^DeAndereKrant

Als geschiedkundige weet Anne Morelli als geen ander hoe voor elke oorlog dezelfde argumenten gebruikt worden om oorlogen aan het grote publiek te verkopen, zodat er draagvlak voor ontstaat. Worden bij de oorlog in Oekraïne dezelfde principes toegepast? Zij deelde haar gezichtspunten in een telefonisch interview met De Andere Krant.

Ik ben hoogleraar in geschiedenis en geef al meer dan 25 jaar les in historische kritiek, elk jaar aan 1300 studenten. Ik probeerde hun de principes van oorlogspropaganda uit te leggen. Op een gegeven moment bedacht ik dat het misschien het beste zou zijn om hun de 10 principes van propaganda te leren. Dat zou voor de studenten makkelijker zijn om te begrijpen. Vervolgens zou je kunnen zeggen waarom 10 en niet 8 of 12, toen dacht ik om de boodschap extra kracht bij te zetten waarom niet net als de 10 geboden, de 10 principes van Morelli.

Dat is een goede vraag. De informatie, die verschaffen wij. Onze overheid zou nooit propaganda verkondigen. Als het om de vijand gaat, dan is het propaganda, ook al doen ze eigenlijk hetzelfde. Beide kanten hanteren dezelfde principes om het publiek te overtuigen. Je moet het volk zien over te halen achter een oorlog te gaan staan, waarvan zij het nut nog niet inzien. Vanaf het begin moet je hen overtuigen dat de oorlog noodzakelijk is.

De huidige situatie is een uitstekend voorbeeld waarin alle principes van oorlogspropaganda worden toegepast. “Wij willen geen oorlog, het zijn de anderen die beginnen”, of “De vijand wordt door een monster aangestuurd”, de vijand is iemand die duivels is. Denk aan Milosovic, of Saddam Hoessein, Qadhafi, en in dit geval Poetin. Bijvoorbeeld, op de voorpagina van het Franse weekblad L’ Expresse werd Poetin in januari letterlijk als duivel afgebeeld, compleet met helse vlammen in zijn ogen. Je moet wel geloven dat hij de duivel is. Dat is best extreem, om een wereldleider zo af te schilderen. Waar het land voor staat wordt geheel door één persoon gerepresenteerd, en alle haat wordt op die persoon geprojecteerd. Dan kun je zeggen, “we gaan nu de keizer bestrijden, of Saddam”. En in dit geval moet Poetin bestreden worden.

De andere principes van oorlogspropaganda die we terugzien: “De andere kant begaat wreedheden, wij niet, wij vechten ridderlijk. Wij voeren een nobele oorlog, wij strijden eerlijk, voor de goede zaak, voor de democratie”. De andere kant is gemotiveerd door nationalisme, expansiedrift, imperialisme. Wijzelf zijn nooit op expansie gericht.

En als je dit dan allemaal niet gelooft, de oorlogspropaganda uit eigen land, en vragen stelt, dan ben je een verrader, een agent van de vijand. Een vriend van Poetin, of een vriend van Bin Laden.

Ik weet niet of het helpt om de oorlog te voorkomen maar ik denk dat kritische lezers voorzichtiger zijn en liever geen oorlog steunen waar zij niet om gevraagd hebben. In mijn klassen merk ik dat studenten terugkomen en vertellen dat ze de oorlogspropaganda herkennen. Ze geven aan: “ja, ook in het westen zie ik de principes van oorlogspropaganda terug en ik laat me er niet door beduvelen”. Ze geloven niet alles wat er gezegd wordt, de stereotypen van een oorlog waarin de goeden en de slechten vechten. Helaas is er nog te weinig publiek dat echt kritisch is. Maar ik probeer hun de ogen te openen.

Alle oorlogen hebben dezelfde motieven: ten eerste een economisch motief, en ten tweede een geopolitiek motief. In dit geval is het duidelijk dat Oekraïne een regio is die essentieel is voor het aardgas en ook voor de landbouw, het is een heel vruchtbaar gebied. Maar er spelen ook geopolitieke belangen, die met de NAVO te maken hebben en de geopolitieke belangen van Rusland. Kijk bijvoorbeeld naar de kaart van Europa - die zag er in 1989 heel anders uit dan nu. Als je naar de huidige kaart van Europa kijkt, dan zie je de NAVO tot dichtbij Rusland. Daar voelt Rusland zich door bedreigd, dat is te dichtbij. Maar de strijd over wie er gas levert is essentieel voor de economie, en is wellicht het belangrijkste motief achter de strijd om Oekraïne. Publiekelijk wordt er niet over deze motivatie achter de oorlog gesproken, er wordt vooral gesproken over dat de oorlog een nobele zaak is, ‘wij strijden voor de vrijheid van het volk’, of: “Wij zijn voor de democratie en het recht’.

Beide partijen willen hun brandstoffen verkopen aan Europa en andere landen die het nodig hebben. Ze concurreren met elkaar. De VS hebben er veel voordeel bij wanneer de Europeanen niet langer Russisch gas kopen, want dan moeten ze wel Amerikaans schaliegas kopen. Maar, dat wordt niet verteld in de propaganda. Daar spreken we niet over. De oorlog, die voeren we ter bescherming van democratie, vrijheid en mensenrechten.

Het is belangrijk de lezers de werkelijke redenen achter de oorlog te laten zien. Wij zijn niet de grote helpers van een klein hulpbehoevend volk. Er speelt een veel groter verhaal. Het is een oorlog tussen twee grootmachten, Rusland en de VS, die over de rug van Europa wordt uitgevochten. Europa heeft er geen enkel belang bij mee te doen in deze oorlog. Dat is belangrijk om aan lezers te laten zien.