De grote uitverkoop van Oekraïne

Dat de Oekraïeners en andere Oost-­Europeanen als kanonnenvoer worden gebruikt tegen Rusland, past geheel in de Brits-Amerikaanse strategie. George Soros onderkende in een artikel uit 1993 (Toward a world order: the future of Nato) al dat de Amerikanen niet graag hun kinderen naar het slagveld sturen, maar dat was volgens hem op te vangen door “mankracht uit Oost-Europa” te combineren met “de technische vermogens van de Navo”. Daarmee zou “het risico op lijkzakken in Navo-landen kunnen worden gereduceerd”. Diverse invloedrijke Amerikaanse senatoren, zoals Richard Blumenthal, Mitch McConnell, Mitt Romney en Lindsey Graham hebben de afgelopen jaren openlijk hun tevredenheid geuit dat Rusland werd aangevallen zonder dat dit Amerikaanse levens kost. “We verliezen geen levens in Oekraïne en de Oekraïners vechten heroïsch tegen Rusland”, zei Romney in 2023.

Naast het bestrijden van Rusland hebben de Amerikanen en de Britten nog een ander belang bij de oorlog in Oekraïne. Zij azen op de grondstoffen en de rijke landbouwgrond van ‘de graanschuur van Europa’. Zoals bekend onderhandelt Donald Trump met Zelensky over een ‘deal’ die Amerikaanse bedrijven toegang moet verschaffen tot de ‘kritische mineralen’ waarover Oekraïne beschikt. Zelensky nam overigens zelf, in september 2024, het initiatief voor een dergelijke overeenkomst. Hij deed dat bij een bezoek aan Trump in New York, die toen nog geen president was. Zowel Zelensky als Trump spraken van “500 miljard dollar” die Oekraïne verschuldigd zou zijn aan Amerika. In de meeste recente versie van de deal, zoals die nu op tafel ligt, is dat bedrag verdwenen. Het plan is nu een investeringsfonds op te zetten waarin Oekraïne en de VS ieder een aandeel van 50 procent krijgen. Dat fonds zou moeten gaan investeren in de winning van mineralen, olie en gas, waarbij de helft van de opbrengst voor de Amerikanen zou zijn.

Dat lijkt voor de VS een mooie deal, maar de meeste experts hebben hun bedenkingen. Oekraïne beschikt weliswaar over redelijke reserves aan uranium, titanium, grafiet en mangaan, maar de huidige Oekraïense productieniveaus van deze mineralen zijn, op titanium na, vrijwel nihil. Mede door de oorlog is de productie volledig ingestort. Het zal vele miljarden kosten om de mijnen weer op te starten, voor zover ze al niet in Russische handen zijn. Volgens de denktank Center for Strategic and International Studies (CSIS) in Washington kost het gemiddeld achttien jaar om een mijn te ontwikkelen en zullen investeerders pas na 20 jaar geld kunnen verdienen.

Wat de zeldzame aarde-metalen (rare earth metals) betreft, waar in de media veel over te doen is en die van groot economisch belang zijn, daarvoor moet je volgens de meeste deskundigen helemaal niet in Oekraïne zijn. Deze metalen zitten op veel plaatsen in de wereld in de grond, vertelt de bekende mineralenexpert Jack Lifton in een interview met IEEE Spectrum, een publicatie van de wereldwijde branche-organisatie voor ingenieurs. De concentraties zijn echter meestal te laag om ze economisch te kunnen winnen. In de VS, Canada en Australië zijn volgens hem veel betere wingebieden dan in ­Oekraïne. “Het is totale geldverspilling om dit in Oekraïne te gaan doen.”

Bij de deal die Trump wil sluiten, zijn nog andere kanttekeningen te plaatsen. Ten eerste hebben de Britten al een eigen deal gesloten met Kiev. Een “100-jarig partnerschap” zelfs, dat premier Keir ­Starmer aftikte met collega Zelensky op 16 januari, vier dagen voor de inauguratie van Trump. Daarin wordt gesproken van “samenwerking” in transport, infrastructuur en energie. De Britten zeggen 3 miljard pond per jaar toe aan “militaire steun” tot 2030/31 en “zolang als nodig is om Oekraïne te steunen”. Een fors bedrag, maar volgens Oekraïense bronnen zou het Partnership geheime clausules bevatten, die de Britten controle zouden geven over onder meer de Oekraïense havens en de gas- en titaniumvoorraden.

Volgens analist Alex Krainer hopen de Britten met het Partnership Trump te kunnen verleiden om Amerika een actieve rol te laten blijven spelen in Oekraïne.
Bij zijn bezoek aan de Amerikaanse president op 27 februari, had Starmer een hoogstpersoonlijke brief bij zich van Koning Charles II, met een uitnodiging om te komen golfen in Schotland, het land waar Trumps moeder vandaan komt en waar hij een golfbaan bezit.

En er is nog een ander probleem voor het team Trump: veel van Oekraïne’s welvaart is de afgelopen jaren al vergeven aan het grootkapitaal. Het Oekraïense titanium-staatsbedrijf UMCC-Titanium is vorig jaar al verpatst, voor 96 miljoen dollar, aan een Azerbeijdjaanse zakenman, Nasib Hasanov. De verkoop was onderdeel van het Great Privatization-initiatief, dat in september 2024 werd gelanceerd door de regering-Zelensky. De New York Times kondigde in juni 2004 al de privatisering van twintig Oekraïense staatsbedrijven aan, “om de oorlog te kunnen betalen”. De baten van de privatiseringen vallen echter in het niet bij de kosten van de oorlog, erkent de krant. “Alle objecten die te koop worden aangeboden, gaan onder de hamer voor prijzen die lager liggen dan voor de oorlog”, schrijft de Times.

Oekraïne had daarvoor al zijn legendarische landbouwgrond in de uitverkoop gedaan. In 2021 voerde Zelensky een wet in die de verkoop van grond mogelijk maakte. Volgens de Australian National Review hebben Amerikaanse bedrijven “snel geprofiteerd van de nieuwe wetgeving en veel geld in het land gestoken”. De Amerikaanse multinationals Cargill, Monsanto en Dupont (eigendom van Vanguard, Blackrock en Blackstone) bezitten volgens sommige bronnen al 40 procent van het landbouwareaal in ­Oekraïne. In 2022 had Monsanto, direct en via lege vennootschappen, 78 procent van de grond in de regio Soemy opgekocht — het gebied grenzend aan Koersk waar nu hevig wordt gevochten — en grote delen van de regio’s ­Tsjernihiv, Kherson, Mykolaiv, Dnjepropetrovsk en Kiev. In februari 2023 meldde het Amerikaanse American Oak-
land Institute dat 28 procent van het landbouwareaal in ­Oekraïne in de afgelopen jaren in handen is gekomen van “een mix van Oekraïense oligarchen, Europese en Noord-Amerikaanse bedrijven en het Saoedische staatsinvesteringsfonds”.

Al eerder, in 2018, sloten de Amerikaanse overheidsorganisatie USAID en het pesticidenconcern Syngenta een samenwerkingsovereenkomst met het Oekraïense ministerie van Landbouw. Zij richtten daarbij de Club van Strategische Partners van de Fruit- en Groentemarkt op. Syngenta is net als Monsanto ­gespecialiseerd in genetisch gemodificeerde producten, waaronder zaden die bestand zijn tegen het controversiële bestrijdingsmiddel glyfosaat (Roundup). In september 2023 ondertekende Zelensky een wet die genetisch gemodificeerde gewassen toelaat in OekraÏne.