^DeAndereKrant

“Na vele jaren van politieke strijd zal de EU eindelijk corruptie toevoegen aan haar Magnitsky-sanctieregime”, twitterde D66-Kamerlid Sjoerd Sjoerdsma triomfantelijk op 4 mei. “Het begon allemaal met een motie van Martijn van Helvert en mijzelf, geïnspireerd door het werk van Bill Browder.” Voor menigeen zal volkomen onduidelijk zijn geweest waar Sjoerdsma het over had. Want wie is Bill Browder? En wat is ‘het Magnitsky-sanctieregime’?

In 2020 nam de EU een wet aan die het mogelijk maakt sancties op te leggen aan mensenrechtenschenders waar ook ter wereld. Tot dan toe konden individuele maatregelen, zoals een inreisverbod of het bevriezen van banktegoeden, alleen worden opgelegd als een heel land onder een sanctieregime was geplaatst. Met de Europese ‘Magnitsky-wet’ is dat niet meer nodig en kan de EU meteen optreden. Dit jaar is, zoals Sjoerdsma aangaf in zijn tweet, corruptie toegevoegd aan het rijtje mensenrechtenschendingen waarvoor de EU personen kan straffen.

Het is op het eerste gezicht een saai verhaal, maar bij nader inzien is het dat zeker niet. Aan de totstandkoming van de wet ligt een bizarre reeks gebeurtenissen ten grondslag, die geknipt is voor een filmscript.

De Magnitsky-wetgeving is de eerste wetgeving ooit die de EU geïmporteerd heeft uit de VS. Het is de Europese versie van de Amerikaanse Magnitsky Act die in 2012 door de regering Obama werd geïntroduceerd. De wet is vernoemd naar een Russische accountant die in 2009 overleed in een Russische cel, Sergei Magnitsky. De werkgever van Magnitsky, de Brits-Amerikaanse hedgefondsmanager Bill Browder, beweert dat Magnitsky is gearresteerd en vermoord omdat hij op een politiebureau in Moskou aangifte had gedaan van belastingfraude door overheidsfunctionarissen.

Maar Browders verhaal over Magnitsky is van A tot en met Z gelogen, zo blijkt onder meer uit uitspraken van het Europese Hof voor de Rechten van de Mens. Magnitsky was helemaal geen klokkenluider en het is zeer waarschijnlijk dat hij zelf betrokken was bij belastingfraude, in opdracht van zijn werkgever Browder, die een fortuin verdiend heeft in Rusland. Het Europese Hof oordeelde in 2019 dat de Russische officier van justitie voldoende reden had om Magnitsky te verdenken van belastingontduiking en hem te arresteren, omdat er een vluchtrisico bestond. Het onderzoek naar belastingontduiking, dat in 2008 leidde tot de arrestatie van Magnitsky, was al begonnen lang voor Magnitsky’s eerste bezoek aan het politiebureau in 2006. Uit de verslagen van de verhoren blijkt ook nergens dat Magnitsky beschuldigingen heeft geuit aan het adres van politiemensen. Het is een verzinsel van Browder.

Meer elementen uit Browders verhaal over Magnitsky bleken gelogen. Browder heeft altijd gezegd dat Magnitsky zijn advocaat was. Toen hij echter in New York onder ede werd gehoord, trok hij die bewering in. Magnitsky had zelfs nooit rechten gestudeerd.

Het lijdt geen twijfel dat het gevangenispersoneel in Moskou verantwoordelijk is voor de dood van Magnitsky. Wel is onduidelijk hoe hij om het leven is gekomen. Op zijn minst is hem de medische zorg onthouden die hij nodig had vanwege een ontsteking van de alvleesklier. Er is geen pijl te trekken op wat Browder hierover beweerd heeft. Hij heeft zichzelf vaak tegengesproken.

Bill Browder is een Amerikaan van geboorte die Brits staatsburger werd door naturalisatie om de Amerikaanse belastingdienst te slim af te zijn. In Rusland werd hij vervolgens bij verstek veroordeeld wegens belastingontduiking en een opzettelijk faillissement. The Panama Papers brachten aan het licht dat Browder gebruik maakte van offshorebedrijven om zijn kapitaal uit het zicht van de Russische fiscus te houden.

Toen Rusland hem te heet onder de voeten werd, vluchtte Browder naar Londen. Hij besloot daar wraak te nemen op de Russische autoriteiten. Hij greep de dood van zijn accountant aan om zijn wraakneming te verkopen als een heldhaftige strijd voor de mensenrechten.

Browders lobbyactiviteiten in Washington leidden in 2012 tot de Magnitsky Act, bedoeld om Russische functionarissen te straffen die door de Amerikaanse overheid verantwoordelijk werden gehouden voor de dood van Magnitsky. Sinds 2016 machtigt de wet de Amerikaanse regering om wereldwijd sancties op te leggen aan mensenrechtenschenders. Hun bankrekeningen kunnen worden bevroren en ze komen de VS niet meer in.

De Magnitsky Act kan dan ook moeilijk een “mensenrechtenwet” worden genoemd. Voor Washington en Brussel is het een instrument dat voor politieke doeleinden kan worden misbruikt om personen te straffen in landen die zich niet schikken naar de wensen van de VS en bondgenoten.

In het Angelsaksische taalgebied spreekt men in dit verband wel van the weaponization of human rights, de militarisering van mensenrechten.

Met de Magnitsky Act ondermijnen de VS en de EU de scheiding der machten en het Internationaal Strafhof (ICC) in Den Haag. Het zou aan rechters moeten zijn om te beslissen of iemand zich schuldig maakt aan mensenrechtenschendingen, niet aan politici en ambtenaren.

D66-Kamerlid Sjoerd Sjoerdsma heeft een doorslaggevende rol gespeeld in het lobbyproces. Eerst drong hij er bij de toenmalig minister van Buitenlandse Zaken Stef Blok op aan om een ​​Nederlandse versie van de wet aan te nemen. Vervolgens organiseerde hij een meerderheid in de Tweede Kamer die Blok dwong in Brussel te gaan lobbyen voor een Europese Magnitskywet. Browder bedankte Sjoerdsma publiekelijk voor het bereiken van dit doel. Overigens heeft Sjoerdsma tijdens het lobbyproces nauw samengewerkt met achtereenvolgens Pieter Omtzigt en diens toenmalige CDA-partijgenoot Martijn van Helvert.

Het is opmerkelijk dat Sjoerdsma toegeeft dat de Magnitsky Act een politiek instrument is en dat Washington en Brussel de wet selectief kunnen toepassen door een oogje dicht te knijpen voor mensenrechtenschenders in bevriende landen zoals Saoedi-Arabië en Israël. Dat zei Sjoerdsma zelf in een interview met het Nederlandse ledenblad van Amnesty International. “Het is inderdaad een politiek instrument”, zei hij. “Mogelijk zullen sommige mensen ten onrechte vrijuit gaan.”

Saillant detail: Browder Twitterde dat het snel afgelopen zou zijn met de politieke carrière van Blok als die zich zou verzetten tegen de Magnitsky Act. De Nederlandse kranten en actualiteitenprogramma’s hebben gezwegen over dit onverholen dreigement aan het adres van de minister. Dat Magnitsky postuum wereldwijd een heiligenstatus heeft gekregen zou niet mogelijk zijn geweest zonder medewerking van de westerse media, die – op een aantal uitzonderingen na, waaronder het Duitse weekblad Der Spiegel en de Deense krant Berlingske – het verhaal van Browder over Magnitsky op geen enkele manier hebben gecontroleerd op waarheid.

In 2013 maakte de Rus Alexander Dolmatov een einde aan zijn leven in een Nederlandse cel. Uit onderzoek bleek dat de Nederlandse autoriteiten ernstig hadden gefaald. Ze hadden hem de medische zorg onthouden die hij nodig had en ook de juridische bijstand waar hij recht op had. Dolmatov is echter allang vergeten. Niemand herinnert zich zijn naam.

Filmmaker Andrei Nekrasov maakte een documentaire (voorzien van Nederlandse ondertitels) waarin hij op overtuigende wijze de Magnitsky-mythe ontkrachtte, en vooral ook laat zien hoe Browder er in geslaagd is via ingenieuze constructies belasting te ontduiken. De film is nooit vertoond op de Nederlandse televisie of op het International Documentary Filmfestival Amsterdam (IDFA). Dit terwijl ze de film wel aangeboden hebben gekregen van de producer.

De vertoning van de film van Nekrasov wordt wereldwijd tegengehouden door Browder, en door nabestaanden van Magnitsky. “Alle betrokken financiers, distributeurs en producers ontvangen stapels documenten”, zegt de Noorse producer Torstein Grude. “Met de bedoeling aan te tonen dat er niks klopt van de film en dat ze financieel zullen worden gestraft als ze de film uitbrengen.” Zelfs het Europees Parlement bezweek voor de intimidatie van Browder en de zijnen. De documentaire zou daar in april 2016 vertoond worden. Maar minder dan een uur voor aanvang werd de vertoning afgeblazen. “Money is power”, luidde het boze commentaar van de Finse Europarlementariër Heidi Hautala van de Groenen, die de screening had georganiseerd.