Weet u hoe dat in Deventer is gegaan?”, vertelt Vincent Völkers namens de omwonendengroep DeventerWint. “Nou, onder druk, want voor 1 april moest de gemeente instemmen, want anders? Dan zou heel Deventer worden volgezet met turbines. U als provincie heeft druk uitgeoefend om vrij speelveld te krijgen. En dat is u gelukt… Deventer kon zijn rug niet langer recht houden en ging onder protest mee. Is dit normaal? Hoort dit nu bij ons democratische stelsel?”

Hij uit ook zijn verbazing over de enorme verhoging van de hoeveelheid energie die op het gemeentelijke grondgebied opgewekt moet gaan worden: “Sterker nog, het bod is onder druk ook verdubbeld van 63 GWh (gigawattuur) naar 149 GWh.” Dat is des te opmerkelijker, omdat de RES-overleggen niet eens een officiële wettelijke basis hebben. Gemeenten en provincies zijn dus niet verplicht zich aan deze afspraken te houden. Hierop wijzen professor in het staatsrecht Jan-Douwe Elzinga en advocaat Peter de Lange. Bovendien is aan de oorspronkelijke doelstelling van 35 TWh op land voor 2030 al voldaan. Daarnaast heeft Overijssel, net als andere plekken in Nederland, te kampen met netcongestie. Het is überhaupt de vraag of de nieuwe parken wel aangesloten kunnen worden. “Het is me daarom een raadsel waarom de provincie zo’n haast heeft met verdere uitbreiding”, aldus Völkers.

Maar liefst 110 burgers meldden zich aan om in te spreken over het voorgenomen provinciale beleid. De provincie was daardoor “verrast” en moest zelfs een extra inspraakdag inplannen. Onder de sprekers bevinden zich niet alleen vertegenwoordigers van omwonenden, maar ook lokale bestuurders. Wethouders en raadsleden, onder andere uit Olst-Wije, Holten-Rijssen, Wierden, Borne en Enschede, uitten hun zorgen. Ze geven aan dat ze onder druk van de provincie hebben ingestemd met zogenaamde programmeringsafspraken, omdat ze anders alle regie over het gemeentelijk energie-plaatsingsbeleid zouden verliezen. Bestuurders uit Deventer zijn opvallend afwezig.

Onder de insprekers blijkt een schat aan kennis aanwezig. Zij lopen onder meer te hoop tegen de jaargemiddelde geluidsnorm, die in 2011 is ingevoerd om de uitrol van wind op land mogelijk te maken. In plaats van een rechtstreekse geluidsmeting op locatie, wordt voor windturbines een jaargemiddelde berekend op basis van data en modellen die worden aangeleverd door de exploitant. Leo van der Stelt, ingenieur werktuigbouwkunde en hoofddocent natuurkunde en ergonomie, die inspreekt namens Stichting Leven met de Aarde, legt uit waarom dit niet werkt: “Een kanon van 150 decibel (dB) dat elk uur wordt afgeschoten geeft toch een lage jaargemiddelde dB-norm”.

De grootste zorg van sprekers is de impact die de turbines zullen hebben op de gezondheid van omwonenden. Gedesillusioneerd vertelt Karien van der Laak, die ook inspreekt namens Deventerwint: “Ik heb al vaak voor een vergadering van raadsleden gestaan en heb daar mijn in de afgelopen vier jaar opgedane verontrustende kennis en ingewikkelde cijfers geprobeerd over te brengen aan beleidsmakers. Dat heeft niet geholpen, want anders stonden we hier vandaag niet. Ik pak de voor mij belangrijkste zorg eruit en zal het zo simpel mogelijk vertellen: wij worden ziek. Als u bij het voorliggend windbeleid blijft, worden wij ziek. Misschien niet ik, maar dan mijn buurman, buurvrouw, of God verhoed, mijn kinderen.”

Huisarts Anneke Bodde-Schasfoort uit gemeente Dinkelland aarzelt om te gaan inspreken. Ze wil niet dat haar woorden uit de context worden getrokken. Maar de zorg voor haar patiënten prevaleert. Ze waarschuwt dat de overheid uitgaat van maximaal 10 procent ernstig gehinderden die in de buurt van industriële windturbines wonen, maar dat uit recent onderzoek blijkt dat in de praktijk 30 procent ernstig gehinderd is. “Omwonenden hebben zo’n last dat ze in de keuken of garage gaan slapen”, aldus de arts. Uit andere ervaringen is bekend dat omwonenden een matje in hun auto hebben liggen zodat ze daar kunnen slapen wanneer de wind bij hun woning te hard waait.

Verschillende insprekers uitten hun teleurstel­ling in BBB. De partij is met 15 van de 47 statenleden met afstand de grootste in de provincie en heeft daarom een doorslaggevende stem.

In Overijssel lijkt de partij voor de komst van de mega-windturbines te gaan stemmen. Wilco Alteveer, landelijk coördinator van Tegenwind Nederland, schrijft in een nieuwsbrief: “Dus medio oktober hebben de Provinciale Staten de zoekgebieden definitief vastgesteld (met dank aan BBB Overijssel) en kunnen de windturbine cowboys aan het werk om de boeren en grondeigenaren om te kopen. Hierna zijn de omwonenden dus vogelvrij verklaard en wordt hun leefomgeving en gezondheid dus niet beschermd door de regelgeving.” Het provinciaal bestuur neemt op 9 oktober een besluit over de plannen.BBB-Statenlid Annette Nijhuis stelt in een reactie dat haar partij nog geen besluit heeft genomen over de omgevingsverordening.

Elze van Hamelen heeft voor stichting Clintel zojuist een onderzoek afgerond naar alles wat er speelt rondom de industriële mega-windturbines in Nederland. Het rapport verschijnt in oktober.

Een korte samenvatting (5 min) is hier te beluisteren: