^DeAndereKrant

Het Westen ziet de ontwikkeling met lede ogen aan. De BRICS knagen aan de macht van internationale instellingen die door Washington en vrienden gedomineerd worden: de Wereldhandelsorganisatie (WTO), het Internationaal Monetair Fonds (IMF), de G7, de G20 en de Wereldbank. Westerse landen worden door de BRICS geweerd. De Franse president Emmanuel Macron nodigde zichzelf eerder dit jaar uit voor het bijwonen van de BRICS-top van 22 tot en met 24 augustus in de Zuid-Afrikaanse hoofdstad Johannesburg, maar hij kreeg nul op het rekest. De enige genodigden zijn de leiders van Afrikaanse, Latijns-Amerikaanse en Aziatische landen. Ruim zestig van hen zullen de top bijwonen.

Schitterend in afwezigheid is de Russische president Vladimir Poetin. Hij laat zich in Johannesburg fysiek vertegenwoordigen door zijn minister van Buitenlandse zaken, Sergey Lavrov. Wel zal de leider van Rusland de bijeenkomst bijwonen via een videoscherm. Het Internationaal Strafhof in Den Haag heeft een arrestatiebevel tegen Poetin uitgevaardigd. Zuid-Afrika zou als lid van het Strafhof, gehoor moeten geven aan het bevel door de Russische president te arresteren en uit te leveren. Of het land dit ook daadwerkelijk zou doen, is de vraag. In 2015 verzuimden de Zuid-Afrikanen de toenmalige leider Omar al-Bashir uit Soedan op te pakken en over te leveren aan het Strafhof dat hem wil berechten. Mogelijk mijdt Poetin de top uit vrees voor een scenario als met de toenmalige Boliviaanse president Evo Morales in 2013. Na een bezoek aan Rusland, moest zijn toestel noodgedwongen landen in Oostenrijk, omdat Spanje, Frankrijk en Italië onverwachts geen toestemming gaven voor het gebruik van hun luchtruim. Dit was op instigatie van Washington, dat vermoedde dat de Amerikaanse klokkenluider Edward Snowden aan boord was van het presidentiële toestel. Het werd op de luchthaven in Wenen doorzocht, maar Snowden werd niet gevonden.

In de financiële en economische wereld zijn de BRICS al jaren een begrip. In 2023 werd een belangrijke mijlpaal bereikt. Brazilië, Rusland, India, China of Zuid-Afrika zijn samen goed voor 31,5 procent van alles wat er in de wereld wordt geproduceerd, meldde het Britse macro-economische onderzoeksbureau Acorn Macro Consulting in april van dit jaar. Het Bruto Nationaal Product gemeten naar koopkracht van de BRICS-landen overtreft hiermee voor het eerst dat van de G7-landen: de Verenigde Staten, Canada, Duitsland, Frankrijk, het Verenigd Koninkrijk, Italië en Japan. Zij dragen voor 30,7 procent bij aan de wereldproductie. In 1990 was dat nog ruim 45 procent.

De economische invloed van de BRICS zal naar verwachting snel toenemen als nieuwe landen toetreden. Naar verluidt hebben 23 landen het lidmaatschap aangevraagd waaronder grondstofrijke landen als Iran, Saoedi-Arabië, de Verenigde Arabische Emiraten en Indonesië. Onder de aanvragers bevindt zich ook een buurland van de VS, Mexico, en twee buurlanden van de Europese Unie, Turkije en Wit-Rusland. De BRICS-landen lijken het onderling nog niet eens te zijn over hoe ze zullen omgaan met deze stormloop. China en Rusland hebben laten doorschemeren de drempel niet al te hoog te willen leggen, terwijl India en Brazilië zich terughoudender opstellen. Omdat de BRICS-landen hun besluiten nemen op basis van consensus, is niet te verwachten dat er tijdens de top in Johannesburg belangrijke knopen zullen worden doorgehakt of belangrijke mededelingen worden gedaan over de acceptatie van nieuwe leden. Wat mogelijk een rol zal spelen in de selectieprocedure van nieuwe lidstaten, is hun loyaliteit aan het door de VS geleide Westen. De BRICS-landen kunnen zich geen saboteurs in hun midden permitteren. Zo is Saoedi-Arabië een risicofactor vanwege de intensieve militaire samenwerking met de VS. Voor Mexico geldt dat de handelsrelatie met Washington voorop staat. Landen als Cuba, Iran en Wit-Rusland zijn wat dat betreft een veiliger keuze.

Het gonst al lange tijd van de geruchten dat de BRICS zouden werken aan een gezamenlijke munt, als alternatief voor de Amerikaanse dollar in de handel die ze met elkaar drijven. Rusland is hiervan een verklaard voorstander. Bij de andere BRICS-landen lijkt het enthousiasme echter minder sterk aanwezig te zijn. Zij zien meer in de acceptatie van de eigen nationale valuta in de onderlinge handel. Een BRICS-munt staat dan ook niet op de agenda, verzekerde een Zuid-Afrikaanse diplomaat aan het Britse persbureau Reuters. Wel zouden de lidstaten met elkaar in gesprek gaan over hoe ze hun afhankelijkheid van de dollar kunnen verminderen.

Wat betekent de groeiende macht van de BRICS voor de globalisering en de veelbesproken Nieuwe Wereldorde? Zeker is dat de wereld niet centraal bestuurd zal gaan worden vanuit Washington, het World Economic Forum in Davos, de Verenigde Naties in New York of een ander machtscentrum. De wereldgemeenschap lijkt zich op te splitsen in twee blokken, het ene gecentreerd rond westerse landen, en het andere rond landen die zich niet langer de wet willen laten voorschrijven door het Westen.

De BRICS startte in 2009 als de BRIC. De ‘s’ van ‘South Africa’ ontbrak toen nog in de naam. Dat land trad toe in 2010. “De opkomende economieën en ontwikkelingslanden moeten een stem krijgen in de internationale financiële instellingen”, verklaarden Brazilië, Rusland, India en China, in een gezamenlijk communiqué bij de afsluiting van hun eerste topontmoeting in 2009 in het Russische Jekaterinenburg. “We zullen ons inzetten voor hervorming van deze instellingen, zodat deze de veranderingen in de wereldeconomie weerspiegelen.” Die ambitie gaven de landen al snel op. Zij besloten tot de oprichting van een eigen financiële instelling. In 2014 zag de New Development Bank het licht, als alternatief voor de EU- en VS-gedomineerde Wereldbank. De nieuwe bank financiert infrastructurele projecten in de BRICS-landen. Daarnaast kunnen ook ontwikkelingslanden en opkomende economieën die geen lid zijn een beroep op doen op de in China gevestigde bank. In 2015 kwam een ander BRICS-initiatief van de grond: het Contingent Reserve Arrangement (CRA), dat landen kan bijstaan die in de problemen dreigen te komen door een waardedaling van hun nationale munt. Met de CRA bieden de BRICS-landen een alternatief voor het Internationaal Monetair Fonds (IMF). Om de Amerikaanse dominantie van de ICT-sector te doorbreken, tekenden de landen in 2019 een overeenkomst voor een samenwerking op dat gebied. Ook hebben China, Rusland en India ieder een alternatief ontwikkeld voor het internationale betalingssysteem SWIFT en willen ze af van de dominante positie die de Amerikaanse dollar heeft als wereldreservemunt.